TÜRKİYE’DE LİMON ÇEŞİTLERİ
LİMON ÇEŞİTLERİ
Köken olarak limonun anavatanı Himalaya Dağlarının güney etekleridir. Anavatan olarak belirtilen bu bölgede bildiğimiz limonlara rastlanılmamakta ve daha çok limon benzerleri yada melezleri bulunmaktadır. Limon (Citrus limon) aslında Akdeniz Havzası ve Ortadoğu’da oluşmuş bir türdür. Çok eski tarihlerde oluşmuş bir göz mutasyonu yada tesadüf çöğüründen ortaya çıkmış olduğu kabul edilmektedir. Limon genellikle kuzey ve güney yarıkürenin subtropik iklim bölgelerinde yetiştirilen bir türdür.
Limonlar 3–7 m civarında, orta büyüklükte ağaçlar oluştururlar. 8 metreyi geçenlere de rastlanılabilmektedir. Taç yapıları dağınık olup; zamanla taç yapısı orta sıklığa ulaşır. Genç sürgünlerinde köşeli dal oluşumu çok belirgin bir özelliktir. Limon yapraklarının rengi, diğer birçok Turunçgile göre daha açık yeşildir. Yaprakları orta boyda olup yaklaşık 10 cm ’dir. Limonlarda kanatçıklar iz şeklindedir. Dişi organ kısırlığı çok rastlanan bir özelliktir. Meyveleri 7–10 dilimlidir. Limonlarda meyve şeklinin genelde yuvarlak ve silindirik olmasının yanında; stil yanında “meme” adı verilen bir çıkıntı bulunmaktadır. İklim koşulları iyi oldukça, limonlarda çiçeklenme ve meyve verme eğilimi bütün yıl boyunca sürer. Buna “yediverenlik” özelliği adı verilir ve bu duruma sık rastlanır. Yediverenlik özelliği çevre koşullarına çabuk tepki vermekten kaynaklandığı gibi; bu özellik genetik olarak ta vardır. Limon bölgemizde; genel bir ifadeyle nisan ayında çiçek açar. Çeşit özelliğine göre değişmekle birlikte olgunlaşma periyodu ekim-ocak ayları arasında dağılım göstermektedir.
Limon çeşitleri; Ekşi limonlar, Tatlı limonlar ve Farklı grup (Limon benzerleri) olmak üzere üç grupta incelenir. Ticari anlamda yetiştirilen limon çeşitleri Ekşi limonlar grubunun üyeleridir. Ekşi limonlar grubu da; Eureka ve Lisbon olarak adlandırılan iki büyük alt grupta sınıflandırılmıştır. Eureka grubu limonlar iri ve yuvarlağa yakın bir taç yapısına sahiptirler. Limonların ortak özelliği olan tepe tomurcuğu baskınlığının, Eureka grubu limonlarda daha az olması sebebiyle taç şekli yuvarlaktır. Eureka grubunun yaprak rengi Lisbon grubuna göre daha açık renklidir. Ayrıca meyveleri daha yuvarlak şekilli ve meme oluşumu daha az belirgindir. Eureka grubu limonlar Uçkurutan Hastalığına ( Phoma tracheiphila ) çok duyarlıdır. Eureka grubu limonlar düşük sıcaklıklara karşı da daha duyarlıdırlar. Yaprakları, yaprak uçları daha az sivri ve küttür. Meyve kabuğu daha pürüzlüdür. Eureka grubunda meyve kabuğu kalınlığı orta-kalın olup; Lisbon grubundan daha kalındır.Lisbon grubu ise genetik özellikleri bakımından dik büyüme eğilimindedir. Yaprakları daha koyu renkli, Eureka’ya göre daha sivri ve meyveleri genelde biraz daha uzun meyve oluşumuna eğilimlidir. Meme kısmı daha belirgin olup; düşük sıcaklıklara Eureka’ya göre daha dayanıklıdır. Meyve kabuğu daha pürüzsüzdür. Uçkurutan Hastalığına göreceli olarak daha dayanıklıdır.
