Kayaçlar - Arduvaz (Kayağan Taşı)

ARDUVAZ, ince ve düzgün yapraklar halinde kat kat ayrılabilen çok sert ve sağlam bir kay açtır. İyi bir arduvaz ince taneli ve ağır olur. Rengi genellikle kurşuni, bazen de mor ya da yeşildir.
Arduvaz bir başkalaşım kayacıdır. Yeryüzünde daha önce oluşmuş bir kayacın, özellikle sıcaklık ve basınç gibi çevre koşullarının etkisiyle yapısal değişikliğe uğraması sonucunda oluşan yeni kayaçlara başkalaşım kayacı denir. Arduvaz örneğinde, başkalaşıma uğrayarak zamanla arduvaza dönüşen ana kayaç genellikle şeyi gibi yumuşak bir kayaç-tır.

Çamurtaşı ya da kiltaşı da denen şeyller, milyonlarca yıl önce, yağmur sularının ve ırmakların aşındırdığı yaşlı bir kaya kütlesinden kopan çok küçük kil parçacıklarının çökelip birikmesiyle oluşmuştur. Zamanla üstte biriken yeni çökeltilerin yaptığı basınçla alttaki tortullar sıkışır ve katı bir kayaç haline gelir.

Eğer bu tortul kayaçlar dağların oluşmakta olduğu bölgelerde, örneğin okyanus sırtlarının yakınındaysa, bu dağoluş sürecinden doğan basıncın ve sıcaklığın etkisiyle şeyi katmanları arduvaza dönüşür. Bu sırada kayacın yapısındaki kilin katmanlar halinde yeniden yapılanması, arduvaza kolayca yapraklara ayrılma özelliği kazandırır.

Türkiye'de en çok Nevşehir yöresinde bulunan arduvaz açık taşocaklarından çıkarılır. Bunun için önce arduvazın çevresindeki kayalar kara barutla parçalanır. Çok güçlü bir patlayıcı olan dinamit arduvaz bloklarını çatlatabileceği için bu işe elverişli değildir. Ocaktan çıkarılan arduvaz blokları, özel bir keskiye çekiçle vurarak daha küçük parçalara ayrılır. Daha sonra döner çelik testerelerle kesilerek 3 mm kalınlığında yapraklar elde edilir. En sonunda da çelik bıçaklı makinelerle yontularak istenen biçim ve boyutlara getirilir.

Çok dayanıklı olan bu yapraklar özellikle çatıların kaplanmasında kullanılır. Arduvaza damtaşı denmesinin nedeni budur. Ama bugün, çok pahalı olan arduvaz çatı kaplamaları yerini daha ucuz gereçlere bırakmıştır. Bilardo masalarının üstünü kaplamakta ve karatahta yapımında da arduvazdan yararlanılır. Bir zamanlar okullarda yalnız yazı tahtası olarak değil kâğıt yerine de küçük arduvaz levhalar kullanılır ve üstüne yumuşak arduvazdan yontulmuş ince çubuklarla yazılırdı.

Kaynak: MsXLabs.org & Temel Britannica

MsXLabs Üye Girişi