KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ

Türk Federe Devleti’nin İlanı:

1963 yılında yaşanan “Kanlı Noel” olayları sonucunda Türk Toplumu eşit statü ile ortağı olduğu Kıbrıs Cumhuriyeti Yönetiminden silah zoru ile uzaklaştırıldığından hükümetle ilgili işlerini yürütmek için teşkilatlanmak zorunda kalmışlardı. Bu doğrultuda 1967 yılında “Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi”ni oluşturmuşlardı. 31 Nisan 1971tarihinde bu yönetimi “Kıbrıs Türk Yönetimi” şekline dönüştürerek biraz daha geliştirdiler. 1 Ekim 1974 tarihinde, “Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi” şeklini almıştır. Görüşmelerin giderek çıkmaza girdiğini, özellikle güneydeki Türk göçmenler ve coğrafi federasyon konusunda hiçbir ilerleme sağlanamadığını gören Türk Yönetimi, 13 Şubat 1975 tarihinde Kıbrıs Federe Devletinin Türk tarafını oluşturarak “Kıbrıs Federe Türk Devletinin” kurulduğunu açıkladılar .
“Kıbrıs Türk Cemaati, iki coğrafi bölgeli (bi-zonal), iki toplumlu, merkezi hükümetli, Kıbrıs Federe Cumhuriyetinin kurulmasını istediği için, 13 Şubat 1975 tarihinde, bağımsız Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ilan etmemiştir. Rum tarafının da kendi Kıbrıs Rum Federe Devletini kurmasını ve bundan sonra Kıbrıs Federe Cumhuriyeti’nin gerçekleşmesini istemiştir .”

İkili Görüşmeler:

1. Viyana Görüşmeleri:

Kıbrıs Türk Kesimi ile Kıbrıs Rum Kesimi arasında devam eden insani konulardaki yerel görüşmeler Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin ilanıyla beraber Rum tarafının isteğiyle kesilmiştir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin, Kıbrıs Sorununu çözümü için iki toplum arasında görüşmelerin başlatılması için girişimlere başlamıştır. Böylece, 28 Nisan 1975’de başlayıp 6 tur devam eden ve 6. Turu 12 Şubat 1977 tarihli Rauf Denktaş-Makarios zirvesinden sonra 7 Nisan 1977’de nihayet bulan VİYANA GÖRÜŞMELERİ dizisi politika sahnesine çıkmıştır . İki sene devam eden bu görüşmeler bazı dönemlerde kesintiye uğramış, görüşmeler sonucunda kesin bir anlaşmaya varılamamıştır.

Birinci Tur Görüşmeler, Viyana’da 28 Nisan- 2 Ağustos 1975 tarihlerinde gerçekleşmiştir . Bu görüşmelerde federal hükümetin görevleri ve yetkileri üzerinde durulmuştur. Bu konuda Eksperler Komitesinin kurulması kararlaştırılmıştır. Bu görüşmelerde ayrıca mülteciler konusu da ele alınmıştır. “İkinci Tur Görüşmeler, Viyana’da 5-7 Haziran 1975 tarihlerinde yapılmıştır. Bu görüşmelerde federal hükümetin yetki ve görevleri konusunun müzakerelerine devam edilmiş, ayrıca geçici bir federal hükümet kurulması konusu görüşülmüştür. Kıbrıs Türk Tarafının 3. Tur görüşmelerde ele alınmak üzere geçici federal hükümet bahsinde hazırlayıp 18 Temmuz 1975 tarihinde sunduğu proje Kıbrıs Rum Yönetimi tarafından derhal reddedilmiştir .”
Üçüncü Tur Görüşmeler, yine Viyana’da 31 Temmuz- 2 Ağustos 1975 tarihlerinde gerçekleşmiştir. Bu görüşmelerde birinci ve ikinci tur görüşmelerdeki konular üzerinde görüşmelere devam edildi. Bu turda alınmış en önemli karar, iki taraf arasında gönüllü ahali değişiminin kabul edilmesidir. 1975 yılında Cenevre’de iki cemaat temsilcileri arasında varılan anlaşmaya göre güneyde bulunan 65.000 Türk, 1975 Eylülü içinde bir ay kısa bir zamanda, Birleşmiş Milletler Barış Gücü gözetiminde kuzeydeki Türk bölgesine geçmiş, hürriyetine, insanca yaşama hakkına kavuşmuş, böylece yıllarca süren korku, endişe, eza ve cefadan kurtulmuştur .

İkili görüşmelerin IV. Raundu, 8-10 Eylül 1975 tarihlerinde New York’ta yapılmış, fakat Türk Tarafının, toprak konusunda somut teklif vermediğini ileri sürülmesi üzerine, toplantı tehir edilmiştir . Brüksel’de 12 Aralık 1975 tarihinde beşinci Tur Görüşmeler Türk ve Yunan Dışişleri bakanlarının yaptıkları toplantıda varılan mutabakatın ışığında Viyana’da 17-21 Şubat 1976 tarihlerinde cereyan etmiştir.

