KAYA DOLGU BARAJLAR
Kaya dolgu barajlarda toprak dolgu barajlar gibi kaya çakıl ve toprak v.b doğal malzeme ile inşa edilen barajlardır.Uluslararası büyük barajlar komisyonunda kabul edilen tanıma göre dolgunun %50 ’den fazlası kaya ile teşkil edildiği takdirde baraj kaya dolgu baraj adını alır.
18. asrın sonlarında 1930’ ların ortalarına kadar pek çok kaya dolgu baraj inşa edilmiş olmakla birlikte büyük miktarda kayanın temin edilip doldurulmasının pahalı oluşu nedeniyle uygulanan bir tip olma özelliğini bir ara kaybetmiş olup 1960’ dan sonra yeniden gelişme imkanı bulmuştur.Çünkü 1930-1960 arasından pek çok barajın yapılmış olması sonraları uzak baraj yerlerinin değerlendirilmesini gerektirirken kaya dolgu barajlara yeniden cazibe kazandırmıştır.
Kaya dolgu barajların ekonomik olabilme şartları:
1.Baraj yerinin uzak olması dolayısıyla beton baraj için malzeme aklinin
2.pahalı ve kalifiye beton işçisi temininin zor ve pahalı oluşu.
3.Yakın çevrede uygun vasıflı kayanın bol bulunması veya tünel, dolu savak gibi yapıların hafriyatından bol miktarda kayanın çıkması buna karşılık toprak dolgu malzemesinin kolay temin edilemeyişi.
4.İnşaat mevsiminin kısa olması, yani iklim şartlarının bir beton baraj inşaatının kısa sürede tamamlanmasına mani olması.
5.Yağışlı sürelerin uzun olması dolayısıyla toprak dolgu inşaatının da kısa sürede tamamlanamayışı.
6.Barajın sonradan yükseltilecek şekilde planlanması yani, iki kademe inşa edilecek şekilde planlanması.
7.Dolgunun mevzi oturmalarına çatlamadan uyabilme kabiliyetine sahip olması.
Gerek beton gerekse asfalt betonu memba diyaframlarının bir parafuy vasıtası ile uzatılması sızmayı azaltmak için ve diyaframın stabilitesi için gerekli görülmektedir. Temel sağlam kaya olduğu taktirde parafuyun boyutları en az (1*1 m) olmalıdır.Temelin geçirimli olması halinde baraj memba eteği boyunca bir enjeksiyon perdesi yapmak gerekir.Parafuy bu perdenin teşkili içinde taban oluşturur.
DİYAFRAMLI KAYA DOLGU BARAJLAR
Beton, betonarme, çelik asfalt gibi malzemelerden yapılırlar.Betondan yapılan diyaframlar uzun ömürlü olduklarından ve çatlama anında kaya dolgunun hasarına yol açmadığından barajın stabilitesi esas itibariyle temel ve kayanın mukavemetine bağlıdır.
Tamamen harap olmuş bir diyaframlı kaya dolgu barajın kaydına rastlanmamıştır. Bazı diyaframda küçük çatlaklar teşekkül etmiş ve önemli sızmalara yol açmış fakat kaya dolgunun zarar görmeden önemli büyüklüklerde akımları geçirebilme özelliği sayesinde baraj zarar görmemiştir.
Diyaframda çimento yerine asfalt kullanılması esnekliği artırır.Asfalt betonundan bir diyafram şunu sağlamalıdır;
1-Seçilen eğimde stabil olmalı.
2-Dayanıklı , uzun ömürlü olmalı.
3-Yeterince geçirimsiz olmalı.
4-Su basıncına, dalga etkisine ve yüzen maddelerin çarpmasına karşı mukavim olmalı.
5-Diyafram altında dolguda yeterli drenaj imkanı bulunmalı.
3. HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ
Bir ülkenin kömür, linyit, petrol, doğalgaz ve su enerjisi gibi enerji kaynakları arasında su kaynaklarında enerji yönünden faydalanama hususunun ayrı bir özelliği vardır. Hidroelektrik santrallerin dışında kalan diğer santrallerde (termik ve nükleer) kullanılan primer enerji kaynakları belli bir süre sonra tükenecektir. Bu primer enerji kaynakları kullanımı ileriki nesillere aktarılabilir yada ülkenin diğer ihtiyaçların karşılanmasında kullanılabilir. Fakat kaybolan su enerjisinin tekrar kazanılması mümkün değildir. İşte bu kaybolan enerjiyi kazanabilmek için hidroelektrik santrallerin işletmeye açılması gereklidir.
