Luis BUNUEL (1900-1983)
Ünlü İspanyol sinema yönetmeni Luis Bunuel Çalanda kentinde doğdu. Gerek bu kent, gerek büyüyüp yetiştiği Zaragoza kenti Katolik inançlarına sıkı sıkıya bağlı insanların yaşadığı yörelerdi. Varlıklı bir ailenin yedi çocuğundan en büyüğü olan Bunuel ilk ve ortaöğrenimini din eğitimi veren bir okulda tamamladı. Çalışkan ve başarılı bir öğrenci, şakacı ve dinsel inançları alaya alan bir çocuktu. Bu özelliği filmlerinde de göze çarpar.
1917-25 yılları arasında Madrid Üniversite-si'nde felsefe öğrenimi gördü. Federico Garda Lorca, Salvador Dali, Rafael Alberti gibi ünlü sanatçılarla tanışıp dostluk kurdu. Öğrencilik döneminde şiirle ilgilendi, yazdığı şiirler dergilerde yayımlandı. Öğrenimini bitirdikten sonra 1925'te Paris'e yerleşmesi sanat yaşamında bir dönüm noktası oldu. Burada Gerçeküstücülük Akımı'nın öncüle-riyle tanışarak topluluklarına katıldı. Bu dönemde bir izleyici olarak sinemayla ilgileniyor, bir dergide film eleştirileri yayımlıyordu, ama Fritz Lang'ın Der müde Tod (1921; "Yorgun Ölüm") filmini görünceye kadar, yönetmen olmayı düşünmüyordu. Bunuel, Son Nefesim (mon Derier soupir; 1982) adıyla yayımladığı anılarında sinemaya başlamasında bu filmin çarpıcı etkisinden söz eder.
Sinemayı öğrenmek için bir süre Jean Epstein'in yanında asistanlık yaptı. Ama, yapılan filmleri beğenmiyor, düşlerini filme aktarmak istiyordu. Bu düşüncesini arkadaşı Salvador Dali'ye açtığında coşkuyla karşılandı ve ortak bir senaryo çalışmasına giriştiler. Senaryolarını psikolojik, kültürel ve mantıksal hiçbir açıklamaya olanak vermeyen konuşma ve görüntüleri temel alarak oluşturdular. Bunuel ortaya çıkan senaryoyu annesinden aldığı parayla filme çekerek ilk çalışması Bir Endülüs Köpeği'm (Un chien andalou; 1928) tamamladı. Bu film Gerçeküstücülük Akımı'nın sinemadaki ilk örneklerinden biriydi. Bilinçaltının dışa vurulmasından kaynaklanan bir dizi gülünç ya da ürkütücü görüntüden oluşan filmin yarattığı yankı ve coşku sürerken Bunuel, senaryosu gene ortak çalışmanın ürünü olan ikinci filmi Altın Çağ'ı (L'Âge d'or; 1930) gerçekleştirdi. Bu filminde kural tanımayan aşk temasını işliyor, topluma egemen olan yerleşik değer yargılarına şiddetle karşı çıkıyordu. Filmin gösterimi tutucu kimselerin tepkisiyle karşılaşmış ve sonunda film yasaklanmış; bu yasak 1980'e kadar sürmüştür. Bunuel daha sonra Las Hurdes yöresindeki yoksulların yürekler acısı yaşamını konu alan Las HurdeslTierra Sin Pan'\ (1932, "Las Hurdes/Ekmeksiz Toprak") adlı belgeseli çekti. Bu filmde kilisenin görkemli zenginliğinin yanı sıra halkın hastalık ve umutsuzluk içindeki yaşamını görüntülemişti. Sonraki yıllarda İspanya'da ve ABD'de bir süre film yapımcısı olarak çalıştı. 1947'de Meksika'ya yerleşti ve orada Los olvidados (1950; "Yitikler") adlı filmini yaptı. 1951'de Cannes Film Şenliği'nde en iyi yönetmen ödülünü kazanmasını sağlayan bu filminde Meksiko kentinin kenar mahallelerinin çocuklarını ele alıyor, onların suça itilme nedenlerini ve toplumdaki şiddet eğilimini dile getiriyordu. Meksika sinemasını da etkileyen ve yönlendiren Bunuel, artık ustalığı tartışılmaz bir yönetmen olarak ünlenmişti.
Bunuel, 1980'de son filmi Cet obscur objet du desir'e ("Arzunun O Belirsiz Nesnesi") kadar birçok film yönetti. Bu filmlerin başlı-caları şunlardır: Bir papazın yaşamından yola çıkarak Hıristiyanlık'ı eleştirdiği Nazarin (1958); bir rahibe adayının yaşamını konu alan, toplumun değer yargılarına yönelttiği alay ve taşlamalarla dolu Viridiana (1961); soyluların yaşamını yergili bir dille anlattığı Le Journal d'une femme de chambre (1964; "Bir Oda Hizmetçisinin Günlüğü"); zenginlerin yaşamındaki ikiyüzlülüğü yansıtan Gündüz Güzeli (Belle de jour; 1967). Yarattığı iki başyapıt olarak El ângel exterminador (1962; "Mahveden Melek") ve Le Charme discret de la bourgeoisie (1973; "Burjuvazinin Gizli Çekiciliği") adlı filmleri gösterilebilir. El ângel exterminador,da. yemekli bir toplantı için bir evde bulunan bir grup zengin, anlaşılmaz bir nedenle bir daha evden dışarı çıkmazlar. Başlangıçta aralarında ölçülü, kibar bir ilişki vardır. Bu ilişki zaman geçtikçe kabalaşır ve işi neredeyse birbirlerini yemeye kadar vardırırlar. Le Charme discret de la bourgeoisie'âz gene zenginler konu edilir.
1983'te Meksiko'da ölen Bunuel, filmlerinde işlediği toplumsal adaletsizlik, dinsel tutuculuk, vahşet ve cinsellik gibi konularla üzerinde en çok tartışılan yönetmenlerden biridir. Toplumca yasak sayılan konular üzerindeki açık sözlülüğü ve cesareti ile sinemaya büyük katkıda bulunmuştur.
MsXLabs.org & Temel Britannica
