Derin Devlet nedir, nasil olusur?
Baskin Oran
Aradaki ufak-tefekleri saymazsak, Susurluk’tan sonra bir de Semdinli patladi. Adina ister Kontrgerilla, ister JITEM, ister Özel Harp, ister ne derseniz deyin, “Derin Devlet” diye bir olgunun varligi zihinlerde kesinlesti.
Gerçi bu kavramin NATO tarafindan “Gladio” adiyla kurulmus bir gizli örgütten kaynaklandigi herkesin malumu; hatta, bizim Mülkiye’de çikardigimiz Türk Dis Politikasi kitabinin (Iletisim Yay.) ikinci cildinin 220. sayfasinda ayri bir “kutu” halinde anlatiliyor. Fakat örnegin Ittihat ve Terakki’nin “Teskilat-i Mahsusa”si içindeki kimi olusumlar da tipik bir Derin Devlet örnegi sayilmali.
Kavramin yerlesmesine paralel olarak, su siralarda kimi kalemler de “Nedir bu Derin Devlet? Nedir tanimi bunun? Nasil ortaya çikiyor? Ben böyle bir seyin hayal mahsulü oldugunu düsünüyorum” demeye basladilar. Gerçekten, bir kavram varsa, bir de tanimin gerekli oldugu ortada. Eger bu kavram çesitlilik arzediyorsa, o zaman tanimin da çesitlendirilmesi gerekir.

Bendeniz, böyle bir çesitlilik oldugunu, yani bu kavramin karmasik oldugunu düsünmüyorum. Tersine, alabildigine basit ve açik. Zaten, karmasik gibi gözüken seyleri söyle kendinizi biraz yukariya çeker de kusbakisi süzerseniz, çogu zaman basit seylerle karsilasirsiniz.
Tanimi nasil yapilabilir? Derin Devlet nasil ortaya çikar? Bu sorularin yanitini vermek için önce “devlet”in tanimindan baslamak lazim. Siyaset biliminde bu tanim söyledir:
“Devlet, mesru siddetin tekeline sahip kurumdur”.
Bu tanimdaki “siddet” kavraminin nedenini, “merkezî otorite” kavraminda aramak gerekir. Toplumda asayis sorunu varsa, en nihayetinde siddete basvurulacak ve toplum düzenine uyanlari taciz edenler hiçbir çare bulunamazsa siddet (güç) kullanarak yola getirilecektir. Bunu da ancak merkezî bir otorite yapabilir, yoksa kargasa çikar. Uluslararasi toplumda böyle bir merkezî otorite (“dünya devleti”) bulunmadigi içindir ki, oraya buraya (Bosna, Kosova, Afganistan, vb.) yapilan müdahaleler çok tartisma çikarmaktadir.
“Tekel” kavraminin sebebini, “egemenlik” kavraminda aramak gerekir. Eger anilan kurum bir siddet tekeli kuramamissa, yani birden fazla siddet merkezi varsa, o zaman egemenlik yoktur. Çünkü bölünmüs egemenlik, egemenlik degildir. Oysa devletin temel ögelerinden biri de disarida esitlik, içeride egemenliktir.
Gelelim, en önemli kavram olan “mesru”ya. Diger ikisi oldukça elle tutulur kavramlardir. Oysa mesru kavrami daha soyut ve tartismalidir. Mesru sayilmak için yalnizca “kanun”a uygun olmak yetmez (çünkü hukuka aykiri bir sürü kanun vardir), “hukuk”a da uygunluk gerekir. Hukuk da, ancak “akla, adalete, hakka uygun” ve “genel kabul görmüs olmak”la olusur. Bu da yetmez, zaman unsuru isin içine girer. Yani, bu son iki unsurun belli bir süre toplumdan ciddi itiraz gelmeden yasamis olmasi da gerekir.

Iste, üzerinde uzun zamandir düsünüyorum, Derin Devlet’in tanimi burada ortaya çikiyor ve basitligi de burada:
“Derin Devlet”, siddet kullanimi durumunda Devlet’in tanimindan ‘mesru’ kavraminin düsmesi sonucu meydana gelen olusumdur.
Bu tanim, bana en az üç kosulu pesinden sürükler gibi geliyor:
1) Derin Devlet, devlet yetkisini su veya bu biçimde kullanan kisi veya kurumlarin mesruluk sinirlari disina tastiklari zaman siddet kullanmalari halinde ortaya çikar. Yani, siddetin kullanilmadigi gayrimesru durumlar, örnegin sirf yolsuzluk yapilmasi durumlari buna girmez.
2) Derin Devlet mensubunun devlet temsilcisi olmasi veya kendini su veya bu biçimde devletle baglantili kilan bir pozisyonda olmasi gerekir. Yani devlet baglantisinin olmadigi durumlar, örnegin bir özel güvenlik sirketi mensubunun gayrimesru siddet kullanmasi Derin Devlet kavramina girmez.
3) Siddeti mesruluk disi kullanan devletle iliskili kisilerin kaç kisi oldugu önemli degildir; bir de olur birkaç da olur. Önemli olan, belli bir plan dahili çalismadir. Örnegin, bir veya birkaç polisin iskence uygulamasi Derin Devlet kavramina girmez. Ama bir tek polis tek basina belli bir gayrimesru planin parçasi olarak iskence yaparsa, bu Derin Devlet’e girer.

Iste, Derin Devlet kavraminin kimileri için bulanik olusu da buralardan geliyor. Bu kavramin illa belli bir örgüt semasinin bulunmasi gerekmez. Ilgili kisi zaman zaman mesruluk içinde, zaman zaman mesruluk disinda olabilir. Birinci durumda Devlet memurudur, ikinci durumda Derin Devlet mensubu. Bu kadar basit. Basit oldugu için de mücadelesi zor.
Bendenizden simdilik bu kadar. Tartismak için yeterli malzeme sayilabilir. Düsünmeye hep birlikte devam edelim.