Ginseng ve Sağlık için Faydaları

GİNSENG RADİX

En eski çağlardan günümüze kadar bilinen ve kullanılan Ginseng Radix drogu, Panax ginseng bitkisinin kök kısımlarından oluşur. Panax ginseng Araliaceae familyasından, yaklaşık 50 cm boyunda bir bitki olup yaprakları oval, dişli, koyu yeşil renkte ve vertisillat diziliştedir. Küçük küme şeklindeki yeşil-sarı çiçekleri parlak küme şeklinde kırmızı meyvaların oluşmasına yol açar. Piyasada farklı türlerden elde edilen çeşitli ginseng drogları bulunmaktadır. Bu drogların kimyasal içerikleri ve taşıdıkları etken madde oranları birbirinden farklı olup dolayısıyla etkileride farklıdır. Ginseng olarak bilinen drogların elde edildiği bitkiler: Kore ginsengi: Panax ginseng (Kore ve Çin Halk Cumhuriyeti’nde yetiştirilir.)

Amerikan ginsengi
Panax quinquefolium (ABD ve Kanada’da yetiştirilir ve Hong Kong’a ihraç edilir.) Japon ginsengi: Panax pseudoginseng subsp. japonicus (Çin, Vietnam ve Japonya’da yetiştirilir.) Sanchi ginseng: Panax notoginseng (Yunnan’da yetiştirilir.) Himalaya ginsengi: Panax pseudoginseng spp. himalaicus var. angustifolius Vietnam ginsengi: Panax vietnamensis Sibirya ginsengi: Eleutherococcus senticosus Sibirya ginsengi diğerlerinden farklı olarak bir Panax türünden değil, aynı familyadan olan Eleutherococcus senticosus bitkisinden elde edilmiştir. Avrupa farmokopesinde ve ESCOP monograflarında Panax ginseng ve Eleutherococcus senticosus kayıtlıdır. Ginseng Radix’in tarihten bugüne gelişi incelendiğinde, bulunabilen en eski kayıt, aynı zamanda botanikle ilgili yazılmış ve sistematize edilmiş en eski kayıt olan, efsanevi Çin imparatoru Shen Nung tarafından hazırlanan farmakopedir. M.Ö. 2700’lü yıllarda 1000’den fazla bitki içeren “Pen Ts’ao” isimli farmakopeyi yazan Shen Nung, Panax ginseng’i bitkilerin kralı olarak adlandırmış ve ondan şu şekilde bahsetmiştir: “Ginseng bir toniktir. Hayvanların ruhlarının sakinleştirilmesinde, insan ruhunun dengeye getirilmesinde, korkunun önlenmesinde, kötü enerjinin uzaklaştırılmasında, görme yeteneğinin geliştirilmesinde ve gözlerin parlamasında, kalbin çalışması üzerinde, vücudun canlandırılmasında ve yaşam süresinin uzatılmasında faydalıdır.” Shen Nung’un farmakopesinde bahsettiği gibi, Panax ginseng geleneksel olarak

Kuzey ve merkez Çin’de
Yaşlılarda tonik, orta yaşın üzerindeki insanlarda uzun ve sert kışlara karşı dayanıklılığı arttırmak amacıyla kullanılmıştır. Günümüzde ise, en iyi stimülan ve tonik etkiye sahip şifalı bitki olarak özellikle sporcular için fiziksel stresi azaltmak amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca afrodizyak olarak kullanımı da yaygındır. Panax ginseng, 1843 yılında Rus botanikçi Carl Anton Meyer tarafından isimlendirilmiştir. Cins ismi olan “panax”, Yunanca “çare, şifa” anlamına gelen “panakeia” kelimesinden, tür ismi olan “ginseng” ise Çince “adam şekli” anlamına gelen “Jen-shen” kelimesinden türetilmiştir. Bitkinin kökü şekil olarak insana benzetilmektedir. Yabani olarak Çin’in kuzey doğusunda, Kuzey Kore’de, Doğu Rusya’da yetişir. Günümüzde kültürü