BIOS
Bilgisayarın ayrılmaz bir parçası olduğu halde, hep arka planda kalan, acemileri “aman kurcalama, bozarsın” diye korkuttuğumuz şu BIOS, aslında o kadar da karmaşık bir şey değil. Üstelik, bir kere BIOS’a hakim oldunuz mu, sisteminize ince ayar çekmek yada sorun gidermek için yapabilecekleriniz de fazlasıyla artıyor.
BIOS kelimesi bir kısaltma, uzun hali ise Basic Input/Output System, yani Temel Giriş/Çıkış Sistemi. Temelde BIOS bir program, ama bilgisayarımıza yükleyip çalıştırdığımız diğer programlardan yerleştiği yer ve işlevleri açısından farklı.
Öncelikle, BIOS sisteminizin ayrılmaz bir parçası, sisteminizi kapatsanız da, diskinizi formatlasanız da BIOS yerli yerinde duruyor. Bunun nedeni de, BIOS’un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlı olması. Sadece okunabilir desek de, BIOS’un kayıtlı olduğu yongaya yeni bir BIOS yüklemek mümkün, ama bu konudan daha sonra bahsedeceğiz.

BIOS yazılımı, diğer yazılımlarınızın aksine dilerseniz vazgeçebileceğiniz bir opsiyon değil, sistem çalıştığı anda çalışmaya başlayan, sistemin temel bir yapı taşı. Dahası, BIOS tam olarak sisteminize göre ayarlanmış bir yazılım, bu nedenle de her anakartın BIOS’u kendine özel.
En yeni, en modern PC’lerdeki BIOS’lar bile aslında çok eski yazılımlar. BIOS’un çekirdek fonksiyonları 1981’de çıkmış olan IBM PC’ye dayanıyor ve bu fonksiyonlar halen değişmiyor, sisteminiz ne kadar yeni olursa olsun.
BIOS’un büyük kısmı, sisteminizi ilk açtığınızda çalışır, görevini tamamlar ve işletim sisteminiz görevi devraldığında BIOS sessizce kenara çekilir. Buna rağmen görevi bitmiş sayılmaz, çünkü sistemin çok derinlerindeki kimi işlevler ve enerji tasarruf fonksiyonları hala BIOS’un sorumluluğundadır. Sisteminizde bir sorun çıkmadığında, yada yeni taktığınız bir donanım, başka bir donanım ile çakışmadıkça BIOS’un arka planda çalıştığını farketmezsiniz bile.
Bir kullanıcı olarak BIOS’un sizi en çok ilgilendirecek kısmı, aslında normalde BIOS’un bir fonksiyonu olarak da düşünülmemiş olan System Setup, yani Sistem Ayarları kısmıdır. Bir çok ekrandan oluşan bu ayar sisteminde, sisteminizin bir çok parçasına erişebilir, işlemci ve bellek hızından, modeminizin kullandığı IRQ’ya kadar her detaya hükmedebilirsiniz.
Bu yazıda hem BIOS’un nasıl çalıştığından bahsedeceğiz, hem de Setup ekranının bazı merak edilen ama pek bilinmeyen seçeneklerinin ne işe yaradıklarını göreceğiz.

BIOS Nasıl Çalışır?
İlk olarak tasarlandığında BIOS’un 4 fonksiyonu vardı: Sisteminiz her açıldığında, temel bir donanım kontrolü yaparak bir arıza olup olmadığını tespit etmek (Power On Self Test – POST), sistem çalıştıktan sonra RAM belleği devamlı olarak tazelemek (bu, artık yonga seti tarafından gerçekleştiriliyor).
Diğer iki temel fonksiyondan biri, sistem açıldığında bazı ufak RAM bloklarını rezerve edip, bu bloklara sisteminiz hakkında bilgiler yazmak. Bunun amacı da, yazılımlarınızın sisteminizdeki donanımlar hakkında bilgi sahibi olabilmesi, örneğin bir yazılımın, bellekteki belli bir alana bakarak kaç GB’lık bir disk kullandığınızı ve kaç tane diskinizin olduğunu anlayabilmesi. Bu bloklara BIOS Data Area deniyor.
Temel BIOS işlevlerinden sonuncusu ise, yazılımlarınızın donanımınız ile iletişebilmesini sağlamak, böylece adını aldığı işlemi, temel giriş/çıkış işlevlerini gerçekleştirmek.
Günümüzde, gelişmiş işletim sistemleri BIOS’un yaptığı bir çok işi üzerlerine almış durumdalar. BIOS hala var ve temel işlemler için gerekli, ama işletim sistemleri çoğu BIOS parametresini de es geçebiliyorlar. Örneğin, BIOS’un Setup ekranına girip, sisteme takılı disklerinizden birisini devre dışı bıraksanız da, Windows’a girdiğinizde diskin yerli yerinde olduğunu görebiliyorsunuz.

Sistem Açılırken
BIOS’un ilk işlevi, sistemin açılmasını sağlamak. Eğer işlemcinize bir şeyler yapmasını söylemezseniz, anakartınızın üzerine kendi başına, bir şey yapmadan çalışıp duracaktır. Oysa BIOS, işlemcinize ilk temel komutları vererek, sistemin açılış sürecini başlatır. POST işlemi tamamlandıktan sonra da kontrolü diğer programlara bırakır. Bu sayede PC’lerimizin evrensel olması sağlanır, yani işletim sistemine özel BIOS’a gerek kalmaz. BIOS işini yapıp kontrolü devreder, ondan sonra işi ister Windows XP devralır, ister Linux, ister BeOS.

Şu CMOS Denilen Şey?
Bazı yerlerde “CMOS Setup” yada “CMOS’u sıfırladım” gibi ifadeler okumuş, duymuş olabilirsiniz. BIOS derken şimdi nereden çıktı bu CMOS, gelin bakalım.
Biraz önce söylediğimiz gibi, BIOS, sadece okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlıdır. Bu durumda, BIOS’da yaptığınız ayarları kaydetmek için bir yer gerekiyor tabii ki. İşte CMOS burada devreye giriyor. CMOS, uzun ismi Complimentary Metal Oxide Semiconductor olan bir bellek çeşidi. BIOS’un ayar ekranlarına girip yaptığınız değişiklikler, bu CMOS yongasına kaydediliyor. Sistem kapatıldığında yonganın içindeki bilgiler kaybolmasın diye de anakartınızın üzerinde bir pil var, bu pil CMOS yongasını yıllarca besleyebiliyor. Hani bazen kullanıcıların “BIOS, yaptığım sistem ayarlarını kaydetmiyor, sistem her açıldığında ayarlar sıfırlanıyor” şikayetlerini duyarsınız. İşte bu şikayetlerin nedeni ya CMOS’un arızalı olması, yada pilin bitmiş olması nedeni ile içine kaydedilen bilgileri unutması.

