Hoca Ali Rıza

(d. 1864, Üsküdar, İstanbul - ö. 1935, İstanbul)
Türk manzara resmine çağdaş boyutlar kazandıran ressam. Asker ressamlar adıyla anılan grubun üçüncü kuşak temsilcilerindendir.

Süvari binbaşısı Mehmed Rüşdi Bey’in oğludur. Bazı kaynaklar doğum tarihini 1858 olarak gösterir. Doğum yerinden
hareketle “Üsküdarlı Ali Rıza”, öğretmenliğinden ötürü de “Hoca Ali Rıza” olarak da anılır. 1879’da girdiği Askeri Rüştiye’de arkadaşları ile birlikte bir “resimhane” açılmasına önayak oldu; burada Osman Nuri Paşa ve Süleyman Seyyit gibi dönemin ünlü ressamlarından, ders aldı. 1884’te Harbiye Mektebi’nden mezun olduktan sonra aynı okulda resim öğretmeni yardımcısı, ertesi yıl da kolağası rütbesiyle resim atölyesi şefi oldu. Bu okuldaki 30 yıllık öğretmenliği süresince birçok asker ressamın yetişmesine katkıda bulundu. Ayrıca İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebi ile Çamlıca ve Üsküdar Kız liselerinde de öğretmenlik etti. 1909’da kurulan Osmanlı Ressamlar Cemiyetimin bir süre başkanlığını yaptı; cemiyetin yayımladığı dergiye dönemin öbür önemli ressamları ile birlikte yazılar yazdı.

Hoca Ali Rıza öğretmenliği sırasında hazırladığı taslak defterine doğadan ya da akıldan karakalem birçok çizim yaptı. Bu çizimler, o dönemde canlı modelden çalışma olanağından yoksun öğrenciler için örnek oluşturuyordu. Karakalemin yanı sıra suluboya, guvaş ve yağlıboya ile çok sayıda manzara gerçekleştirdi. Bu resimlerinin çoğunda doğayı, Üsküdar’ın eski sokaklarını, ahşap evleri, çeşme ve mezarlıkları işledi; çok sayıda da ev içi çizimi yaptı.

Doğaya büyük bir içtenlikle bağlı olan Hoca Ali Rıza yaptığı durgun ve dingin manzaralarla bir anlamda kendi adıyla anılan bir okul oluşturmuştur. Manzaralarında önceki kuşaklarda izlenen minyatür benzeri etkiler görülmez. Daha çok açık hava ressamlarının kullandığı saydam renklerden yararlanmış, koyu renklerden uzaklaşarak açık ve ışıltılı renkleri yeğlemiştir. İzlenimcileri anımsatan bir paleti vardır. Işıklı alanları turuncumsu sarı, gölgeleri ise morla renklendirmiştir.

Hoca Ali Rıza’nın tek toplu sergisi ölümünden üç yıl sonra Eminönü Halkevi’nde açıldı. 1958’de Ankara’da, 1960’ta da İstanbul Belediyesi Şehir Galerısi’nde bazı yapıtları sergilendi. İstanbul Devlet Resim ve Heykel Müzesi’nde bulunan yapıtları arasında “Üsküdar’dan”, “Fenerli Sokak Üsküdar” ve “Ağaçlar Arasında Ağıl” sayılabilir.