yapılmaktadır. Ancak, kültürü yapılması oldukça zor bir bitkidir. Tohumlar ilkbaharda verimli, susuz toprağa ekilir. pH yaklaşık 5.5 olmalıdır. Bitki sazlarla kaplı yapıların altında, gölgede yetiştirilir, ısı yaklaşık 10˚C olmalıdır. Olgunluğa erişmesi en az 4 yıl alır ve genellikle 6 yaşına geldiğinde, sonbaharda hasatı yapılır. Drog olarak bitkinin kökleri kullanılır. Hasatı yapılan bitkinin köklerinin dış katmanı çıkarıldıktan sonra; doğrudan güneşte kurutulursa, beyaz ginseng , buharla pişirilip, önce yapay kurutma, daha sonra da güneşte kurutma yapılırsa kırmızı ginseng oluşur. Günümüzdeki modern analiz metodlarıyla Panax ginseng köklerinden birçok bileşik izole edilmiştir. Bunlardan en önemlileri protopanaxadiol ya da panaxatriol türevi dammaran tipi steroidal ve pentasiklik triterpenik saponinlerdir. Bu saponinler ginsenozit adını alır. 30 civarında ginsenozit tanımlanmıştır. Panax türleri taşıdıkları ginsenozitler bakımından farklılık göstermektedir. Protopanaxadiol türevi saponinlere örnek; ginsenozit Ra1, Ra2, Ra3, ginsenozit Rb1, Rb2, Rb3, ginsenozit Rc ve Rd, malonil ginsenozitler Rb1, Rb2, Rc ve Rd. Protopanaxatriol türevi saponinlere örnek;
Ginsenozit Re ve Rf, 20- gluko-ginsenozit Rf ve Rg1, Rg2 , Rh1 ginsenozitleri. Bu ginsenozitler içerisinde en önemlileri Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re, Rf, Rg1 ve Rg2’dir. Bitkide en çok bulunanlar ise Rb1, Rb2 , Re ve Rg1’dir. 6 yaşındaki bir ginseng kökünde total ginsenozit miktarı %0.7 ile %3 arasında değişiklik gösterir. Panax ginseng kökleri ginsenozitlerin dışında Panaxosidler taşır. Bunlar A, B, C gibi adlandırılırlar. Panaxosidlerin hidrolizi sonucu başlıca olarak oleanolik asit, panaxadiol ve panaxatriol oluşur. Ginseng köklerinde bulunan bileşiklerden terapötik aktiviteye sahip peptidoglikanlar diye adlandırılan 2 farklı grup bileşik daha vardır. Bunlardan biri yüksek molekül ağırlığına sahip polisakkaritler(=glikanlar), diğeri de asetilenik bileşiklerdir. Panax ginseng içinde bulunan glikanlar panaxanlar olarak adlandırılırlar ve A-U arası sınıflandırılırlar. Yapılan çalışmalar glikanların hipoglisemik, antiülser ve immünolojik etkilere sahip olduklarını göstermiştir. Asetilenik bileşikler ise; panaxinol, panaxidol ve pirazin türevlerinden oluşur. Vanilik asit ve salisilatlar gibi fenolik bileşikler ve β-elemen, panasinsanol A ve B, ginsenol, eremofilen gibi 27’ye yakın seskiterpen taşır.
Kırmızı kore ginsenginden ayrıca dibenzosiklooktadien tipi lignanlar izole edilmiştir. Ginseng köklerinden izole edilen minör bileşikler steroller, D grubu vitaminler, flavonoitler ve aminoasitlerdir. Sibirya ginsengi, Araliaceae familyasına ait, 1-3 m boyunda, çalı şeklinde bir bitkidir. Kore ginsengi ya da Amerikan ginsengi ile bir benzerliği yoktur. Kore ginsengi kadar popüler olmasa da 2000 yıldan bu yana kullanıldığına dair kayıtlar vardır. Geleneksel olarak, soğuk algınlığı ve grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarında kullanılmakla birlikte yaşam kalitesini arttıran bir drog olduğuna inanılmıştır.