Bazı Gizemli BIOS Ayarları
BIOS’un System Setup ekranlarında bütün ayarları bu kısıtlı sayfalarda aktarmak mümkün değil. Biz bütün ayarları sıralamak yerine, çok sık rastlanan, ama ne işe yaradıkları tam bilinmeyen, üzerlerinde bazı efsaneler dolaşan bazı gizemli ayarlardan bahsetmek, onların ne işe yaradıklarını anlatmayı tercih ediyoruz.
• AGP Aperture Size: BIOS ayarlarının en çok tartışılanlarından biridir AGP Aperture Size. Çoğu zaman, performansa büyük etkisi olduğu yolunda yada belleği tükettiği yönünde yanlış inanışlar vardır. Oysa durum böyle değil. AGP sistemi sayesinde, ekran kartınız, sistem belleğinizin bir kısmını sanki kendi üzerindeki bellekmiş gibi kullanabilir. İşte AGP Aperture Size, ekran kartının sistem belleğinin ne kadarını kendisi için kullanabileceğini belirliyor. Yanlış anlamayın, burada belirlenen bir limit, yani bu miktarda belleği direkt olarak bloke etmiyorsunuz. Ekran kartı, bu miktara kadar olan bellek alanına gerek duyarsa ulaşabileceğini anlıyor bu limit sayesinde. Örneğin ekran kartınızda 64MB bellek var, Aperture Size olarak da 64MB seçerseniz, uygulamalar sistemde toplam 128MB grafik belleği olduğunu düşünüyorlar. AGP Aperture Size’ın performansa etkisi olduğu iddia edilsede, bu etki günümüz uygulamalarında ciddi düzeyde değildir. Tek dikkat edeceğiniz şey, miktarını ekran kartınızın RAM miktarından az, sisteminizdeki bellek miktarından ise fazla tutmayın.
• AGP Driving Control: Özellikle AMD işlemciler için tasarlanmış anakartlarda çok rastlanan bir ayardır. Bu ayar üzerinde de efsaneler dolaşır, kullanıcılara “filanca değere getirirseniz daha iyi olur” gibi asılsız tavsiyelerde bulunulur. Oysa gerçekte, ekran kartınızı çalıştırmakta bir sorun yaşamadığınız sürece bu değerle oynamanıza gerek yoktur.
• Power On After AC Failure: Bazı kullanıcılarımız “sabah kalktım ki sistem kendi kendine açılmış, nasıl olur” diye sorularlar. Bu işin sırrı işte bu seçenekte gizli. İsminin “PWR On After PWR Loss” gibi çeşitli varyasyonları olabilen bu seçenek, sistemin bağlı olduğu şehir elektriği kesilir, sonra yine gelirse sistemin kendi kendine çalışmaya başlayıp başlamamasını ayarlar. Eğer bu seçeneği “On” yada “Enabled” yaparsanız, elektrik kesilip tekrar geldiğinde sistem kendi kendine açılır, siz de sistemi çalışır durumda bulursunuz. Yeni anakartlarda bu madde için bir de “Previous State” seçeneği var. Bunu seçerseniz, elektrik kesildiğinde sistem çalışıyorsa, elektrik geldiğinde yeniden çalışmaya başlar, kesinti olduğunda sistem kapalıysa, elektrik geldiğinde de kapalı kalır.
• Floppy Mode 3 Support: Her BIOS’da bulunan, ama ne işe yaradığını kimsenin bilmediği bir seçenektir. Bu özellik, sadece Japonya’da yaygın olan, 1.2MB’lık bir 3.5” disket formatını desteklemekte kullanılır. Bizler için hiç bir önemi ve anlamı yok.
• VGA Palette Snooping: Her BIOS’da olan, ama ne işe yaradığı bilinmeyen bir diğer ayar. Sadece çok eski video yakalama (capture) ve MPEG oynatma kartları tarafından kullanılır ve bu kartların, ekran görüntüsünü yakalamasını sağlar. “Disable” durumda bırakın, çünkü günümüzde hiç bir anlamı yok.
• Virus Warning: Çoğu BIOS’da rastladığımız bu seçenek, sanıldığının aksine bir dahili virüs koruması değil. Evet, bu seçeneği aktifleştirdiğinizde bir uygulama sabit diskinizin boot sektörüne yada partiton tablosuna yazmaya kalkıştığında anakartınız alarm verir, ama bu her zaman virüs demek değildir. Örneğin, bu seçenek aktif olduğunda Windows kurmaya çalıştığınızda da virüs uyarısı alırsınız. Windows 95 ilk çıktığında yayılan “bu işletim sistemi virüslü, kurmaya kalktım sistem alarm verdi” efsanesi işte buradan çıkmıştı. Sanıldığının aksine, sisteminizin genelini virüslere karşı korumak gibi bir özelliği de yoktur, dolayısıyla bu seçeneği aktif hale getirip, sisteminizi virüslere karşı tamamiyle güvende zannetmeyin.
• Paralel Port Mode: Yazıcınızı ve tarayıcınızı bağladığınız paralel port (LPT diye geçer) için bu ayar yine her BIOS’da bulunur. Standart, ECP ve EPP seçeneklerini görebilirsiniz. Standart, en eski haliyle, tek yönlü paralel bağlantıdır, sadece PC yazıcıya veri gönderebilir, yazıcı PC’ye veri yollayamaz. Günümüz yazıcılarından çoğu bu ayar ile çalışmaz “Bidirectional Connection Required” uyarısı ile iki yönlü iletişim yapabilecek bir paralel porta ihtiyaç duyduklarını belirtirler. Bu gerekliliği, ayarı ECP yada EPP seçeneklerinden birisine getirerek karşılayabilirsiniz, ECP’ye getirmeniz önerilir. EPP, Enhanced Paralel Port demektir ve Intel, Xircom, Zenith gibi firmalar tarafından oluşturulmuş bir standarttır. ECP, Extended Capabilities Port demektir, Microsoft ve HP tarafından yaratılmıştır. Her iki sistem de paralel port bağlantısını hızlandırmayı hedefler. ECP portu yazıcı ve tarayıcılar için, EPP ise paralel portu kullanan yazıcı dışındaki araçlar için uygundur. ECP modu, DMA ve tampon bellek gibi avantajlara sahiptir.
• Gate A20 Option: İşte PC’nin çok eski zamanlarından günümüze gelen bir seçenek. Temel olarak klavye kontrolcüsü ile ilgilidir, varsayılan ayardan farklı bir değere getirmeniz gerekmez.
• CPU L2 Cache ECC Check: ECC, bellek hatalarını belirleyip, düzeltmeye yarayan bir sistemdir. Bu seçeneği aktif hale getirmeniz, işlemcinin kullandığı Level 2 tampon belleğin ECC fonksiyonuna sahip olup olmamasını belirler. Güncel işlemciler L2 cache belleklerini işlemcinin içinde taşıdıkları için bu ayarın anlamı kalmıyor. Bu ayar daha çok L2 tampon belleğin işlemci çekirdeğinin dışında olduğu sistemler için geçerli. Aktif hale geldiğinde, performansa çok ufak miktarda olumsuz etkisi olacaktır.
• Swap Floppy Drive: Eğer iki disket sürücünüz varsa, bu seçenek ile A: olarak görünenin B:, B: olarak görünenin ise A: olarak görünmesini sağlayabilirsiniz. Bu seçeneği olmayan BIOS’larda aynı işi yapmak için sistemi söküp, sürücülerin kablolarını değiştirmeniz gerekecektir.
• Typematic Ayarları: Her BIOS’da bulunan tarihi ayarlardan birisi de bu seçenekler. Klavyede bir tuşa basılı tuttuğunuzda, tuşun kaç saniye sonra devamlı basılı kaldığının anlaşılacağını, basılı kalan tuşun ardı ardına karakter basarken saniyede kaç karakter basacağını bu ayar belirler. Güncel sistemlerde genelde devre dışıdır, bizim önerimiz de varsayılan değerlerde bırakmanız.
• Report No FDD for Win95: Windows 95’in kötü bir huyu vardır, sisteminizde disket sürücü olmasa bile varmış gibi davranıp sorun yaratabilir. Eğer sisteminizde disket sürücü yoksa ve Windows 95 kullanıyorsanız, bu ayarı aktif hale getirin, sorunlar çözülsün. Aksi halde varsayılan değerinde bırakın.
• Memory Hole at 15M-16M: Yine her BIOS’da bulunan ve temelleri çok eskiye dayanan bir seçenek. Kimi eski ISA kartların taşıdıkları BIOS’lar (Evet, ek donanımların kendi BIOS’ları da olabilir) sistem belleğinin 15MB ile 16MB’ları arasındaki bir bölüme yerleşirler. Eğer böyle bir kartınız varsa, çalışabilmesi için bu seçeneği “Enabled” yapmalısınız. Günümüzde bu durumu gerektirecek bir donanım yok denebilir.
• USB Keyboard Support: Ülkemizde hala yaygın değiller ama sisteme USB üzerinden bağlanan klavyeler dünyada var. Bu ayarın “OS” ve “BIOS” gibi iki seçeneği vardır. Eğer bir USB klavyeniz varsa ve bu klavyeyi DOS gibi işletim sistemlerinde de kullanmak istiyorsanız, bu seçeneği BIOS yapmalısınız. Aksi halde, örneğin bir BIOS güncellemesi için sistemi disketten açtığınızda klavyeniz çalışmaz.
• Force Update ESCD: ESCD, Extended System Configuration Data kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Tak-Çalıştır (Plug ‘n Play) sistemi ile bağlantılı olan bu birim, sistem kaynaklarının çeşitli donanımlar arasında dağılımını düzenler. Sisteminize yeni bir kart taktığınızda, bu seçeneği aktif hale getirip sisteminizi yeniden başlatmanız, yeni kartın sistem tarafından tanınmasını kolaylaştırabilir. Bu seçenek işlevini tamamladıktan sonra yine devre dışı hale gelir.
• PCI Latency Timer: Bu değer, bir PCI kartın, PCI veriyolunu ne kadar süreyle meşgul edebileceğini belirler. Çok yükseltmeniz yada çok azaltmanız sorun yaratacaktır, genelde varsayılan değer olan 32’de bırakın.
• VGA use IRQ ve USB use IRQ: Bu seçenekler ekran kartınızın ve USB kontrolcünüzün bir sistem kesmesi (IRQ) kullanıp kullanmayacağını belirler. Güncel bir ekran kartınız varsa “VGA use IRQ” seçeneğini mutlaka onaylamalısınız. Eğer sisteminizde hiç bir USB cihaz kullanmıyorsanız, “USB use IRQ” seçeneğini kapatabilirsiniz.
• Boot Other Devices: Yeni anakartlarda, sistemin sıra ile hangi araçlardan açılabileceğini seçtiğimiz kısımda, bir de bu seçenek var. Anlamı ise, sistemin eğer belirttiğimiz cihazlardan açılamazsa, başka cihazlara da erişip erişmeyeceğini belirlemek. Örneğin siz sistemin açılacağı cihazları sırasıyla Hard Disk, CD-ROM ve SCSI olarak seçtiyseniz ve bu seçeneği de aktif hale getirdiyseniz, sistem bu cihazlardan boot edemezse, bu sefer disket sürücüyü de kontrol edecektir.
• Delay IDE Init: Bazı eski sabit disklerin, çalışmaya başlamarı ile kullanıma hazır olmaları arasında belli bir süre gerekmektedir. Eğer bu kadar antika bir diskiniz varsa, diskinizin hazır olması için gereken süreyi buradan ayarlayabilirsiniz. Sistem, açılmadan önce diskinizin kullanıma hazır hale gelmesini bekleyecektir.
• Run VGABIOS if S3 Resume: Sadece çok yeni anakartlarda gördüğümüz bu seçenek, Suspend-to-RAM (STR) moduna girdikten sonra kendine gelemeyen ekran kartınızı, yeniden çalışmaya ikna etmenizi sağlar. Eğer sisteminiz bekleme (stand-by) durumuna geçtikten sonra, yeniden sistemi kullanmak istediğinizde bütün cihazlar çalışmaya başlıyor ama monitöre görüntü bir türlü gelmiyorsa, bu seçeneği aktif hale getirin.