Brüksel mutabakatının ışığında yapılan bu görüşmelerde, Kıbrıs sorununun anayasal ve topraksal konularında öneri değişiminde bulunulması ve bu konularda uzmanlardan oluşan bir komitenin kurulması kabul edilmişse de, Kıbrıs Rum Yönetiminin varılan anlaşmayı uygulamaktan kaçınması bu mutabakatı sonuçsuz bıraktığı gibi görüşmeci Glafkos Klerides’in istifa etmesine sebep olmuştur. Bu konularda Kıbrıs Rum Yönetiminin yaptığı zig zagların asıl sebebi ENOSİS’TEN vazgeçerek iki bölgelilik konusuna yanaşmak istememeleridir. Buna mukabil, Türk tarafı, iki bölgeli, iki toplumlu, başlangıçta zayıf ve belirli yetkilerle donatılmış bir federal hükümete sahip ve her federe devletin idaresi altında bulunacak toprağın genişliğine ilişkin somut kriterlerin tespit edileceği federal bir cumhuriyet taraftarı olduğunu açıkça belirtmiştir. Bu esaslar, 5 Kasım 1976 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin Yasama Meclisinde oybirliğince kabul edilmiştir .
“Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Dr. Kurt Waldeim’in da katıldığı ikinci zirve toplantısında görüşmelerin ele alacakları aşağıda açıklanmış bulunan temel ilkeler üzerinde anlaşmaya varılmıştır:
Bağımsız, bağlantısız, iki toplumlu, bir Kıbrıs Cumhuriyeti istiyoruz
Her toplumun yönetimi altındaki topraklar, ekonomik ve toprak verimliliği ile toprak mülkiyeti esasları ışığında görüşülmelidir.
Dolaşma, yerleşme serbestisi, mülkiyet hakkı gibi prensip meseleleri tartışmaya açıktır.

Federal Hükümetin görev ve yetkileri, devletin birliği ve devletin iki toplumlu niteliğini koruyacak biçimde olacaktır .”
Toplumlararası görüşmelerin altıncı turu 12 Şubat 1977 tarihli zirve toplantısını takiben 31 Mart-7 Nisan 1977 tarihlerinde Viyana’da yapılmıştır . Burada 11 oturum yapılmış, har iki taraf da detaylı görüşleri ileri sürmüş, fakat taraflar arasındaki görüş ayrılıklarının giderilmesine imkan bulunamamasının sebebi, Rum tarafı Kıbrıs gerçeklerini göz önüne almayan toprak taleplerinde bulunması ve Rum görüşmecinin devamlı suretle olumsuz tutum takınmasından dolayıdır .
Altıncı tur görüşmelerden de sonuç alınamaması üzerine görüşmeciler, 20,26 Mayıs ve 3 Haziran 1977 tarihlerinde üç toplantı daha yaptılar, fakat Kıbrıs Türk Federe Devleti temsilcisinin Rum tarafından uygulanan ambargo yüzünden görüşmelerde devamda bir fayda görmemeleri dolayısıyla ilerisi için bir tarih tespiti mümkün olamamıştır .

Demirel – Karamanlis Görüşmesi:

Türkiye ile Yunanistan arasında gittikçe gerginleşen ilişkiler Türkiye Başbakanı Demirel ile Yunanistan Başbakanı Karamanlis’in 31 Mayıs 1975 tarihinde Brüksel’de yaptıkları görüşme ile yeni bir döneme girmiştir. Bu görüşmeden Viyana’da sürdürülen görüşmelere destek vermek dışında herhangi bir sonuç alınamamıştır.

Montraux’da Ecevit – Karamanlis Görüşmesi:

“Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit ile Yunanistan Başbakanı Karamanlis 10 Mart 1978’de Montraux’da bir zirve toplantısı yaptılar. Ancak bu görüşme bir sonuç vermedi. Ecevit ve Karamanlis 29 Mayıs 1978’de Washington’da ikinci kez bir araya geldiler. İki lider bu görüşmede temasların Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreterleri seviyesinde Ankara’da devamını kararlaştırdılar. Ancak Genel Sekreterlerin başkanlığındaki teknik heyetlerin Ağustos ve Eylül aylarında yaptıkları toplantılar bir sonuç vermedi. 1979 yılı içinde yapılan sonraki iki toplantıda da olumlu bir sonuç sağlanamadı.”

Rauf Denktaş – Kyprianou Görüşmeleri:

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin Ocak 1978’de Kıbrıs’a yaptığı ziyaret sonucunda varılan mutabakat neticesinde Kıbrıs Türk Federe Devleti, 13 Nisan 1978 tarihinde etraflı bir teklifler paketini Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne sunmuştur. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, bu teklifler paketini 19 Nisan 1978 tarihinde Kiprianu’ya iletmiş, Kiprianu bu teklifi aynı gün tamamen kabul edilmez diyerek reddetmiştir. Bu tekliflerin Kiprianu tarafından daha incelenmeden reddedilmesinin sebebi oluşacak bir uzlaşmada ABD tarafından uygulanan silah ambargosunun kalkabileceği ihtimalinden duyulan korkudandır. Kiprianu 13 Nisan Tekliflerinin ortadan kaldırılmadığı müddetçe toplumlararası görüşmelerin tekrar başlayamayacağını bildirmiştir.