Günümüzde ise, strese bağlı rahatsızlıklarda ve atletlerde kullanımı yaygındır. Çernobil kazası sonrası birçok Rus vatandaşına, radyasyonun etkilerinden korunmak amacıyla Eleutherococcus senticosus verilmiştir. Sibirya ginsengi immünomodülatör ajan olarak kardiyovasküler rahatsızlıklarda, konsantrasyon ve hafıza güçlendirilmesinde, stres, depresyon ve yorgunluğa karşı dayanıklılığın arttırılmasında kullanılmaktadır. Adaptojen ve immünstimülan özelliği nedeniyle kemoterapi tedavisi gören hastalara ve radyasyona maruz kalanlara reçete edilmektedir. Rus araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalar, Eleutherococcus senticosus’un ilaçların yan etkilerini ve toksik etkilerini azalttığını, mental aktiviteyi arttırdığını, soğuk algınlığı ve hafif enfeksiyonlara karşı direnci geliştirdiğini göstermiştir. Sibirya ginsengi kullanan bazı hastalarda orta şiddetli diyare görülmüştür. Eğer uyumadan kısa bir süre önce alınırsa uykusuzluğa neden olabilir. Kontrol altında olmayan hipertansiyon hastalarında kullanımı önerilmemektedir.
Gebelerde kullanımı konusunda yapılan hayvan deneylerinde herhangi bir teratojenik etki gözlemlenmemiştir. Ancak, gebelik ve laktasyon döneminde kullanımı önerilmemektedir. Makine ve araç kullanma yeteneği üzerine etkisi bilinmemektedir. Panax türleri ve Eleutherococcus senticosus kimyasal bileşim açısından farklılık gösterir.

FARMAKOLOJİK ETKİLERİ

Analjezik
Antioksidan
Antiaging
Sedatif
Hafıza güçlendirici
Hipoglisemik
Immünostimülan
Protein, DNA ve RNA sentezini arttırıcı etki
Santral sinir sistemi stimülanı
Adrenal hormon üretimi üzerine stimülan etki
Adaptojenik
Ruhsal, fiziksel, zihinsel performansı geliştirici.
Adaptojen
Immünomodülatör
Direnç gelişimini destekleyici
İlaçların ve radyasyonun yan ve toksik etkilerini azaltıcı
Üst solunum yolu enfeksiyonları
Kardiyovasküler rahatsızlıklar ve mental aktivite üzerine Stres, depresyon ve yorgunluğa karşı etkilidir.

Ginsenozitlerin farmakolojik etkileri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Rb1 Santral sinir sistemi üzerinde yatıştırıcı etki, hafıza güçlendirici, analjezik, sedatif, sakinleştirici, antioksidan ve antiaging. Rb2 Hipoglisemik, DNA ve RNA sentezini hızlandırır, immünostimülan. Rc Santral sinir sistemi üzerinde sakinleştirici. Rd Adrenal hormonların üretiminin stimülasyonu ve strese dayanıklılık ve öğrenmenin hızlandırılması. Re Diyabetlilerde kandaki glukoz seviyesinin normal düzeye getirilmesi. Rg1 Santral sinir sistemi ve immün sistem stimülanı. Protein, DNA ve RNA sentezini hızlandırır. Panax ginseng binlerce yıldır Çin’de yorgunluk ve güçsüzlük gidermek, dayanıklılığı ve konsantrasyonu arttırmak ve hastalığın iyileşme dönemini hızlandırmak amacıyla kullanılmaktadır.