CMOS SETUP UTİLİTY
CMOS, BIOS verilerini tutan yari iletkene verilen isimdir. ( Complementary Metal Qxide Semiconductor). BIOS Setup’ı ilk açtığınızda ekrana gelen mönüye de CMOS Setup adı verilir. Ok tuşları ile buradaki seçeneklerden birinin üzerine gelip enter tuşuna bastığınızda ya alt mönülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten kendi başına birer komuttur. Bu komut yerine getirilir. BIOS Setup’in tüm pencerelerinde olduğu gibi bu pencereden de Esc tuşuna basılarak çıkabilir veya F10 tuşuna basarak yaptığınız değişiklikleri kaydederek çıkabilirsiniz.

STANDART CMOS SETUP
Ana Mönüden bu bölüme girdiğinizde, temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşırsınız. Bunların işlevleri aşağıda sunulmuştur.
Date/Time : Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabilirsiniz. Aslında sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’tan da ayarlayabilirsiniz. İşletim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS’dakilerden farkı olmaz. Tarih konusunda küçük bir not düşmek gerekli: Yıl iki basamaklı görünüyorsa 2000 yılı sorununuz olabiliyor. Yani 2000 yılında tarih 00 olarak görünecektir. Sistem ve uygulamalarınızın tümü 1900 yılı gibi algılayabilir. Ancak uzunca bir süredir ana kartlarda bu sorun, yıl dört haneye çıkarılarak giderilmiştir ve tarihin 2079 yılına kadar gösterilmesi sağlanmıştır. Tabi ana kartlarda bu sorunun çözülmesi her şeyi halletmeyebilir; bazı kritik yazılımlarda tarih yazılım tarafından belirleniyor olabilir. Bu durumda yazılımların güncellenmesi gerekir.
Sabit Diskler : BIOS ve ana kartlar 4 IDE sürücüye (sabit disk veya CD-ROM) destekler. IDE disketlerinizin ayarlarını “Hard Disks” adlı bu bölmede görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada görünmez. Burada disklerinizin MODE bilgisini tüm disk sürücülerinizin için AUTO olarak seçmenizi öneririz. Böylece BIOS, POST sırasında diskinizin özelliklerini belirleyip sistemi ona göre açabilir. BIOS diskinizi bu şekilde, ana BIOS Setup mönüsünden “IDE HDD Auto Detection” seçeneği ile BIOS’ UN diskinizi bulmasını sağlayabilirsiniz. Hard Disk bölmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektör sayısı ve teknoloji ile ilgili bazı bilgiler içerirler. Nadiren de olsa BIOS bazı diskleri otomatik olarak tanımayabilir. Bu durumda disk türünü (Type) “User”(Kullanıcı) olarak seçip disk üzerinde yazan bu parametreleri elle girerek diskinizi tanıtabilirsiniz. Neyse ki günümüzde tüm yeni ana kartlarda “IDE HDD Auto Detection” seçeneği vardır ve bu çoğu diski tanımamazlık etmez.
Disk Sürücüler : Hemen hemen her PC’de bir disket sürücü vardır. Hatta bazılarında iki tane olabilir. İşte bu bölmeden disket sürücünüzün tipini seçeceksiniz. Tek bir disket sürücünüz varsa bunu 1.44M, 3.5″ olarak seçebilirsiniz. Diğer disket sürücü (Drive B) ise “Not Installed” (Kurulmamış) olarak bırakılır. Günümüzde çoğu disket sürücü 1.44MB’lık diskleri okur. Bir ara 2.88MB’lık disket sürücülerde çıktı ama bu kapasiteye sahip diskler pek yaygınlaşmadığından sürücüleri de yaygınlaşmadı.
Video : Bu, monitörünüzün tipi ile ilgili bir ayardır. Eskiden 40 veya 80 sütunluk CGA monitörler veya mono monitörler varken bu ayar işe yarardı. Artık hep renkli VGA veya SVGA monitörler kullanıldığı için bu ayar EGA/VGA olarak bırakılıyor.
Halt-On : POST, yani BIOS’ UN gerçekleştirdiği donanım testleri sırasında bir donanım hatası ile karşılaşılırsa sistem durur. Halt-On seçeneği ile bazı hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını söyleyebilirsiniz. Bu seçenekler aşağıdaki gibidir.
• No errors POST hiçbir hatada durmaz.
• All errors BIOS bir hata tespit ettiğinde durur ve size bu hatayı düzetmeniz için uyarıda bulunur.
• All, But Keyboard POST klavye hataları dışındaki hatalarda durur.
• All, But Diskette POST disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur.
• All, But Disk/Key POST klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur.

Logged
Bellek Bilgileri : Bu alandaki bilgilerde değişiklik yapamazsınız. Burada geleneksel (base), uzatılmış (extended) ve diğer bellek kapasiteleri hakkında bilgi yer alır.

