Acıbadem Bağdat Caddesi Tıp Merkezi’nden Psikolog Ayşegül Aydın, strese en dayanıklı olanların dünyaya ve insanlara hoşgörüyle yaklaşan, esnek kişilik yapısına sahip insanlar olduğunu söylüyor. Psikolog Ayşegül Aydın, stres ve baş etme yolları hakkında merak edilen soruları yanıtladı.

Stres nedir?
Stres kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği tepki durumudur. Stresi kaygı, aşırı uyarılmışlık hali, engellenme, duygusal çöküntü, gerginlik ve çatışmaların hepsi yaratıyor.

Kaç çeşit stres var?
Günlük stresler (trafik sıkışıklığı ve ev yaşamındaki sıkıntılar, aksamalar), gelişimsel stresler ve hayat krizleri olarak üçe ayırabiliriz. Gelişimsel stresler, kişinin kronolojik yaşıyla bağlantılı yaşanan ergenlik, orta yaş krizleri, menopoz dönemi krizleri olarak sıralanabilir. Hayat krizleri ise, insan hayatına önemli ölçüde yön veren, etkileyebilecek olaylardır; ölümler, boşanmalar, ayrılıklar, hastalıklar gibi.

İki kişi de aynı stresi yaşıyor. Ama biri daha çok etkileniyor, neden?
Genel anlamda stres, kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği tepkidir. Psikolojide kullanılan stres ise kişinin stres kaynaklarını nasıl algıladığı ve yorumladığına ilişkin bir tanım. İki kişi de aynı şeyi yaşıyor ama biri diğerinden daha çok etkileniyor, diğeri ise psikolojik strese daha dayanıklı oluyor. Çünkü herkesin dayanma gücü birbirinden farklı. Bunun altında kişilik özelliklerimizin, sosyal desteğin olması, maddi yeterlilikler ve de en önemlisi geçmiş yaşantıların çok önemi var. Geçmişte şu andaki durumuna etki edecek bir stres yaşamışsa kişinin bakışı daha farklı oluyor.

Streste yüksek risk altındakiler kimler?
Günlük yaşam krizlerinin ve mücadelenin çok fazla yaşandığı ve başa çıkmanın zorlaştığı meslekler. Örneğin öğretmenlik, polislik, fiziki koşulları zorlayıcı, tozlu, gürültülü, aşırı sıcak ya da soğukta çalışılan, vardiyalı işler ya da gece işleri, yoğun rekabet ve zaman baskısı altında çalışan cerrahlar ve gazeteciler yüksek risk altındaki kişiler. Bir de psikolojik talebin fazla olduğu ama inisiyatif kullanılamayan sekreterlik gibi meslekler yüksek risk altında.

Strese dayanıklı kişilerin en belirgin özellikleri nelerdir?
Strese dayanıklı olabilmek için katı olmamak gerekiyor. Yani bu esnek yapıyı insan ilişkilerine yansıtmak, en küçük hatalarda parlamamak, affedici olmak, şans vermek gerekiyor. Esnek kişilik deyince şu özellikler ön plana çıkıyor:

• Esnek kişilik yapısındaki kişiler iş ve sosyal çevrelerinden kopuk olmamak
• Olaylara daha geniş açıdan bakabilmek
• İyi iletişim kurmak
• Rekabet, saldırganlık, gibi durumlarını kontrolde tutabilmek
• Yaşamdan ve insanlardan olumlu beklentileri olmak
• Gelecek planları bulunmak
• Mücadele ve değişiklikten zevk almak
• Aşırı mükemmeliyetçi olmamak
• Her şeyi kontrol saplantıları bulunmamak
• Hoşgörülerini hep en üst düzeyde tutmaya çalışmak

Stres yönetiminde başarısız olan kişiler neden başaramıyor?
Çünkü bu kişiler yanlış baş etme stratejilerini çok kullanıyor. Ya uygun olmayan kaçma, saldırganlık ya da içe kapanma gibi davranışlar geliştiriyorlar. Ya da çok fazla mücadele ederek kendi imkanlarını zorluyorlar. Başarısız olunca da alkol ve sigaraya başvuruyorlar ki bu da uzun vadede fizyolojik ve psikolojik bağımlılığa yol açıyor. Bir diğer yanlış strateji de görmezden gelme, başkalarını suçlama, inkar gibi kendini aldatmaya yönelik davranışlar.

Fiziksel aktiviteyi öneriyor musunuz?
Kesinlikle öneriyorum ama bunun doğru nefes teknikleri ve birtakım gevşeme teknikleri ile uygulanmasının daha yararlı olacağı inancındayım. Bedende rahatlama sağlanması bireyin duygu ve düşüncedeki olumsuzluklarla çok daha kolay baş edebilmesini sağlar. Ağır sporları önermiyoruz; sevdikleri fiziksel egzersizleri yapmalarını istiyoruz. Zorlanmadan yapabilecekleri açık hava yürüyüşlerinin bile çok yararlı olduğuna inanıyoruz. Bu aynı zamanda kaliteli ve derin uyku alınmasını da sağlar ki bu durum stresle baş etme için önemli faktörlerden biridir.

İşyerinde stres yaratan zor kişiliklerle çalışmak nasıl bir durum?
Bu tür kişiliklerle çalışılırken, eğer zor kişilik bir yöneticiyse birlikte çalıştığı kişiler zaman kısıtlaması yaşıyor. Yönetici, altında çalışan kişiye zaman baskısı altında birçok iş verebiliyor. Böyle oluca da, o kişi o işi zamanında ve tam yapamıyor; "Başarısız mıyım acaba" diye kendini değersiz, yetersiz hissedebiliyor. Yetiştirememesini kendi başarısızlığı olarak algılıyor, yükselememe endişesi taşıyor.

Stresi yenmede hangi yöntemler kullanılıyor?
Stresli kişinin, öncelikle içinde bulunduğu olumsuz fiziksel koşulları ve yanlış davranış biçimlerini değiştirmesine yönelik birtakım davranışçı tekniklerle bu işe başlıyoruz. Örneğin, kişinin kendine sakin bir çalışma ortamı yaratmasını, daha etkin bir zaman planlaması içine girmesini sağlamak gibi. Daha sonrasında kişinin otomatik olumsuz düşüncelerini olumlularla değiştirmeye çabalıyoruz. Bazı durumlarda, stresle kişinin depresif belirtileri, kaygıları artıyor, uyku sorunları oluşabiliyor ya da yanlış başa çıkma sonucu alkol, sigara tüketimine bağlı bağımlılıklar oluşabiliyor. Böyle olunca sorunu daha kapsamlı çalışmamız gerekiyor. Psikolojik testler, uygun psikoterapi ve gerekli durumda farmakolojik tedavinin birlikte uygulanması en etkin tedavi oluyor.