Hidroelektrik Santrallerin Avantajları :
Kuraklık halleri hariç devamlı ucuz enerji üretirler
Bakım maliyeti düşüktür.
Yenilemeyen bir yakıt enerji üretimi yapmazlar.
Enerji üretiminde hava kirliliğine neden ulaşmazlar.
Hidroelektrik santrallerin bir parçası olan rezervuarlar balık üretimi, regreasyon alanı gibi amaçlarla da kullanılabilir.
Rezervuarlar fazla miktarda suyu depolayarak hem sulu tarıma hem de uzun süreli enerji üretimine imkan tanırlar.
Rezervuarlar taşkın kontrolüne yardımcı olurlar.
Hidroelektrik santral rezervuarları kuruldukları yerin mansabındaki yerlerin su kalitesinin yükseltilmesine yardımcı olurlar.
Hidroelektrik Santrallerin Dezavantajları
İlk yatırım masrafları yüksektir.
Mansap tarafındaki regreasyon yapıları olumsuz yönde etkilenir.
Taşkın kontrolünün sağlanması için rezervuarların boş olması gerekir. Fakat enerji üretiminin maksimum olabilmesi için rezervuarların dolu olması gerekir. Tarıma elverişli araziler baraj gölü altında kalabilir.
Enerji üretimi kuraklık nedeniyle azalabilir.
Göl aynasından buharlaşma kayıpları artar.
Depolanma nedeniyle vadinin orijinal görünümü kaybolur.
Hidroelektrik Santrallerin Yapıları :
Ekonomik koşullara göre ve arazi şartları göz önünde bulundurularak ishale kanalı inşa edilir. Çevirmeli tesislerde su az bir eğimle belirli bir kota (genelde yüksek bir kot) sevk edilen su belirli bir yükseklik kazandıktan sonra cebri borular vasıtasıyla su enerjisi mekanik enerjiye çevrilir. Regülatörden alınan su hemen yerine kullanılırsa faydalanma %95 değerinde olur. Çevirmeli tesis olarak inşa edilirse %80 değerini alır. Çok kıvrıntılı bir akarsu ise %90 değerine ulaşabilir.
Çevirmesiz tesislerde ise ya bir barajın eteğinde bağlamanın üzerinde inşa edilen türbin ve jeneratör grubunda elektrik enerjisi üretebilir. Barajlarda belli bir uzunlukta basınçlı boru yapılabilir. Akarsu üzerinde yerleştirilmiş santrallerde ise basınçlı boru olmadan su türbine girer. Tabana alçaltmak sureti ile de Hidroelektrik tesisi için gerekli eğim temin edilebilir. Bu olay genelde yer altı santrallerinde uygulanabilir.
Akarsuyun akış enerjisinden faydalanılan suyun depolanıp depolanmasına göre hidroelektrik santraller iki türlü inşa edilir :
1.Kanal ve nehir üzerinde inşa edilen hidroelektrik santraller
2.İnşa yolunda, suyun akışı durdurularak veya başka bir yola verilerek suni bir su düşüşü sağlanan hidroelektrik santraller.
Depolamasız hidroelektrik santrallere kanal veya nehir tipi hidroelektrik santraller de denir.
Bu santrallerde su için gerekli eğim suyun suni olarak hazırlanan başka bir yolla verilmesiyle elde edilir.
Depolamalı hidroelektrik santrallere suni gölün hidroelektrik santralleri de denir. Bu tesislerde akış enerjisinin sağlanması için gerekli eğim, suyun tabi yolundan toplanması ile elde edilir. Hidroelektrik tesislerinde suyun potansiyel enerjisinden faydalanmak için çevirmeli ve çevirmesiz olmak üzere iki sistem uygulanır. Ayrıca akarsu yatağı kıvrıntılarını azaltarak eğimden kazanan tesislerde yapılmalıdır.
Çevirmeli tesislerde su alma yerinde istenilen debi eğimi az pürüzlülüğü küçük olan bir kanal veya galeriye alınır. Su alma bir taraftan yapılıyorsa isale ancak basınçlı galeri ağzında inşa edilebilir.
Son düzenleyen _KleopatrA_; 15 Şubat 2010 17:51
Sebep: YAZI RENGİ OKUNUR DÜZEYE GETİRİLDİ.