BIOS FEATURES SETUP
CPU Internal Core Speed : Bu sayıdaki ekran görüntüsünde görülmese de bazı ana kartların özelliğine bağlı olarak burada işlemcinin hızı görünür. (233MHz, 300MHz gibi). Bazı BIOS’larda bu değiştirilebilir değildir. Ancak yeni Abit, Chaintech gibi ana kartlarda işlemci terfileri için bu bir seçenek olarak verilmiştir ve işlemci hızını ana kart üzerindeki karmaşık jumperler ile değil doğrudan BIOS yazılımından ayarlamanıza izin verir. Bazı BIOS’larda ana mönüde CPU&CHIPSET SETUP adlı ayrı bir bölümde de yer alabilir.
Virus Warning : Bu seçenek “Enabled” konumuna getirilmişse diskin boot sektöründe veya bölmeleme tablosunda (partition table) kazara veya virüsler marifeti ile değişiklik yapılmasını engeller. Boot virüsleri için güzel bir önlemdir. Ancak diski FDISK ile biçimlerken veya İşletim sistemi kurulurken de bu bölmeler değiştirildiği için, bu seçenek “Disabled” konumuna getirmezseniz, diski FDISK ile bölmeleyip format atamazsınız. ana kart kitapçığınızda bu seçeneğin sürekli “Disabled” konumda tutulması gerektiği de yazıyor olabilir. Bunun nedeni, yeni işletim sistemlerinin bunu gerektirmesidir.
CPU Internal Cache : Bazı BIOS’larda “CPU Level 1 cache/CPU Level 2 Cache” olarak da görünür. Yeni PII işlemcilerde önbellek işlemci üzerindedir. Sık kullanılan bazı bilgiler disk veya sistem belleği (RAM) yerine, geçici olarak hızlı olan önbellekte tutulabilir. Böylece bazı işlemler daha hızlı gerçekleştirilir. Sisteminizin performansını artırmak için bu seçeneği sürekli “Enabled” konumunda tutmalısınız.
BIOS Update : BIOS yongası ile bütünleşik BIOS güncelleme modülünün işlemciye gerekli bilgileri iletmesini sağlar. Enabled konumunda durmalıdır.
CPU Fast String : Performansı artırır. Bu yüzden “Enabled” konumda olması gerekir. Bazı BIOS’larda bulunmayabilir.
Quick Power On Self Test : POST işleminin 4 kez yerine (bazı PC’lerde 3 kez) bir kez yapılmasını sağlar. Sistemin hızlı açılmasını sağlamak için “Enabled” konumuna getirebilirsiniz.
Boot Sequence : PC’niz açıldığında BIOS’ UN işletim sistemi için önce hangi sürücüye bakması gerektiğini söyler. Sisteminizi açılış disketi ile açacaksanız bu sırayı A, C … olarak değiştirebilirsiniz. Normalde ise açılışın hızlanması için C, A … olarak durmalıdır. Yeni BIOS’larda sistemin CD-ROM’dan veya diğer sürücülerden açılması için CD-ROM, E, F, LS/ZIP gibi seçenekler de bulunur.
HDD Sequence SCSI/IDE First : Bazı yeni BIOS’larda SCSI ve IDE diskleri bir arada kullananlar için konulan bu yeni seçenek, SCSI’ YE ayarlandığında sistemin SCSI sürücüler üzerinde birden fazla işletim sisteminin boot edilmesinde de kullanılabilir.
Boot Up Floppy Seek : Bu seçenek “Enabled” konumda ise açılışta disket sürücü bir kez aranır. Ama “Disabled” konumda ise sistem ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Sisteminizin ara sıra işlem yapmayı kesip disket sürücüyü aramasını istemiyorsanız “Disabled” konumuna getirin; çünkü default ayarı “Disabled” dır.
Floppy Disk Access Control : Bazı BIOS’larda bulunan bu ayar, sabit diskten disket sürücüye dosya kopyalamasını engeller. R/W (Read/Write) seçilmişse, diskete yazdırma yapılabilir ve disket okunabilir.
IDE HDD Block Mode Sectors : Bu seçenek, disketlerde veri transferi başına bir sektör yerine her transferde birden fazla sektörün işleme alınmasını sağlayarak disk performansını artırır. Tüm yeni diskler bu özelliği destekler. Bu tür yeni disketlerde seçenek “HDD Max” olmalıdır.
Boot Up NumLock Status : Klavyenizin sağındaki nümerik tuş dizisi-klavyenizde NumLock tuşu basılı ise - rakamları yazmak için de kullanılabilir, ok ve fonksiyon (sayfa yukarı/aşağı kaydırma, metin sonuna/başına gitme vs.) tuşları olarak da. BIOS’ TA bu seçeneği “On” durumuna getirirseniz; sistem açıldığında NumLock tuşuna basmışsanız gibi olur ve nümerik klavye rakamları yazar.
Boot Up System Speed : Yeni bazı BIOS’larda bulunan bu ayarı, sistemin işlemci hızınıza uygun olarak açılması için “High” konumuna getirmelisiniz. “Low” konumda iken sistem dahili veri yolu hızında açılır. Bazı çok eski çevre birimleri ve oyunlar bu hıza alışık olmadığı için, Low seçeneği konulmuştur. Normalde “High” konumda durmalıdır.
Gate A20 Option : Bu seçenek, sistemin 1 MB üzerindeki uzatılmış belleği (extended memory) nasıl kullanacağı ile ilgilidir. “Fast” seçilmişse, sistem yonca seti Gate A20′yi kontrol eder. “Normal”e ayarlanmışsa, klavye denetçisindeki bir pin bunu denetler. Gate A20′yi “Fast” olarak seçmek, özellik Windows ve OS/2′de sistem performansını artırır.
Typematic Rate : Üç seçenek halinde bulunur. (Bazı BIOS’larda, “BIOS Features Setup” ekranının sağ tarafında yer alır.) Klavyede bazılı tutulan bir tuşun tekrarlanma hızını ayarlayan bu seçeneklerden ilki ‘Typematic Rate Setting’ dır ve “Enabled” konumuna getirildiğinde ikinci ve üçüncü seçeneklerin ayarlanabilmesini sağlar. “Typematic Rate (chars/sec)” adlı ikinci seçenek, klavyede bir tuşu basılı tuttuğunuzda, saniyede aynı karakterden kaç adet yazılacağını belirler. Pek gerekli bir ayar olduğu söylenemez. Üçüncü ayar olan Typematic Rate Delay ise, bir klavye tuşunu basılı tuttuğunuzda aynı karakterin tekrarlanarak yazılması için arada kaç milisaniye süre olması gerektiğini belirler.
Security Option : Sisteminize ve BIOS Setup’daki ayarlara başkalarının ulaşamaması için BIOS Setup’tan nasıl şifre koyabileceğinizi biraz ileride açıklayacağız. Bu seçenek ise bu şifrenin sistem için mi BIOS Setup için mi olması gerektiğini belirler. Hani bazen BIOS Setup’ta şifre koymanıza rağmen sistem takır takır açılır, yoksa sistemin şifre özelliği çalışmıyor mu diye sinirleriniz bozulur ya… İşte o zaman bu ayar “Startup” konumuna getirilmiş demektir. Oysa bu ayar “System” konumuna getirilirse, sistem açılışta şifre sorar ve şifreyi girmeden PC’nizi açamazsınız.
PS/2 Mouse Function Control : Yeni sistemlerde fare bir COM portuna değil, yuvarlak bir PS/2 portuna bağlanır (tabii bunun için PS/2 farenizin olması gerekir.) İşte bu ayar “Auto” ise sistem açılışta PS/2 fareyi tanır ve IRQ12′yi bu fareye ayırır. Aksi halde IRQ12 başka kartlara ayrılabilir.
PCI/VGA Palette Snoop : Bazı grafik kartları (örneğin grafik hızlandırıcılar ve MPEG kartları) standart VGA olmayabilir ve renkleri düzgün şekilde göstermeyebilir. Bu ayarın “Enabled” yapılması sorunu giderir. “Disabled” olarak bırakılması önerilir.
OS/2 Onboard Memory >64MB : OS/2 işletim sistemi ile birlikte 64MB’tan büyük DRAM kullanıyorsanız bu ayarın “Enabled” yapın. Aksi halde “Disabled” olsun.
Video ROM BIOS Shadow : Bu ayar “Enabled” yapıldığında video BIOS’ unun ROM tipi bellekten RAM tipi bellek ROM’dan hızlı olduğu için, “Shadow” adı verilen bu işlem sayesinde sistem performansı artar. Hemen bu seçeneği altında bir dizi bellek adresi göreceksiniz. Bunlar ROM kullanan diğer kartlara aynı işlemi uygulamak içindir. Ancak kitapçıklarına bakarak bu kartların hangi adresleri kullandığını öğrenmeli, ona göre bu seçenekleri “Enabled” konumuna grtirmelisiniz. getirmelisiniz.

CHIPSET FEATURES SETUP
EDO Auto Configuration : Bu ayar genelde default olarak 60 ns’ye ayarlanmıştır. 50 veya 70 ns’lik EDO RAM’ler kullanıyorsanız bu ayarı 50 veya 70 ns’ye getirebilirsiniz. EDO RAM ile ilgili teknik bilgiler içeren diğer ayarları olduğu gibi bırakmanız önerilir.
SDRAM Configuration : Sisteminizde SDRAM tipinde bellek kullanıyorsanız belleklerinizin hızını burada belirleyebilirsiniz. LX yonga setli ana kartlarda bu ayar 8, 10 veya 12 ns olabilir. BX ana kartlar için geliştirilen 100MHz’lik belleklerde ise bu ayar 6 veya 8 ns olmalıdır. SDRAM ile ilgili teknik bilgiler içeren diğer ayarları olduğu gibi bırakmanız önerilir.
8/16 Bit I/O Recovery Time : 8 ve 16 bitlik ISA kartlar için zamanlama. Default ayarlarda bırakılmalıdır.
Memory Hole at 15M-16M : Bu ayarı “Enabled” yapmak, belleği 15-16 MB arasındaki kısmını bu ayarı özellikle gerektiren ISA kartlara ayırır. Sisteminizde bu tür bir ISA kart yoksa ve bu ayar “Enabled” edilmişse sistem belleği 1 MB az görünebilir. Özel bir durum olmadıkça bu ayarı “Disabled” olarak bırakın.
PCI 2.1 Support : Bazı BIOS’larda bulunan bu ayar PCI 2.1 standardının desteklenmesini sağlar. “Enabled” konumda tutulmalıdır.
DRAM are xx bits wide : Pariteli bellek kullanıyorsanız bunlar 36 bit’lik olarak kabul edilir. Örneğin iki pariteli bellek modülü varsa bu ayar 72 olarak görünür. Paritesiz bellekler ise 32 bitliktir. Yine iki bellek modülü varsa bu ayar 64 olarak görünür.
Data Integrity Mode : Hata düzeltmeli (ECC) bellek kullanıyorsanız bu ayar ECC yapılmalı, aksi halde Non-ECC olarak bırakılmalıdır.
Onboard Serial Port 1 : Birinci seri portun bellek adresini ve IRQ’sunu gösterir. Bazı dahili modemler bu portu (COM 1) kullanır ve seri portun iptal edilerek dahili veriyoluna yönlendirilmesini gerektirir. Bu durumda Seri port “Disabled” ayarına getirilir. Seri Port 1′in default bellek adresi ve IRQ’su 3F8H/IRQ4′tür.

