bıldırcın

Galliformes (tavuksular) takımının Phasianidae familyasından, küçük yapılı, kısa kuyruklu 130 kuş türünün ortak adı.

Eskidünya bıldırcınlarının 95 türü ya Phasianinae altfamilyası içinde ya da ayrı bir altfamilya (Perdicinae) olarak sınıflandırılır. 35 türüyle Odontophorinae altfamilyasını oluşturan Yenidünya bıldırcınları ise daha çok Eskidünya kekliklerine benzer.

Eskidünya bıldırcınları, Yenidünya bıldırcınlarından daha küçük ve dolgun vücutlu ova kuşlarıdır. Gaga kenarları düzgün, ayakları genellikle mahmuzludur. En iyi bilinen türü, Avrupa, Batı ve Orta Asya, Hindistan ve Afrika’da yaygın olan bayağı bıldırcındır (Coturnix coturnix). Galliformes takımının tek göçmen türü olan bu kuş Hindistan ve Afrika’nın yerlisidir; öbür bölgelerde yalnız yaz aylarında bulunur. 16-18 cm uzunluğunda, sarı kahverengi çizgilidir. Üreme döneminde geniş düzlükleri yeğler, sık çalılık ve ağaçlıklara yanaşmaz; başta tahıl tarlaları olmak üzere tarım alanlarında çok görülür. Hem bitkisel, hem hayvansal besinlerle beslenen bıldırcın başta böcekler olmak üzere omurgasızları ve tohumları yer. Tavuk gibi ayağıyla yeri eşeleyerek yem araması tipik özelliğidir. Nisanda başlayan üreme döneminde dişi bıldırcın, yerde, 7-13,5 cm çapında iyi gizlenmiş bir yuva yapar ve hemen hemen tam yuvarlak 8-13 yumurta bırakır. Kuluçka süresi 17-20 gündür. Bir mevsimde genellikle iki kez kuluçkaya yatılır. Erkeği de kuluçka döneminde genellikle dişiye yardımcı olur. Yumurtadan çıkan yavru bıldırcın ilk yazını ana-babasının yanında geçirir.

Bıldırcınlar, ağaçsız düzlükleri ve çalılık kenarlarını seven kuşlardır. Batı Palearktik bölge bıldırcınları, ağustos sonundan ekime kadar olan dönemde, sürüler halinde Akdeniz’i ve Büyük Sahra’yı geçerek Afrika’ya göçerler. Bıldırcın, başta Orta Anadolu yaylaları olmak üzere Türkiye’nin her bölgesindeki tarla ve kırlarda ürer. Güzün göç sırasında, özellikle Karadeniz kıyılarında çok sayıda görülür. Az sayıda bıldırcın da Akdeniz ve Güney Ege bölgelerinde kışlar. Afrika’nın doğusunda yaşayan mavi bıldırcın (Coturnix adamsonî) 13 cm uzunluğundadır. Hindistan’ın Perdicula cinsi küçük keklikleri de genellikle çalı bıldırcını olarak tanınır.

Yenidünya bıldırcınlarının gagası Eskidünya türlerininkinden daha güçlüdür, ayak mahmuzları da yoktur. Kuzey Amerika’da 20 dolayında alttürü bulunan Virginia bıldırcını (Colinus virginianus) Kanada’nın güneyinden Guatemala’ya kadar yayılır. Gene Kuzey Amerika’da sık görülen California bıldırcını (Lophortyx californicus) ile çöl bıldırcını (L. gambelii) önemli av kuşlarıdır. Her iki türde de, erkeklerde daha uzun olan öne kıvrık bir sorguç bulunur.

Mavi bıldırcın (Callipepla squamata) Kuzey Amerika’nın daha doğudaki bölgelerinde görülen kül renginde, benekli, tepeliği ak uçlu bir türdür ve bıldırcınların en hızlısıdır. Sorguçlu bıldırcın (Oreortyx pictus) 1/2 kg’yi aşan ağırlığıyla Amerika bıldırcınlarının en büyüğü sayılır. Orta Amerika’nın ötücü bıldırcını (Dactylortyx thoracicus) uyumlu, müzikal bir ses çıkarır. Meksika’nın ağaç bıldırcını (Dendrortyx maeroura) 33 cm uzunluğunda, ormantavuğunu andıran bir türdür. Odontophorus cinsinden olan iri yapılı orman bıldırcını, Güney Amerika’da geniş bir dağılım gösteren ve ormanda yaşayan tek Phasianidae üyesidir.