BİLGE KAĞAN (683-734). Göktürk Devle-ti'ni yeniden canlandıran İlteriş Kağan'ın büyük oğlu olan Bilge Kağan aynı zamanda Türk dilinin en eski örneklerinden Orhun Anıtlar'ından bazılarını diktiren Göktürk kağanıdır. Babası öldüğünde sekiz yaşındaydı. Amcası Kapağan Kağan döneminde kendisinden bir yaş küçük kardeşi Kültigin ile birlikte yetişti. Daha 14 yaşındayken Göktürk ülkesinin batı bölgelerini yönetmekle görevlendirildi. Bu görevini başarıyla yerine getirirken birçok savaşa katıldı. Kardeşi Kültigin de Kapağan Kağan'ın yanında büyük bir komutan olarak tanındı.
Kapağan Kağan'ın 716'da ölümü üzerine Göktürkler'in başına oğlu İnel Kağan (Bökü Kağan) geçti. Ama ülkeyi yönetmekte yetersiz görüldüğü için Kültigin aynı yıl, İnel Kağan'ı tahttan indirerek Göktürk yönetimine ağabeyi Bilge Kağan'ı getirdi. Bilge Kağan bütün askeri yetkileri kardeşi Kültigin'e bıraktı. Amcası Kapağan Kağan zamanında yönetimden uzaklaştırılan büyük devlet adamı Tonyukuk'u kendisine danışman yaptı.
Kapağan Kağan'ın son dönemlerindeki sert tutumu Türk boyları arasında huzursuzluk yaratmıştı. Ölümünden sonra çıkan taht kavgaları Türk boylarının ayaklanmalarına yol açtı. Bilge Kağan, kardeşi ve danışmanının yardımlarıyla bu ayaklanmaları bastırdı. En büyük görev ordu komutanı Kültigin'e düşmüştü.
Göktürk Devleti'nin birliğini sağlamlaştı-ran Bilge Kağan, Tonyukuk'un öğütlerini dinleyerek Çin ile iyi ilişkiler içine girdi. Çin sınırındaki alışveriş yerlerinin düzenli işlemesini sağladı. Göktürkler bu yolla Çin'den sağladıkları ipeğin Asya'da ticaretini yaparak önemli gelir elde ediyorlardı. Göktürkler zaman zaman Oğuzlar'la savaşmalarına karşın Bilge Kağan döneminde oldukça rahat bir yaşam sürdüler.
Ülkesinde yetişen ürünlerin halkının yaşamasına yetmediğini bilen Bilge Kağan ticarete önem veriyordu. Birçok savaş bu ticaretin engellenmesi yüzünden çıkmıştı.
Bilge Kağan 734 sonlarında hakanlık danışmanı ve Çin elçisi Buyruk Çor tarafından zehirlenerek öldürüldü.
Ölmeden önce zehirlendiğini anlayınca kendisini zehirleyenleri ve işbirlikçilerini öldürttü. Büyük bir törenle gömüldü ve bir yıl sonra da, yaşamını kendi ağzından anlatan yazıtın bulunduğu anıt dikildi.
Hoşgörülü bir kişiliği olan Bilge Kağan halkını mutlu kılmak için uğraşan başarılı bir önder ve devlet adamıydı
Kaynak: MsXLabs.org & Temel Britannica