Onboard Serial Port 2 : İkinci seri portun bellek adresini ve IRQ’sunu gösterir. Seri port 1 için söylediklerimiz bu port için de geçerlidir. Seri Port 2′nin default bellek adresi ve IRQ’su 2F8H/IRQ3′tür.
Onboard Parallel Board : Paralel portun bellek adresini ve IRQ’sunu gösterir. Default değeri 378H/IRQ7′dir. Bir PC’ye paralel portlu giriş çıkış (I/O) kartı bağlanarak paralel port sayısı üçe çıkarılabilir. Ancak bu bellek adresi ve IRQlarında çakışma olmamalıdır.
Paralel Port Mode : Default ayar “Normal” dır. Bu, portun normal hızda ama tek yönlü çalışmasını sağlar. EPP modu portun çift yönlü ve maksimum hızda çalışmasını, ECP çift yönlü ve maksimum veri transfer hızında daha hızlı çalışmasını, ECP+EPP modu ise normal hızda çift yönlü çalışmasını sağlar. Özellikle tarayıcı, yazıcı gibi cihazlar bu modları kullanabilir.
ECP DMA Select : ECP modu hızlıdır ama bir DMA (Direct Memory Access - Doğrudan Bellek Erişimi) kanalının kendisine ayrılmasını ister. Seri porta ECP veya ECP+EPP modlarından birini kullanan bir aygıt takmışsanız ve seri portu buna göre ayarlamışsanız işte bu seçeneği default ayarı olan “Disabled” dan çıkarıp DMA 1 veya 3 kanalına ayarlamalısınız.
UART2 Use Infrared : Bu ayar “Enabled” konuma getirildiğinde ana kart üzerindeki infrared özelliği devreye girer ve ikinci seri UART portu ana kart üzerindeki infrared konnektörüne ayırır. (Infrared cihazlar, kablo gerektirmeden kızıl ötesi ışınlarla PC ile veri alış verişinde bulunurlar; ancak bunun içinde sisteme bu konnektör yardımı ile bir IrDA cihazlar pek piyasaya çıkmadığı için bu ayarı “Disabled” konumda tutabilirsiniz. )
Onboard PCI IDE Enabled : Bu ayarı kullanarak IDE kanalını, ikinci IDE kanalını veya her ikisini birden (”both” seçeneği ile) aktif konuma getirebilirsiniz. Normalde her iki IDE kanalını da açık tutmalısınız, ancak sadece SCSI sürücüye sahip sistemler için her iki kanal da “Disabled” konuma getirilebilir.
IDE Master/Slave PIO/DMA Mode : IDE kanallarına (0 ve 1) master ve slave olmak üzere ikişerden dört IDE sürücü bağlanabilir. IDE aygıtları farklı modlarda (0, 1, 2, 3) sahip olduğu için bunların bağımsız olması gerekir. IDE sürücüleriniz optimum performansa göre ayarlanır.
CPU Warning Temperature : İşlemci ısısı kaç dereceye gelince sistemin alarm vereceğini belirler. İşlemci ısısının üst ve alt limitlerini buradan belirleyebilirsiniz. İşlemci ısısı belirlenen limitleri aşarsa sisteminize kurulu uyarı mekanizması devreye girer.
Current CPU Temperature : Anakartınızda ısı sensörleri varsa, bu alan işlemci ısısını gösterir.
Current System Temperature : Sisteminizde (anakartın çeşitli yerlerinde) ısı sensörleri varsa, bu alan sistem ısısını gösterir.
Current CPUFAN 1/2/3 Speed : Anakartınızda bu iş için bir denetleme sistemi varsa sisteminizdeki üç CPU fanının hızını gösterir

POWER MANAGEMENT SETUP
Power Management : Güç yönetim modlarının ana denetim masasıdır. Ayarı “Max Saving”e getirirseniz sistem kısa bir süre kullanılmadan durursa güç tasarruf moduna geçer. “Min Saving”de de aynı işlem olur ama bu sefer sistem güç tasarruf moduna daha uzun sürede geçer. “Disabled” seçeneği tüm güç yönetim modunu tümüyle devreden çıkarır. “User Define” seçeneği ise bu bölümdeki diğer seçenekleri ayarlanabilir konuma getirerek, kullanıcının kendi tercihlerini yapabilmesini sağlar.
PM Control By APM : Sisteminizde gelişmiş güç yönetimi yüklüyse bu seçeneği “Yes” olarak ayarlamak güçten daha fazla tasarruf sağlar.
Video Off Option : Bu seçenek monitörün ne zaman güç koruma tasarruf geçirilebileceğini gösterir. All Modes Off (tüm modlarda kapama); Always On (daima açık); Suspend Off (suspend modunda kapama) ve Susp, Styb Off (suspend ve standby modlarında kapama) seçenekleri vardır.
Video Off Method : Monitörün ne şekilde askıya alınacağını belirler. Şu seçenekler olabilir: DPMS, Blank Screen, V/H Sync+Blank. DPMS ( Display Power Management - Görüntü Güç Yönetimi ) özelliği, ekran kartınızı - tabii bu VESA DPMS özelliği destekliyorsa - denetler. Blank Screen sadece ekranı karartır ve sadece güç yönetim özelliği olmayan monitörlerde kullanılır. V/H Sync+Blank seçeneği ekranı karartır ve yatay/dikey taramayı kapatır. Yeni monitör ve ekran kartlarında DPMS seçeneği kullanılır.
Video Off After : Sistemin sırayla daha düşük güç koruması modlarından daha yüksek olanlara geçmesini sağlamışsanız, hangi modda monitörün kapanacağını belirler.
Modem Use IRQ : Sistemi modem sinyali ile uyandıracaksanız, varsa bu seçenekte modeminizin IRQ’sunu seçmelisiniz.
PM Timers : Bazı BIOS’larda, bu pencerenin çizgilerle sınırlanmış ayrı bir bölümünde bulunan PM Timers ayarları güç yönetim zamanlarını belirler. Bu bölümde diski güç tasarruf moduna geçiren “HDD Power Down” süresi, ve sistemin Uyku, Bekletme ve Askıya Alma (Doze, Standby, Suspend) modlarına geçmeleri için gerekli süreler ayarlanabilir. Sistem bir aktivite olunca, örneğin klavyede basılan bir tuş ilgili IRQ kanalına sinyal gönderince tekrar harekete geçer.
Power Up Control : Yine aynı pencerede ayrı bir bölmede yer alan bu grupta ayrı bir bölmede yer alan bu grupta sistemin ne zaman otomatik açılacağını belirlenir. ‘Soft-Off’ özelliğine sahip ana kartlarda sistem bir düğme ile veya yazılım aracılığı ile kapatıldığında elektrik doğrudan kesilmez, sistem askıya alınır.
PWR Button<4 sec : Bu ayar ‘Soft Off’a getirildiğinde PC açma/kapama düğmesi 4 saniyeden sistem normal olarak kapanır. Suspend seçeneğinde ise düğmenin iki yönlü işlevi vardır; 4 saniyeden az basıldığında sistem uyku moduna geçer. “No Function” seçeneğinde ise düğme 4 saniyeden az basılı tutulduğunda Soft-off düğmesinin bu işlevi devreden çıkarır. Bu ayarlardan bağımsız olarak düğme 4 saniyeden fazla basılı tutulduğunda sistem elektriği kesilerek kapanır.
PWR Up On Modem Act : Bu seçenek “Enabled” duruma getirildiğinde bilgisayar kapalı durumdayken modemden gelen bir sinyalle (modeme bağlı telefon numarası arandığında) açılır. Ancak işletim sistemi hemen devreye girmediği için modem aracılığı ile bir faks, dosya vs. gönderiliyorsa, bu ilk denemede gerçekleşmez.
Automatic Power Up : Sisteminizin günün belirlediğiniz saatlerde otomatik olarak açılmasını sağlar.

PNP/PCI CONFİGURATİON
PNP OS Installed: Bu madde altında “Yes”i ayarladığımızda,BIOS sadece boot işlemi için gerekli donanımın kaynak dağılımı ile ilgilenecektir.Diğer parçaların konfigürasyonu için sonradan zorunlu olarak Plug & Play özelliğine sahip Windows95 gibi bir işletim sistemine gerek duyar.
Reset Configuration Data: Bu seçenek genellikle “Disabled” durumundadır.”Enabled” ile aktif duruma getirildiğinde, BIOS Setup’tan çıktıktan sonra,Reset sırasında bütün ECSD kayıtları silinir.Boot işlemi sonunda BIOS mevcut kaynakları tekrar tamamen dağılır.Burada öncelikle rezerv edilen kaynaklarla uygun ISA kartları tekrar tamamen dağılır.Sonra bunu Plug & Play parçaları izler.Yapılan sistem konfigürasyonları böylelikle gerektiğinde tekrar canlandırılabilir.
IRQ-x / DMA-x Assigned To: Bu ayarlar sadece “Resources Controlled By” altında “Manual” seçeneği tercih edildiğinde ortaya çıkar.Bu ayarlar mevcut kaynakların “Legacy ISA” veya “PCI / ISA PnP” ile bir ISA kartına veya Plug & Play Resource Pool’a bağlanmasını mümkün kılar.Eski bir Sound Blaster 2.0 kartı için, örneğin Legacy ISA’da IRQ 5 ve DMA 1 ayarlanabilir.
PCI IRQ Activated By: Bu ayar mevcutsa, burada “Level” ve “Edge” seçenekleri terçih edilebilir.Normlara uygun PCI kartları normalde sinyal yüksekliğine göre uyandırır ve Interrupt’la desteklenir.Bundan sonra,bir çok PCI kartı tek bir Interrupt hattını problemsiz kullanabilirler.Bazı uyumsuz PCI kartları oyun kurallarına uymamaktadır.Böyle problemli kartlar “Edge” seçeneği ile zapt edile bilir.
Slot x Using INT #: Bu ender seçenek, 4 PCI Interrupt’ından birinin belli bir PCI yuvasından birine atanmasına olanak sağlar.Böylelikle bu problemler Egde-PCI kartlarında giderilir.Normalde “Auto” ile yapılan dağıtım yeterlidir.
1st / 2nd / 3rd / 4th Available IRQ: Bu çok ender bulunan seçenekte, eğer “auto” ile yapılan otamatik düzenleme istenmeyen sonuçlar üretiyorsa,A’dan D’ye her dört PCI-Interrupt’ı için bir Interrupt düzenlemesi yapabilirsiniz.
PCI IRQ Map To: Bu menu maddesinde 14 ve 15 numaralı IDE-Interrupt’ların düzenini seçebilirsiniz.Normal durumda bunlar “PCI Auto” ile mevcut bulunan Onboard-Controller’a verilmektedir.Bunun yerine PCI Controller kartının bir Slotunun da “ISA” ile ISA Controller’a verilmesi ayarlanabilir.
Primary / Secondary IDE INT #: Burada, Onboard Controller’ın veya uygun bir PCI kartının her iki IDE kanalından herbirinin hangi PCI Interrupt’ı kullanması gerektiği belirtilir.”A” ve “B” normaldirler.
Use MEM Base Addr: Bu seçenek Upper-Memory alanındaki bir ana bellek penceresinin rezervasyonunu mümkün kılar.Örneğin bazı eski ISA network kartları.Burada “NA”(Not Avaible = mevcut olamayan) yerine bir başlangıç adresi verildiğinde, ihtiyaç duyulan bellek alanının büyüklüğünün ayarlanmasını sağlamaya yönelik “Used MEM Length” seçeneği karşımıza çıkar.

