GEÇMISTEN GÜNÜMÜZE INSAN HAKLARI BELGELERI
1215, Magna Charta Liberdatum: Ingiltere'de asiller kralin yasalari keyfi uygulamasina son verdiler. Siradan insanlarin degil, asillerin haklari ve katilimlari söz konusu oldu. Yasalari gene kral yapiyordu.
1628, Petition of Rights (Haklar Dilekçesi): Ingiltere'de siradan insanlarin keyfi tutuklanmasina ve keyfi vergilere mahkûm edilmesine karsi hazirlandi. Yetkileri kisilmis gibi görünse de hâlâ kralin astigi astik, kestigi kestikti.
1679, Habeas Corpus: Ingiliz halkinin kisisel haklari dile getirildi. Parlamentonun yetkileri artmis olsa da birey idare'nin, yani kralin ve onun adamlarinin keyfi uygulamalarina karsi sikâyet ve yasal islemde bulunma hakkindan yoksundu.
1776, Bili of Rights (Haklar Kanunu): ABD 'nin Virginia Eyaleti'nin anayasasinda "her insanin dogustan özgür ve bagimsiz" oldugu, yasamaya hakki bulundugu, mülk edinebilecegi, mülk sahibi olabilegi, vb. ilan edildi. Bu, insanlik tarihindeki ilk insan haklari belgesi olarak kabul edilir.
1791, Insan ve Yurttas Haklari Bildirgesi: Fransiz Devrimi'yle birlikte her kisinin hak ve özgürlükleri tarif edildi: Özgürlük, esitlik, mülkiyet, güvenlik ve baskiya karsi çikma, yasalar önünde esitlik ve keyfi tutuklanmaya karsi korunma, din ve vicdan özgürlügü...
10 Aralik 1948, Birlesmis Milletler Insan Haklari Evrensel Bildirgesi: Ikinci Dünya Savasi'na kadar geçen süre içindeki ve savas sirasindaki katliamlara karsi insanlik vicdaninin ve birikiminin sonucu olarak hazirlandi.
16 Aralik 1966, Birlesmis Milletler Insan Haklari Sözlesmeleri:
Insanlarin ve devletlerin siyasal hak ve yükümlülüklerinin yani sira ekonomik ve sosyal haklarinin da ifade buldugu belgelerdir. Sendikalasma, grev hakki gibi çalisanlarin haklarini da içerir.
4 Kasim 1950, Avrupa Konseyi Temel insan Hak ve ÖzgürlükleriKonvansiyonu: BM insan Haklari Evrensel Bildirgesi'ni esas almistir.
l Agustos 1975, Avrupa Güvenlik ve isbirligi Konferansi Sonuç Belgesi: Devletler hukuku açisindan yaptirim gücü olmamasina karsin insan haklarini ilk kez "güvenlik" (Avrupa'da güvenlik bölümünde yer alir) kapsaminda ele alan belgedir.
Bunlarin disinda politik göçmenlerin, savas esirlerinin, kadinlarin, çocuklarin ve hastalarin haklarini ele alan ya da baska konulari içeren sayisiz belge imzalanmistir.
Bu kisa tarihçeden görüldügü gibi, insan haklari anlayis ve uygulamalari toprakta özel mülkiyetin gelismesi ve hukuka baglanmasi, toprak ürünlerinin ve sanayi ürünlerinin kisiler ve tüzel kisiler tarafindan üretilip pazarlanmasina ve ulus-devletin olgunlasmasina paralel olarak gelismistir, insanlar bu süreç içinde hem birbirlerine, hem de içinde yasadiklari toplumsal sisteme (devlete) karsi hak ve ödevleri konusunda daha talepkâr olmuslardir.
Osmanli imparatorlugu döneminde "Ferman Padisahin"di. Tanzimat döneminin ünlü 1839 Gülhane Hatti Hümayunu ve 1856 Islahat Fermanlari sadece devlet yönetiminde hâkim olmasi gereken bazi ilkeleri göstermis, Müslüman olmayan tebaaya Müslüman tebaayla (yurttas degil) esit haklar ilan etmisti. 23 Aralik 1876'da ilan edilen Kanun-i Esasi (ilk anayasa) bir takim haklari telaffuz etmisti. Bu Anayasa'da 1909'da yapilan degisikliklerle padisahin yasama ve yürütme üzerindeki yetkileri kisildi, toplanti ve dernek kurma özgürlügü, basina sansür konulamayacagi gibi kurallar eklendi. Ama bu kez padisahin yerini "tek parti yönetimi" (ittihat ve Terakki) almisti. 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasindan sonra ülke ekonomisi güçlendikçe, Türkiye dünyaya açildikça, egitim ve bilgi düzeyleri yükselen yurttaslar olarak insani haklarimizi artan ölçüde gündeme getirmeye basladik. Düsününüz ki, dogustan bir takim haklarla donatilmis kisi olan "yurttas-vatandas" kelimesi 1923'den önce yabanci dil-Türkçe sözlüklerinde yoktu. Hem devlet olarak, hem de yurttaslar olarak bu konuda biraz yavas gelismis olmamiz, bu konuda önümüzde duran çagi yakalama zorunlulugunu degistirmiyor. 