Günümüzde yapılan klinik çalışmalarla ruhsal, fiziksel, zihinsel performansı geliştirdiği, iyileşme sürecini hızlandırdığı ve diğer metabolik parametreleri (immun sistem gibi) düzenlediği görülmüştür. Ginseng son 20-30 yıldır Çin, Kore, Japonya, Rusya ve birçok ülkede ayrıntılı olarak araştırılmaktadır. Bu araştırmalar sonucunda ginsengin adaptojenik özelliği olduğu ortaya çıkmıştır. Bu özellik strese, yorgunluğa, soğuk algınlığına karşı dayanıklılığı arttırmaya yardımcı olur. Deneyimler açlığa, aşırı ısıya, zihinsel ve duygusal strese karşı vücudun dayanıklılığını belirgin şekilde geliştirdiğini göstermiştir.
Ayrıca, vücut uykuya ihtiyaç duyduğunda sedatif etki meydana getirdiği görülmüştür. Ginsenozitler, vücudun stres hormonlarının aktivitesine benzer yapıda etki göstererek sedasyon meydana getirirler. Ginseng immün sistem üzerine etki ederek karaciğer fonksiyonlarına ve enfeksiyonlara karşı direncin artmasına neden olur. Ginsenle ilgili hayvanlar ve insanlar üzerinde birçok klinik çalışma yapılmıştır. Bunlara örnek olarak; 60 sağlıklı kadın ve 60 sağlıklı erkek üzerinde yapılan plasebo kontrollü çift kör çalışmada, ginseng grubuna 12 hafta boyunca günde 200mg standardize ginseng ekstresi verilmiş, 12 hafta sonunda ginseng grubu ve plasebo grubu karşılaştırıldığında, kandaki cinsiyet hormonları seviyesinde anlamlı bir değişiklik görülmemiştir. (Med Welt 1981;32:751-6)
16 sağlıklı erkek üzerinde psikomotor performans üzerine yapılan plasebo kontrollü çift kör çalışmada, 12 hafta boyunca ginseng grubuna günde 200mg standardize ginseng ekstresi verilmiş, 12 hafta sonunda ginseng grubu plasebo grubuna göre yalnızca aritmetik zeka yönünden pozitif farklılık göstermiştir. (Ethnopharmacol 1986;16:15-22) Atletlerde yapılan klinik çalışmalar sonucu Ginseng radix’in yalnızca dayanıklılığı arttırdığı ancak, optimum performansı geliştirmediği görülmüştür. (Acta Ther 1993;19:337-47) Immünomodülasyon üzerine yapılan klinik çalışmalarda, yaşları 18-50 arasında değişen sağlıklı kadın ve erkek denekler üzerinde yapılan plasebo kontrollü çift kör çalışmada, günde 200mg standardize ginseng ekstresi verilmiş, çalışma sonucunda, “doğal katil hücre” aktivitesinin anlamlı şekilde arttığı gözlemlenmiştir. (Drugs Exptl Clin Res 1990,16:537-42 Soldati F.Proceedings of 5th International Ginseng Symposium.Seoul, Korea. 1988:108-14) Ginseng preparatları oral yoldan kullanılır. Doğrudan çiğnemek yoluyla ya da instant çay olarak infüzyon şeklinde kullanılabilir.
Çin’de ginsengin çorba ile alınması yaygındır. Sebze çorbasının 1 porsiyonuna 1g kurutulmuş ginseng kökü ilave edilerek içilir. Yetişkin dozu kurutulmuş kök olarak 0.5g-2g/gün, ekstre olarak 200-600mg/gün olarak belirlenmiştir. Tedavi en az 3 hafta, en faz 3 ay devam edebilir. Bitkisel kaynaklı ya da sentetik ilaçlar kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar ginseng preparatları için de geçerlidir. Diyabetli hastaların ginseng preparatlarını doktor kontrolü altında kullanmaları gerekmektedir. Önerilen dozun üzerinde kullanılması tavsiye edilmemektedir.
