AYTMATOV, Cengiz (1928). Cengiz Ayt matov Kırgız edebiyatının en tanınmış, belki de en çok sevilen yazarlarından biridir. Ayt-matov denince birçok insanın aklına Cemile, öğretmen Duyşen gibi roman kahramanları gelir. Oysa roman ve öykülerinin kahraman­ları yalnızca insanlar değildir. Bir bakarsınız bir dağ, bir ova, bir akarsu ya da bir at yapıtın kahramanıdır.
Sovyet cumhuriyetlerinden biri olan Kırgı­zistan'daki Şeker Kirovski köyünde doğan Aytmatov köy ve bölge okullarında öğrenim gördü. II. Dünya Savaşı başladığında köyü­nün eli silah tutan erkekleri savaşa gittiği için küçük yaşta ağır görevler üstlenmek zorunda kaldı. Bu dönemde zengin gözlemleri, izle­nimleri oldu. Sonradan yapıtlarında bu göz­lem ve izlenimlerinden yararlanmıştır.
İlk öykülerini Kırgızistan Tarım Enstitü-sü'nde okuduğu yıllarda yazıp yayımlamaya başladı. Bu okulu 1953'te bitirince zooteknik uzmanı olarak bir süre çalıştı, ama yazar ol­mak istiyordu. Bu amaçla Moskova'daki Gor-ki Enstitüsü'ne devam ederek burada yazarlı­ğın teknik inceliklerini öğrendi. 1957'de de Sovyet Yazarlar Birliği'ne kabul edildi.
Bir süre gazetecilik yaptıktan sonra, üyesi olduğu Sovyet Yazarlar Birliği'nin genel sek­reterliğine ve Kırgızistan Film Yapımcıları Birliği başkanlığına getirildi.


Yapıtlarını Kırgızca ve Rusça yazan Ayt­matov konularını genellikle yakın çevresin­den seçer. Kırgız halkının II. Dünya Savaşı yıllarında yaşadığı acılı ve kederli olayları, sıradan kişileri, memurları, yaşlı köylüleri hep duyarlı, sevecen, içten, sevgi dolu bir yaklaşımla anlattı.
1958'de ilk uzun öyküsü Cemile yayımlan­dıktan kısa bir süre sonra Aytmatov, yapıtının yabancı dillere çevrilmesiyle dünyaca tanınan bir yazar olmuştu. Cemilemde, anlatılanlar SSCB'nin güçlüklerle dolu kuruluş günlerinde geçer. Öykünün kahramanı Cemile, kendi kaderini kendi çizmek isteyen, gelenekleri kırmaya çalışan genç bir kadındır. Çevresinin baskılarına karşı özgürlüğünü savunur. Bu yapıtta Cemile ile sevgilisi Daniyar'ın arasın­daki aşk dokunaklı bir dille, büyük bir sevgi ve saygıyla anlatılır.
Dilimize Öğretmen Duyşen adıyla da çevril­miş olan İlk Öğretmenim (1961) Aytmatov'un ülkemizde tanınıp sevilmesini sağlamıştır. Ya­zar bu uzun öyküsünde bir köy öğretmeninin ilk öğretmenlik yıllarını anlatır.
1963'te Lenin Edebiyat Ödülü'nü alan Ayt­matov'un toplumsal sorunları ele aldığı yapıt­larının başında Hasat Yolu (1963) ve Kopa Zincirlerini Gülsarı (1966) gelir. İlk yapıtta II Dünya Savaşı sırasında halkın yaşam kavgası m, zorluklara karşı direnme gücünü destansı bir dille işler. İkinci yapıtta at çobanı yaşlı Tanabay ile atı Gülsarı arasındaki derin bağlı­lığı dile getirirken, halkın insanca yaşama özlemi ile kötü yöneticilerin tutumları arasın­daki çelişkiyi sergiler. Aytmatov, çağdaş so­runların anlatımında, Kırgız destanlarının di­linden başarıyla yararlanır.
Aytmatov'un başyapıtı olarak değerlendiri­len Beyaz Gemi (1970) ise, uzaklardaki baba­sını getirecek beyaz bir gemiyi bekleyen çocuğun öyküsüdür. Günlerini tek arkadaşı olan dedesinin masallarını dinlemekle geçiren çocuk, öykünün sonunda beyaz gemiye ulaş­mak için ırmağa girer ve balık olur.
Yapıtlarının çoğu Türkçe'ye çevrilmiş olar Aytmatov'un bir öyküsünü "Selvi Boylum A Yazmalım" adıyla yönetmen Atıf Yılma; sinemaya uyarlamıştır.