INTEGRATED PERİPHERALS
Block Mode: Bu seçenek “Enabled” (ya da “Auto”) olarak seçilmişse, BIOS IDE sabit diskinin konfigürasyon sektöründen bir defada kaç sektörün okunabileceğini veya yazılabileceğini bildirir.Block Mode’un (veya Multi Sector Transfers) tavsiye edilen değerlerin kullanımı,her sektör için yazma ve okuma işlemlerini tek tek yerine getirilmesi için gerekli olan yönetim zahmetini azaltmaktadır ve bu da daha sonra hıza etki etmektedir.Gerekli durumlarda bu seçenekten somut sayı değerleri ayarlanabilir.Başka bir yardımcı olmadan kullanıcı somut değeri çok zor bulacaktır.
IDE PIO/UDMA: “Auto” en yararlı ayardır.Çünkü burada BIOS konfigürasyon sektöründen veya mevcut EIDE cihazının Firmware’ında somut değeri bildirmektedir.Değerlerin manuel olarak ayarlanması, sadece çok uzun bağlantı kabloları veya sistem frekansını değiştiren Tuning önemleri nedeniyle çıkan zorluklarda tavsiye edilir.
PCI SLOT IDE Second Channel: Burada PCI-EIDE kartının ikinci bir kanalın açılması (”Enabled”) veya kapatılması (”Disabled”) mümkündür.
On-Chip Primary/Secondary PCI IDE: Bu her iki ayar, On-Board-EIDE-Controller’ın her iki kanalının da aktif olup olmadığını ve ait olan kaynakları işgal edip etmediklerini belirler.IDE cihaz kullanmayan biri bunları iptal ederek boşalan iki Interrupt hattını diğer amaçlar için kullanabilir.
Onboard PCI SCSI Chip: Bu mönü seçeneği mevcutsa, “Enabled” konumunda uygun kaynakları (Interrupt, dma kanal) kullanan bir On-Board SCSI Chip’ini etkinleştirir.
USB Controller: “Enabled” konumunda Chipset’teki entegre edilmiş Controller’ı Universal Serial Bus için aktif hale getirir.Gerekli kaynaklar, USB cihazı gerekmediği sürece saklanabilir.
ON-Board FDC Controller: Bu mönü maddesi neredeyse her zaman aktiftir, çünkü Board kendi Floppy Controller’ını IRQ 6,DMA 2′de aktif hale getirir.On-Board Controller’ın yerine, tamamen uygun bir takma kart kullanılmak istenirse veya tamamen Floppy sürücüden gelmeden “Disabled” ayarıyla kaynak çakışmalarını çözer ve bununla beraber daha başka kaynakların kullanılmasına olanak sağlar.
On-Board Serial Port 1/2: Bu her iki ayarla Interrupt meşguliyeti ve her seri bağlantı için port adresi seçebilir
UART 2 MODE: Burada ikinci sıra arabirim için işletme modu belirlenir.”Standart” RS-232C’lik normal işletme anlamına gelmektedir.
Duplex Mode: Bu seçenek “Full” olarak ayarlandığında mevcut bir Infrared-Transceiver aynı anda hem gönderebilir hem de alabilir duruma gelmektedir.”Half” ile sadece değişmeli olarak devreye giren gönderme ve alma işletmelerine olanak tanınır.
OnBoard Parallel Mode: Burada,paralel bağlantıların Port adresleri ve Interrupt hatları belirlenir veya hepsi tamamen “Disabled” olarak kapalı konumlandırılır.”378/ırq7″ ve “278/ırq5″ LPT1 ve LPT2 için geçişli alternatiflerdir.IRQ5 her türlü ses kartının standart Interrupt’ı olarak yerleştiği için, çoğunlukla ilk paralel port seçeneği en iyi seçimdir.
Paralel Port Mode: Burada, yazıcı bağlantısı için yönlendirilebilir kombinasyonlar olan “SPP”, “EPP” ve “ECP” arasında seçim yapmak mümkündür.Standart Parallel Mode’un (SPP) aksine, hem Enhanced Parallel Port (EPP) hem de Extended Capabilities Port (EPP) bidirectional (çift yönlü),yani daha hızlı çalışmaktadır - EPP modunun birçok versiyonu mevcuttur.Hiçbir problem ortaya çıkmazsa,”ECP/EPP” en iyi, en esnek ve en hızlı ayar demektir.
ECP Mode Use DMA: Burada ECP modu için bir DMA kanalı tahsis edilebilir.Kanal “1″ ve kanal “3″ tercih edilmelidir.Sound Blaster uyumlu ses kartları için standart olan bunlardır.
Parallel Port Epp Mode: Bu seçenek mevcut ise, “EPP1.7″ ve yeni “EPP1.9″ arasında seçim yapılabilir.Böylelikle, eğer paralel port cihazlarında bir problem olursa deneme imkanı mevcuttur.

LOAD BIOS DEFAULTS
Bazı kullanıcılar, ana mönüdeki bu seçeneğini, BIOS’u fabrika ayarlarına getirmeye yaradığını düşünür. Ancak tüm yüksek performans özelliklerini kapatan bu seçenek, BIOS ayarları ile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karşılaştığınızda kullanılır. Seçeneğin üzerine gelip Enter tuşuna bastığınızda işlemi onaylayıp onaylamadığınıza dair bir soru ekrana gelir. Klavyede Y (Yes - Evet) tuşuna basarsanız işlem onaylanır ve Default BIOS ayarları yüklenir, N (No - Hayır) tuşuna basarsanız işlem iptal edilir.

LOAD SETUP DEFAULTS
İşte bu BIOS’ UN optimize edilmiş fabrika ayarlarını yükler. Ancak kullanılan aygıtlar, işletim sistemi vs. sistemden sisteme değiştiği için bu fabrika ayarlarının yüklemesi her zaman optimum performans sağlıyor anlamına gelmez. Ayarlarınızı yukarıdaki açıklamalara göre yapmalısınız. Burada da standart Setup ayarlarını yükleme işlemi aynıdır.

SUPERVİSOR/USER PASSWORD
Supervisor Password, hem BIOS Setup’a hem de sisteme şifre koyar. Yani şifreyi yazmadan BIOS ayarlarına da giremezsiniz, PC’niz de açılmaz. (Ancak BIOS Features Setup kısmında anlattığımız “Security Option” ayarına dikkat!) User Password ise sadece PC’nin açılışına şifre koyar. Sisteminiz ilk geldiğinde şifresizdir. İlk kez şifre girerken yazdığınız şifreyi kontrol amacıyla iki kez girersiniz. Şifreyi kaldırmak içinse bu seçeneklere basıp şifre yazma satırını boş bırakmanız yeterlidir.

HDD LOW LEVEL FORMAT
Bazı BIOS’larda bulunan bu seçenek sabit diske düşük seviyeli format atar. Bir anlamda disk yüzeyini kazır diyebiliriz. Çok tekrarlanması diski bozabilir. Bu yüzden disk gözden çıkarılmadan kullanılmayacak bir format işlemidir.