Kiprianu ile beraber Rum Yönetiminin uzlaşmaz tutumu karşısında Denktaş, zirve toplantısını gerçekleştirmek için sürekli girişimlerde bulunmuştur. Çeşitli toplumlardan gelen baslılar sonucu Kiprianu, zirve toplantısına razı gelmek zorunda kalmıştır. 18-19 Mayıs 1979 tarihinde Dr. Kurt Walheim’in gözetiminde yapılan toplantıda 10 madde üzerinde mutabakata varılmıştır.

• Toplumlararası görüşmelerin 15 Haziran 1979’da tekrar başlatılması kararlaştırıldı.
• Görüşmelerin temeli 12 Şubat 1977’de varılan Denktaş- Makarios anlaşması ve Kıbrıs sorununa ilişkin BM kararları oluşturacak.
• Cumhuriyetin tüm yurttaşlarının insan hakları ve temel özgürlüklerine saygı gösterilmelidir.
• Görüşmeler, tüm toprak ve anayasal sorunları kapsayacak.
• Görüşmelerin toprak ve anayasal sorunlarını çözümleyebilmek amacıyla başlattıkları görüşmelerde Maraş’ın BM gözetiminde yeniden yerleşime açılması konusunda bir anlaşmaya varıldıktan sonra,Kıbrıs sorununun diğer yönleri ile ilgili görüşmelerin sonucu beklenmeden bu anlaşma uygulanacak.
• Görüşmelerin sonucunu olumsuz etkileyecek hareketlerden kaçınılması ve iyi niyet, karşılıklı güven ve olağan koşullara dönüşü kolaylaştırabilecek pratik önlemlerin alınması kararlaştırıldı.
• Kıbrıs Cumhuriyeti’nin askerden arındırılması ve bununla ilgili konuların görüşülmesi öngörülüyor.
• Cumhuriyetin bağımsızlığı, egemenliği, toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı bir başka ülke ile kısmen veya bütün olarak birleşmesine veya taksim ve ayrılmanın herhangi bir şekline karşı gerektiği garanti edilmelidir.
• Görüşmeler, gecikmelerden kaçınarak sürekli ve temelli bir şekilde sürdürülecek.
• Toplumlararası görüşmeler Lefkoşa’da yapılacak.”

10 madde üzerinde mutabakat çerçevesinde yapılan görüşmeler Rumların menfi tutumları ve 1974 öncesi döneme dönüşe ısrar etmeleri sonucunda, kısa bir süre sonra görüşmeler kesilmiştir. Ancak Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin uzun ısrarları üzerine, Kiprianu görüşmelerin tekrar başlamasına razı olmuştur. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Özel Temsilcisinin yapacağı açılış konuşması üzerine mutabakata varılmış, ancak 9 Ağustos 1980 günü saat 10.00 Londra Palas’ta yapılan toplantıda Gobi tarafından okunmuş , aynı gün saat 12.00’de Kiprianu tarafından inkar edilmiştir. Kıbrıs Türk Federe Devleti, sınırlar ve Maraş ile ilgili haritalar, Anayasa, güvenlik ve garantileri içeren bir paketi görüşmelerin başlaması için 5 Ağustos 1981 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine sunmuştur. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Özel Temsilcisi Hugo Gobi, tarafından olumlu karşılanmışsa da Kiprianu tarafından reddedilmiştir.

Makarios’un Ölümü:

Kıbrıs sorununu içinden çıkılmaz bir hale getiren Başpiskopos Makarios 3 Ağustos 1977 tarihinde ölmüştür. Makarios hayatı boyunca ENOSİS hayalinden vazgeçememiştir. Bir din adamı olmasına rağmen binlerce insanın ölümüne yol açan olaylarda baş sorumlu olmuştur. Makarios’un ölümüyle Rum Yönetiminde önemli bir boşluk doğmuştur. Rum kesimindeki seçim sistemi dolayısıyla cumhurbaşkanlığı seçimleri gecikmiş Kiprianu, 10 Eylül 1977’de geçici başkan, 28 Şubat 1978!de gerçek başkan olmuştur. Toplumlararası görüşmelerindeki çıkmaz, seçimlerin gecikmesi dolayısıyla daha da çıkmaza girmiştir. Ocak 1978’de Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin Kıbrıs’a yaptığı ziyaretle iki toplum liderini bir araya getirmiştir. Liderler toplumlararası görüşmelerin yeniden başlaması için mutabakata varmışlardır.