Uçkurutan Hastalığı ( Phoma tracheiphila ) Doğu Akdeniz Bölgemizde çok etkin bir hastalık olup; Ülkemizin limon üretimini % 50 oranında olumsuz yönde etkileyen önemli bir etmendir. Ülkemiz kalite anlamında çok önemli bir limon ekolojisine sahip olmasına karşın; düzenli bir yaşam döngüsü bulunmayan Uçkurutan Hastalığı sebebiyle limon yetiştiriciliğinde bazı sorunlar yaşanmaktadır. Hastalık etmeninin yaşam döngüsünün düzenli olmaması sebebiyle ilaçla mücadele olanağı ortadan kalkmaktadır. Bu sebeple Uçkurutan Hastalığına dayanıklı çeşit arayışları devam etmektedir.
Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan ve yetiştiricilik yapılan bölgelere uyum göstermiş olan başlıca limon çeşitlerimiz şunlardır:
Kütdiken: Eureka grubunun Feminello alt grubunda yer alır. Bu çeşit köken olarak bütün limonlar gibi İtalya kökenlidir fakat Türkiye’ye getirilişine dair herhangi bir bilgi yoktur. Tamamen bir Türk Çeşidi haline gelmiştir. En eski limon çeşidimiz Kütdiken’dir. İç kalitesi, su ve koku özellikleri bakımından değerlendirildiğinde dünyanın en üstün ve en kaliteli çeşididir. Bu özelliklerinden dolayı “bütün limonların kraliçesi” diyebiliriz. Ülkemizde geniş çapta yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yüksek kalitelidir. Periyodisite göstermez. Düzenli ve yüksek verimli bir çeşittir. Ülkemizin en çok depolanan çeşididir. Depolamaya ve taşımaya son derece elverişlidir. Kütdiken’in depolama süresi 11–12 ay kadardır. Meyve kabuğu rengi açık yeşil-sarı yada limon sarısıdır. Kabuk pürüzsüz, parlak ve sıkı bir şekilde bağlıdır. Meme kısmı iyi gelişmemiştir; fazla belirgin değildir. Meyveleri elips şekillidir. Olgunlukta % 32,96 oranında meyve suyu içerir. Asit oranı % 7,16 olup; meyve başına çekirdek sayısı 10-11’dir. Kuvvetli denebilecek bir ağaç yapısına sahiptir. Kütdiken, bir orta mevsim çeşididir. Muhafazaya en uygun meyveler kasım yağmurlarından önce hasat edilenlerdir. Uygun koşullarda hasat şubata kadar devam eder. Uzun süreli muhafazaya uygunluğu sebebiyle ihraç talebinin yükseldiği periyoda kadar depolanabilmektedir. Kütdiken çeşidinin en sakıncalı tarafı Uçkurutana hassas olmasıdır.
İNTERDONATO:
Dünyada bu çeşidi en çok yetiştiren ve ihraç eden ülke Türkiye’dir. Ülkemizin limon ihracatının yaklaşık olarak 2/3’ü İnterdonato’dur. Lisbon grubunda yer alan bu çeşidin orijini Sicilya’dır. Türkiye’ye girişi 1936’da Antalya Turunçgil Araştırma Enstitüsüne getirilişiyle olmuştur. Bu çeşidin saf bir limondan çok; limon x ağaç kavunu melezi olduğu kabul edilmektedir. Ağacı yuvarlak taçlıdır. Tepe tomurcuğu baskınlığı diğer limonlar kadar belirgin değildir. Çevre koşullarına karşı çok duyarlıdır, hemen yapraklarını döker. Orta verimli bir çeşittir. Meyveleri uzunca silindirik şekilli, meme çok belirgin ve sanki bir yöne bastırılmış şekilde eğik gibidir. Meyveleri orta kalın kabuklu ve orta sulu bir çeşittir. Olgunlukta meyve ağırlığının % 31,39’unu meyve suyu teşkil eder. Asit içeriği % 7,02’dir. Başlıca özelliği erkenci bir limon çeşidi olmasıdır. Ülkemizdeki limon çeşitlerinin en erkenci olanıdır. Olgunlaşma zamanı eylül sonu ve ekim ayı ortasıdır. Aslında depolama ve taşımaya elverişli bir çeşittir. Genellikle pazar isteği doğrultusunda kısa süreli muhafazası yapılır. Diğer limon çeşitleri ile kıyaslandığında; Uçkurutan Hastalığına karşı oransal olarak en çok dayanıklılık gösteren çeşitlerden biridir. .