Ginseng irritasyon, konfüzyon, baş dönmesi, aritmi, kanama, karın ağrısı, diyare, hipertansiyon, ciltte aşırı duyarlılık reaksiyonları, diyabetin tekrarlanması, kandaki glukoz seviyesinin azalması gibi yan etkilere neden olabilir. Warfarin ile tedavi gören bir hastada, aynı anda ginseng kullanımı sonucu ilaç etkileşimi bildirilmiştir. Bu nedenle tavşanlarda yapılan çalışmalar sonucunda, ginsengin warfarinin farmakodinamiği ya da farmakokinetiği üzerinde bir etkisi olmadığı görülmüştür.
Gebelerde ve laktasyon döneminde kullanımı ile ilgili hayvanlarda yapılan çalışmalar sonucu fetal gelişim üzerine olumsuz bir etkisi olmadığı gözlemlenmiştir. İnsanlardaki etkisi üzerine bir bilgi mevcut değildir. Genel tıbbi deneyimlere göre gebelik ve laktasyon döneminde doktor tavsiyesi olmadan kullanımı önerilmemektedir. Araç ve makine kullanma yeteneği üzerine bir etkisi olup olmadığı bilinmemektedir. Ginseng preparatları kullanan bazı hastalardan gelen şikayetler üzerine istenmeyen etkiler üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Premenopoz ve postmenopoz dönemindeki 2 kadında, ginseng kullanımını takiben östrojen hormonunun farmakolojik etkilerine benzer etkiler görüldüğü rapor edilmiştir.
Postmenopoz dönemindeki 7 kadında, ginseng kullanımını takiben mastalji görülmüş ancak, yapılan araştırmalar sonucu botanik orijini bilinmeyen ginseng preparatları kullanıldığı görülmüştür. Bunları takiben 100 hastada, standardize ginseng ekstresi verilerek yapılan klinik araştırmalar sonucu, östrojen benzeri yan etkiler gözlenmemiş, yapılan spesifik testler kandaki normal hormon seviyesinin değişmediğini göstermiştir. Yüksek dozlarda ginseng kullanımı sonucunda uykusuzluk ve yüksek kan basıncı görülebilir. Günlük önerilen dozların(>0.5 – 2 g) üzerinde kullanan(12.5 g) bir vakada serebral arter iltihabı rapor edilmiştir.
Yapılan in vitro çalışmalar, yüksek dozda ginseng ekstresi alınması sonucu kanda yüksek konsantrasyona ulaşan ginsenozitlerin, kompetitif inhibisyonla miyometriyumdaki progesteron reseptörlerine bağlandığı göstermiştir. Batı’da ginseng ilaç olarak değil yaşam zenginleştirici tonik olarak kullanılır. Özellikle sınavlar nedeniyle yaşanan strese karşı direnci arttırmak amacıyla kullanımı yaygındır.
Kötüye kullanımı yaygın olduğundan, maksimum kullanım süresi 6 hafta ile sınırlandırılmıştır. FDA tarafından ilaç olarak değil, güvenli yiyecekler sınıfında onaylanmıştır. Avrupa ve Amerika’da birçok ginseng preparatına, oral yoldan kullanılan ya da kozmetik amaçlı preparatlar da dahil, OTC kapsamında ulaşılabilir. Bu preparatların içerisinde Kore ginsengi, Amerikan ginsengi ya da Sibirya ginsengi kullanılmaktadır. Günümüzde ginseng; tablet, draje, tonik ve birçok formda ilaç yapımında kullanılmakla beraber, sigara, bal, çikolata, şeker, çeşitli içecekler ve karışımların içeriğinde de yer almaktadır. Ayrıca bazı yemek ve çorba yapımında, kozmetik preparatlar ve sanat alanlarında da ginseng kullanılmaktadır.
Türkiye’de de çeşitli firmalar tarafından üretilen ginseng preparatları eczanelerde satılmaktadır.

MsXLabs Üye Girişi