SAVE & EXİT SETUP
BIOS Setup’da yaptığınız değişikliklerin hiçbiri BIOS’a kaydedilmeden devreye girmez. İşte bu seçeneğe ‘Enter’leyip Y tuşuna basarak yaptıklarınızı kaydedecek ve tekrar sistem açılışına geri döneceksiniz. Yaptığınız değişiklikleri kaydetmeden önce bir hata yapmadığınızdan emin olun.

EXİT WİTHOUT SAVİNG
Yaptığınız değişiklikleri kaydetmeden, yani bu değişiklikleri işleme sokmadan BIOS Setup’tan çıkmak için bu seçeneğin üzerine gelip Enter tuşuna basın. Yine olay için klavyede Y tuşuna bastığınızda sistem açılışına geri dönecektir.

BIOS PROBLEMLERİ
~ Sıkça rastlanan bir durum, BIOS Setup’ta COM ya da LPT kapısı ayarlarının diğer bir cihaz ile (örneğin bazı eski S3 modelleri) çakışmasıdır.Çakışmayı saptamak genelde çok fazla vaktinizi almaz; zaten işletim sisteminiz sizi bu konuda uyarır. Eğer çözümlenemeyen bir çakışma söz konusu ise, yapılacak ilk şey BIOS Setup’ta COM ve LPT ayarlarını standart ayarlara göre yeniden yüklemek olacaktır. Bu çakışmayı gidermez ise, ve eğer o COM ya da LPT bağlantısı kullanılmayacak ise tamamen kapatılabilir. Eğer hiçbir COM ya da LPT bağlantısı kapatılamıyorsa, o bağlantı için I/O adresi (giriş çıkış işlemleri için kullanılan adres) değiştirilerek çakışma engellenebilir.
~ Birinci COM bağlantısı için standart I/O taban adresi 3F8 olacaktır. Dikkat edilmesi gereken nokta, bunun tek bir adres yerine belirli bir adres aralığı olduğudur. Eğer sisteme eklediğiniz bir kart, 3F8 ile 3FF aralığında kalan 7 byte’dan herhangi birine denk gelirse, 3F8 adresini kullanamazsınız. Bunu çözmek için, birinci COM bağlantısını 2F8 olarak düzenleyip, ikinci COM bağlantısını iptal edebilirsiniz. Eğer iki bağlantı gerekli ise ve ek kart üzerinde herhangi bir ayar yoksa, kartı PnP sürümü ile değiştirmeniz gerekir, çünkü BIOS Setup belirli adres aralıklarının dışına çıkmanıza izin vermeyecektir.
~ BIOS’ UN açılışta RAM’e kopyalandığından bahsetmiştik. Bu sistem performansını artırdığı halde bazı BIOS’lar 384 K civarı bir bellek alanını kullanımda görecektir. Bu kullanılamayan alan, BIOS kopyasını içerir. Özellikle çok eski tip görüntü yakalama ya da SCSI kartına sahip olanları zorlayacak olan nokta, bu adres aralığının karttaki görüntü ara belleği ya da geçici veri belleği ile çakışmasıdır. Bu durumda BIOS Setup çok fazla seçenek sunmayacağı için “System BIOS Shadow” seçeneğini kapatmanız gerekir.
Bir gün sistemi açtığınızda “CMOS checksum failure” hatası ile karşılaşmanız olasıdır. Bu hata sistem saatini ve CMOS üzerindeki ayarları beslemek üzere kullanılan pilin zayıfladığını ya da tamamen bittiğini gösterir. Çoğu ana kart üzerinde bir lityum pil bulunur ve uzun süre dayanır. Yeni pil taktığınızda sistem tekrar aynı hatayı veriyorsa, CMOS hasar görmüş olabilir ve değiştirilmesi gerekir.
~ BIOS yazılımınız metin ekranını kullanmıyor olabilir. Grafik arabirime sahip ve fare kullanımına izin veren BIOS çeşitleri (örneğin “Tomato” anakartta) mevcuttur ve kullanım rahatlığı sağlarlar. Bu tip BIOS Setup yazılımlarında rastlayacağınız bir probleme karşı, “Safe Recovery” ya da “Restore Defaults” gibi bir seçenek bulunur ve problem giderilmesinde kullanılır.

BIOS PÜF NOKTALARI
İŞTE BIOS Setup programında yapacağınız ayarlarla performansınızı yükseltecek püf noktaları:
Sistem ilk açıldığında POST adı verilen testi gerçekleştirecektir. POST (Power On Self Test - sistemin açılışta kendini test etmesi) sadece donanımı ayarları değiştirmek istiyorsanız bir tuşa (genelde DELETE) basmanızı ister. Buraya kadar gelebilen bir sistemde BIOS ayarları ile ilgili bir hata yok demektir. Buradan sonra Setup’ta verilen direktiflere uyarak, A yada C sürücüsüne, ikisi de yoksa örneğin bir SCSI sürücüye, o da yoksa herhangi bir açılış birimine (ethernet kartı üzerindeki BIOS olabilir) yönlenilir. BIOS buraya kadar sadece açılış ile ilgili Setup seçeneklerini kullanarak gelmektedir.

~ Eğer bu adımları hızlı geçmek ve sistemi daha hızlı açmak istiyorsanız, iki seçenek işinize yaravacaktır. Birincisi, BIOS Setup’daki “Quick Power On Self Test” seçeneğidir. Bu seçenek açık olduğunda RAMI sadece bir kez yazma testinden geçecek ve donanım testi atlanacaktır. Sadece temel test yapıldığ_ ı için POST çok az zaman alacaktır.

~ İkinci seçeneğiniz ise “Floppy Seek During Boot” ve “Boot From: A-C” ikilisi olacaktır. Bu seçenekler açılışta sadece sabit disk kullanılacaksa disket sürücü erişimini geçici olarak kapalı tutar ve sistem daha süratli açılır. Buraya kadar kullanılan ayarlar sistemin daha hızlı açılması ve kullanılır hale gelmesi içindi. Sitemi tam performansa yaklaştırmak içinse, ilk
önce ekran ve disk erişim seçeneklerinin düzenlenmesi gerekiyor. Ekran için “Video BIOS Cacheable” seçeneğini açmalısınız. Bu, ekran kartının üzerindeki yavaş ROM, RAI\M’e kopya alındıktan sonra daha hızlı erişilmesini sağlar. Böylece her ekran kartı kesmesi oluştuğunda bu ROW yerine RAM’den ve önbelleklenmiş durumda erişilerek daha süratli metin, grafik~ ve akıcı ekran kaydırma işlemi sağlar. Bunun yanında BIOS’ta yer alan diğer kesme i miste karşılayan program parçaları da sık çağırıldıkları için bunların da RAM’e kopyalanmaları gerekir. Bunu yapmak için de “System BIOS Shadow” ve/veya “System BIOS Cacheable” seçeneğini açmanız gerekiyor.

~ Sabit disk erişimi başladığı zaman işletim sisteminiz yüklenecektir. İşletim sistemi, ilk yüklenen kısmında tüm disk erişimini BIOS üzerinden sağladığı için doğru sabit disk “Mode” seçeneğini yapmış olmanız gerekir, çünkü bu direkt veri aktarım hızınızı etkiler. Eski transfer mümkün olmaktadır. Setup’ta eğer otomatik seçenekler mevcut değilse, sabit diski satın aldığınız yerden diskin hangi It Tode seçeneği ile çalışacağını öğrenmeniz gerekecektir. Örnek olarak, ~Mode 3 bir sabit disk saniyede 13.3 MTbyte veri aktarabilir. ~lode seçeneği ile ilgili bir ayar yoksa elinizdeki BIOS otomatik konfigürasyon yapacak demektir. Mode haricinde Setup’ta “Block Read” seçeneğine de rastlayacaksınız. Bu seçeneği açtığınız zaman eski sabit disklerde veri aktarım hızı bir miktar artacaktır. Eğer bir yeni tip bir de eski tip sabit diskiniz varsa bu seçeneği açık tutun. IDE üzerinde bulunan en yavaş cihaz genel hızı belirleyeceği için “Block Read” ya da “Block Mode” seçeneğinin açık olması çalışma hızınızı artıracaktır. BIOS Setup üzerinde sabit disklerin konumunu “primary” ya da “secondary” olarak belirten bir bölüm vardır. Bir sabit disk için konum fark etmezken, sisteme bir CD-ROM eklenmesi sonrasında CD-ROM erişimi eski tip bir sabit disk ile çakışabilir ve CDROM yavaş okuyabilir. Bunun için CDROM’unuzu “secondary” bağlantı için ikinci bir IDE kablosu ile bağlamanız gerekir. Bunu Setup’ta test edebilmek için “Auto Detect” seçeneğini işaretleyin. Sabit diskin bulunması ardından eğer CD-ROI~M sürücünün bulundıığu noktada Setup çok fazla beklerse, bu CD-ROM’un yanlış yere bağlı olduğunu gösterir. Setup, buradan da anlaşılacağı gibi aynı zamanda bir “sistem yoklama” programı olarak da kullanılabilir.