İtalyan Memeli:
Bu da İtalya kökenli bir çeşittir. Fakat Türkiye’ye giriş tarihi bilinmemektedir. Doğu Akdeniz Bölgesinde İtalyan Memeli ismiyle anılmasına rağmen; Batı Akdeniz Bölgesinde Kara Limon olarak adlandırılmaktadır. Çok tipik bir çeşittir. Meyveleri topaç gibidir. Verimli, yüksek kaliteli; muhafaza ve taşımaya elverişlidir. Kütdiken’den sonra Ülkemizde en çok yetiştirilen çeşittir. Turunç üzerine aşılandığında uyuşması çok iyi değildir. Aşı noktasında yaşlı ağaçlarda anaç-kalem ilişkisinden kaynaklanan pürüzsüz şişkinlikler görülür. Bu özelliği nedeniyle Phytophtora Hastalığına duyarlıdır. Meyve kabuk rengi limon sarısıdır. Meyve kabuğu orta kalınlıkta olup; yüzeyi ince ve küçük gözeneklerle kaplıdır. Meme kısmı belirgin ve nokta misali kısa bir çıkıntı şeklindedir. Sulu bir çeşittir. Meyve suyu miktarı % 35,64 ve asit oranı % 6,44’tür. Meyve başına çekirdek sayısı 8-9’dur. Ağacı verimlidir ve düzenli olarak meyve verir. Meyveleri kasım ayı ile ocak ayı ortası arasında olgunlaşır.
Molla Mehmet: Mersin ilinde geniş çapta yetiştirilir. Kökeni bilinmemektedir. Meyve rengi sarıdır. Kabukta küçük gözenekler bulunur ve hafif pürüzlüdür. Kabuk orta kalınlıktadır. Meyveleri elips şeklinde ve sap kısmında belirgin bir boyun mevcuttur. Meme kısmı kısa ve kabadır. Meyve suyu içeriği % 34,47 ve asit miktarı % 6,98’dir. Meyve başına çekirdek sayısı 11-12’dir. Çok önemli yöresel bir çeşittir. Nadiren Uçkurutan Hastalığına dayanıklıdır. Ağaçları yüksek verimli olup; meyve verimi düzenlidir.
Kıbrıs Limonu:1920’li yıllarda Anamur-Alanya bölgesine Kıbrıs’tan getirilmiştir. Meyve şekli yuvarlakça; kabuk rengi sarı ve parlaktır. Meyve kabuğu pürüzlü ve kalın kabuklu bir çeşittir. Meme belirgin fakat gömülmüş bir görünüme sahiptir. Çok dik büyüme özelliğine sahip olup; ağaçları kuvvetlidir. Yüksek kaliteli ve verimlidir. Meyve suyu içeriği % 31,57; asit miktarı ise % 6,45’tir. Meyve başına çekirdek sayısı 8-9’dur. Meyveleri kasım ayı ortasında olgunlaşır. Muhafazaya uygun bir çeşit değildir. Phytophtora hastalığına çok duyarlı bir çeşittir. Lamas: En eski ve en ünlü Türk limon çeşididir. Adını; Mersin İli, Erdemli İlçesine bağlı Limonlu Beldesinde bulunan Lamas Çayı ve Vadisinden almaktadır. Meyveleri sarı renklidir. Son derece yüksek kaliteli meyveli, bol sulu, aromalı verimi yüksek bir çeşittir. Pürüzsüz ve orta kalın kabukludur. Meyveler uzun ve silindiriktir. Stil ucu belirgindir. Bu yüzden meyveler açıkça belirgin bir şekilde sivridir. Meyve suyu içeriği %34,96; asit miktarı ise %7,19’dur. Meyve başına çekirdek sayısı 8-9’dur. Ağaçları kuvvetlidir. Meyveleri erken olgunlaşır. Hasat kasım ayı başında başlar. Oransal olarak dikenli bir çeşittir. Muhafazaya uygundur. Dikenliliği göz önünde bulundurularak depolanacak meyvelerin hasat esnasında yaralanmamasına dikkat edilmelidir. Bütün bu olumlu özelliklerine rağmen Lamas Çeşidi olağanüstü derecede ekoloji seçici bir çeşittir. Yetiştiği yöre haricinde uygun olmayan ekolojilerde meyve kalitesi düşer. Bu yüzden yaygın bir çeşit değildir.
