AKARSULARIN ŞEKİLLENDİRİCİ ETKİLERİ
Akarsular; çöller, kutup bölgeleri ve yüksek dağların üst kısımları hariç yer yüzünde şekillendirici etkisi en fazla olan dış kuvvettir. Akarsular bu işlevlerini aşındırma ve biriktirme yollarıyla gerçekleştirir. AKARSULARDA AŞINDIRMA
Kimyasal aşındırma: Akarsuyun geçtiği yerlerdeki kolay eriyebilen kayaları eriterek beraberinde taşıması olayıdır. Mekanik aşındırma: Akarsuların geçtikleri sahalarda kazarak, kopararak yaptıkları aşındırmaya denir. En yaygın aşındırma şeklidir. Mekanik Aşındırmada Etkili Olan Faktörler
Akarsu yatak eğiminin ve akış hızının fazla olması, Akarsuyun akımının yüksek olması, Akarsuyun yük miktarının fazla olması, Akarsuyu yatağı çevresindeki bitki örtüsünün cılız olması Akarsu yatağındaki kayaların kolay aşınabilir olması mekanik aşındırmayı artırır. Akarsularda aşındırma daha çok ağızdan kaynağa doğru olur. Buna geriye aşındırma denir. Akarsu bu işlev sırasında , yatağını derine ve yana doğru aşındırır. Eğimli yamaçlarda daha çok derine aşındırma yaparken, eğimin az olduğu yerlerde yana aşındırma yapar. Not Denize dökülen bir akarsu yatağını en son deniz seviyesine kadar aşındırır. Buna taban seviyesi (genel kaide seviyesi) denir. Göle dökülen akarsu da yatağını en son göl seviyesine kadar yapar. Buna da yerel kaide seviyesi denir. Denge Profili
Akarsuların yatağını ağızdan kaynağa doğru geri aşındırarak düzleştirmesiyle oluşan iç bükey eğriye denir. Türkiye akarsuları denge profiline ulaşmamışlardır. Sebebi : Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır. Denge Profiline Kavuşan Akarsuyun Özellikleri
Yatak eğimi azdır. Akış hızı ve enerji potansiyeli azdır. Aşındırma gücü azalmıştır. Taşımacılığa elverişlidir. Bu tür akarsular daha çok K.Batı Avrupa gibi eski arazilerde görülür. AKARSULARDA AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
VADİ
Akarsuların aşındırarak içinde aktığı , sürekli inişi olan yatağına denir. Vadi Tipleri
ÇENTİK VADİ ("V" BİÇİMLİ)
Akarsu yatak eğiminin fazla olduğu alanlarda derine aşındırmanın etkisiyle oluşurlar. Türkiye'de en fazla görülen vadi şeklidir BOĞAZ (YARMA)VADİ
Akarsular tarafından dağların enine yarılması sonucu oluşan ve profilleri “u” harfine benzeyen vadilerdir. Türkiye’de en fazla Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde görülür. Kıyı ile iç kesim arasında önemli geçit yollarıdır. KANYON VADİ
Daha çok karstik arazilerde oluşan derin ve dik yamaçlı vadilerdir. Boğaz vadilere benzerler. Ör: Göksu vadisi ve Köprülü kanyonu. Türkiye'nin en büyük kanyon vadisi Uşak'ta Ulubey Kanyonu'dur.Dünyanın en büyük kanyonu ise A.B.D’de Colorado( Büyük Kanyon) kanyonudur. TABANLI VADİ Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda yana aşındırmanın etkisiyle oluşur.Ör: Ege Bölgesi akarsu vadilerinde olduğu gibi. MENDERES (BÜKLÜM)
Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda , akarsuyun büklümler yaparak akması sonucu oluşurlar. Akarsularda menderes olayı en fazla Ege Bölgesi'nde görülür. Menderesler oluşturan bir akarsuyun özellikleri
Yatak eğimi azdır. Akış hızı ve enerji potansiyeli azdır. Aşındırma gücü azalmıştır. Akarsuyun uzunluğu artmıştır. Sık sık yatak değiştirir. Hem aşındırma, hem de biriktirme yapar. Kaynak:cografyatutkudur.com