~ Sabit disklerden sonra, PCI hattı için transfer hızı seçenekleri geliyor. Normal bir PCI sistemde veri aktarımı 33 MIHz bir saat frekansına bağlıdır. Tüm PCI cihazları, ya “concurrent” (eş zamanlı) veri aktarırlar ya da birbirlerinin veri işlemesini beklerler. Normal tasarımda tümü zaman paylaşımlı olarak çalışır ve bu ortalama performans sağlar. Eğer “PCI Concurrency” gibi bir Setup seçeneğiniz varsa bıınu açmanız PCI grafik kartı ya da SCSI kartı gibi yoğun veri taşıyan ortamları bir miktar hızlandıracaktır.

~ Genelde DOS kullanıyorsanız, yine faydalı olacak bir seçenek var: “Gate A20″. Bu seçeneği “Fast” konumuna getirirseniz, işlemci 1 MB üzeri adreslemeye geçerken daha hızlı olan iç devreyi kullanacaktır. Eğer kapalı konumda olursa klavye üzerinden ayrılan hat bu işlemde kullanılır ve bu bazı yazılımlarda problem çıkarabilir. İşlemci, normalde A20 adres hattını kullanarak 1 MB ve üzerini adresleyebilir, normal koşullarda DOS altında sadece 640 KB hafızaya erişim vardır. Günlük kullanımda çok fazla ihtiyaç olmayan bu seçeneği, Windows 95 ile problem çıkartması halinde kapatmanızı öneririz

BIOS SESLİ HATA MESAJLARININ ANLAMI VE ÇÖZÜMÜ
Giriş
Bilgisayarınızı topladınız veya bilgisayarınıza herhangi bir teknik müdahalede bulundunuz. Ama o da ne! Bilgisayar açılmıyor. İşte bu yazıda herkese önce anlamsız gelen sesli hata mesajları ile POST (Power-on self test) uyarılarına/hatalarına değineceğiz.
Normal bir boot işlemi esnasında sizin düğmeye basmanızla birlikte önce bilgisayarın bütün bileşenlerine güç verilir, ekran kartınız hemen kendi reklamını yapar ve POST ekranına gelirsiniz. Burada, anakartınız “Aabi bakalım bana neler takılıymış” havalarında bütün bileşenleri ufak bir teste tabi tutar. Size bu sırada ekranda işlemcinizin hızı, ram miktarınız gibi bazı bilgiler verilir. İşletim sisteminin yüklenmeye başlamasından hemen önce ekrana (eğer ben yeterince hızlıyım diyorsanız Pause tuşuna basarak istediğiniz kadar seyredebileceğiniz) bir tablo gelir. Bu tabloda kabaca POST işleminin sonuçlarını görürsünüz diyebiliriz. Peki ya normal bir boot gerçekleşmezse?
Bilgisayarın başlamasını engelleyecek herhangi bir hatada ya sesli ya da POST hata mesajları alırsınız. İyimser olmanın bir alemi yok. Dolandırmadan söyleyeceğim. Sesli hata mesajları genellikle ölümcül, POST mesajları ise genellikle uyarı niteliğindedir. Genellikle diyorum çünkü, ekran kartı arızasını işaret eden bir sesli hat mesajı sadece ekran kartınızın yerinden oynamasıyla da ortaya çıkabilir.

Sesli Hata Mesajları
Az önce de bahsettiğim gibi sesli hata mesajları hepimizin kabusudur ve çoğu zaman da bir donanım arızasını işaret eder. “Hoja nassa ses kartı var söktüm ben sistem hoparlörünü.” Mantığına uymayarak sistem hoparlörümüzün doğru takılı olduğundan emin oluyoruz çünkü bu sesli hata mesajlarını sistem hoparlöründen duyarsınız (Bazı istisnai durumlar hariç). Hemen karşılaşabileceğiniz sesli hata mesajlarının ne olduklarına, anlamlarına ve birkaç çözüm yolu tavsiyesine geçiyorum.

Gördüğünüz gibi bu bip sesleri hiç de hayırlı manalara gelmiyor. Madem anlamlarını verdik size sorun çözümlemede yardımcı olabilecek birkaç çözüm yolu da vermemek şanımıza yakışmaz.
1. hata için, güç kaynağınızın bağlantılarını kontrol edip bir deneme daha yapın. Eğer sorun devam ediyorsa, üç vakte kadar size yeni bir güç kaynağı gelecek demektir.
2, 4, 10, 12, 15 e 16 numaralı hatalar için, tüm kartları işlemciyi ve RAM’leri söküp tekrar takın. Öncelikle mümkün olduğunca az bileşenle bilgisayarı başlatmaya çalışın. 4, 15 ve 16 numaralı hatalarda BIOS çipinin yerine düzgünce oturduğundan emin olmak için üstüne hafifçe bastırın. Değişen bir şey yoksa 4, 15 ve 16 numaralı hatayla karşı karşıyaysanız yeni bir BIOS çipi edinin, yok eğer değilseniz zaten yeni bir anakartınız olacağınız için BIOS çipiniz otomatik olarak değişmiş olacaktır.
3, 8 ve 9 numaralı hatalarla baş etmek için öncelikle RAM’lerinizin yerlerine düzgün oturduklarından ve yuvalarla aralarında herhangi bir yabancı maddenin bulunmadığından emin olun. Eğer birden fazla bellek modülü kullanıyorsanız değişik kombinasyonlar deneyin. Hata hala devam ediyorsa belleklerinizi tek tek deneyerek sorunun hangisi/hangilerinde olduğunu bulabilirsiniz.
5, 6 ve 7 numaralı mesajı alıyorsanız, ekran kartınızın yerine iyice oturduğundan ve monitör bağlantısının düzgünce bir şekilde yapıldığından emin olun. Problem sürüyorsa başka bir ekran kartı ile bilgisayarı başlatmayı deneyin. Sonuç alırsanız sizi tebrik ederiz çok yakın bir zamanda yepyeni bir ekran kartınız olacak. Ekran kartlarıyla ilgili alacağınız sesli hata mesajlarının neredeyse tamamı 6 numara olacaktır. Bu nedenle şimdiden “diii di dit dit” sesine alışmanızda fayda var.
11, 13 ve 17 numaralı hatalar için işlemcinizin düzgün bir şekilde takıldığından emin olun. Mümkünse başka bir işlemciyle denemelerde bulunun, sonuç alamazsanız özellikle 17 numaralı hata için anakartınızdan şüphelenin.

POST Mesajları
Girişi ölümcül hata mesajlarından yaptık ama daha çok uyarı niteliğinde olan POST mesajları ile ortamı biraz yumuşatmayı ihmal etmiyoruz. Genel olarak açıklayıcı, birkaç kelimelik (biraz İngilizce ile) anlaşılabilir niteliktedirler. Ama can sıkmaya yetecek kadar ciddiye almak kaçınılmazdır. Bu mesajlar anakarta, BIOS’a, takılı olan donanıma, çipsete göre değişiklik gösterebilirler. Yine de belli başlı birkaç hata mesajıyla uygulanabilecek çözüm yollarını yazıyorum.
BIOS ROM checksum error - System halted: BIOS çipindeki bir hatayı gösterir. Çipte fiziksel hata veya BIOS yazılımında bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update edin, sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS çipi edinmeniz gerekecek.
CMOS battery failed: BIOS piliniz bitmiş veya bitmek üzere. Pilin türünü belirleyip en yakın saatçiden yenisini alabilirsiniz.
CMOS checksum error - Defaults loaded: Herhangi bir nedenden dolayı BIOS ayarlarınızda bozukluk oluşmuş (muhtemelen bitmek üzere olan BIOS pili yüzünden). Varsayılan ayarlar yüklenerek sisteminizin zarar görmesi engellenmiş.
Floppy disk(s) fail: Sisteminize takılı bulunan disket sürücü(ler) ile BIOS’taki disket sürücü ayarları birbirini tutmuyor. Disket sürücünüzün bağlantılarını kontrol edin, BIOS’taki ayarlar yanlışsa düzeltin. Sorun devam ediyorsa disket sürücünüzde muhtemel bir fiziksel arıza var demektir.
Keyboard error or no keyboard present: Belki de en çok karşılaşılan POST mesajı. Bu mesaj genellikle “Press F1 to continue” diye devam eder. Siz de olmayan klavyenin F1 tuşuna basarak hatadan kurtulabilir veya yeni bir klavye takarak işleme devam edebilirsiniz.
Memory test fail: POST mesajlarının belki de en can sıkıcısı. BIOS’taki bellek ayarlarınızda olabilecek bir problemden kaynaklanabildiği gibi, bellek modüllerinizdeki kısmi (kısmi=belli bir bölümündeki) arıza nedeniyle de ortaya çıkailir. Ayarlarınızdan eminseniz, başka bir bellek ile sisteminizi tekrar açmayı deneyin.
Hard Disk(s) Fail: Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOS’ta belirilmiş disk ayarları birbirini tutmuyor demektir. BIOS’tan disk ayarlarını otomatiğe getirin, master/slave ayarlarını kontrol edin. Sorun devam ediyorsa disk sürücünüzde fiziksel bir bozukluk kuvvetle muhtemeldir.