(18 Şubat 1856), Os­manlı Devleti'nde Tanzimat'la başlayan, özel­likle hukuk ve yönetim alanındaki değişiklik­lere yeni bir yön veren önemli bir belgedir.

Islahat Fermanı'nın doğuşuna yol açan ge­lişmelerin tarihi oldukça geriye gider. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasından sonra Os­manlı topraklarında yaşayan Ortodoks Hıristiyanlar'ın koruyuculuğunu üstlenmeye çaba­layan Rusya'nın bu yoldaki müdahaleleri za­man zaman siyasal ve askeri çatışmalara yol açıyordu. Rusya'nın bu girişimlerinin Osman­lı Devleti'ni parçalayabileceğini düşünen İn­giltere ve Fransa gibi güçlü devletler de kendi çıkarları bakımından bunu önlemeye çalışıyorlardı. Bu devletler bir yandan da Osmanlı Devleti'ni reformlar yapmaya zorluyorlardı. 1839'da Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla başla­yan dönemde yapılan reformlar onlara göre başarılı sonuçlar doğurmamıştı. Bu gerekçey­le bir süre sonra Rusya, Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışınca 1853'te Kırım Savaşı çıktı. İngiltere ile Fransa da Osmanlı Devleti'nin yanında fiilen savaşa katıldı. Rusya'nın yenil­gisi kesinleşince İngiltere ve Fransa dış müda­j. haleleri önlemek için Osmanlı Devleti'nden özellikle Hıristiyan uyruklara yönelik yeni dü­zenlemeler yapmasını istediler. Bu düzenle­meler, yapılacak barış antlaşmasında da yer alacak, böylece devletlerarası bir sözleşme ni­teliği de kazanacaktı. Islahat Fermanı işte bu gelişmeler sonunda ortaya çıktı.

İngiltere ve Fransa'nın İstanbul elçileriyle Sadrazam Ali Paşa'nın birlikte hazırladıkları Islahat Fermanı 18 Şubat 1856'da Babıâli'de yüksek devlet görevlileri önünde okunarak ilan edildi. Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı'yla getirilen yenilikleri bir kez daha yineli­yor, bunlara ek olarak birçok yeni ilke ortaya koyuyordu. Müslüman-Hıristiyan ayrımını kaldırıyor, Hıristiyanların da devlet yöneti­mine Müslümanlar'la eşit koşullarda katılma­larını ve askerlik yapmalarını öngörüyor, ver­gi konusunda da farklı uygulamaları kaldırı­yordu. Mahkemelerde Hıristiyanların da ta­nıklık yapmaları kabul ediliyor, resmi yazış­malarda Hıristiyanlar'dan söz edilirken küçük düşürücü ifadeler kullanılması yasaklanıyor­du. Ayrıca devlet yönetiminde yeni düzenle­meler öngörülüyor, bir çeşit vergilendirme yöntemi olan iltizam kaldırılıyor, vergilerin doğrudan alınması sistemi getiriliyordu. Yar­gılamaların açık olarak yapılması, işkencenin kaldırılması, ticaret, ceza ve cinayet mahke­meleri kurulması, çağdaş yargılama ilkelerine uyulması benimseniyordu. Suçlu görülenlerin mallarına el konulması demek olan müsadere usulü de kaldırılıyordu. Fermanda devletin her yıl için gelirini ve giderini gösteren bir bütçesi olması, mali sistemin yeniden düzen­lenmesi, bankalar kurularak mali kaynakların güçlendirilmesi, devletin yol, köprü, su kanalı gibi bayındırlık hizmetlerine önem vererek ti­caret ve tarımın gelişmesine katkıda bulun­ması, bunları yapmak için de Avrupa'daki bi­limsel ve teknik gelişmelerle Avrupa serma­yesinden yararlanılması gereği vurgulanıyordu.

Tanzimat Fermanı'na göre daha kapsamlı olan ve daha somut maddeler içeren Islahat Fermanı'ndaki ilkeler 30 Mart 1856'da imza­lanan Paris Antlaşmasında yer aldı. Bu ilke­lerin bir bölümü zamanla yazılı hukuk kural­ları durumuna gelerek uygulamaya konuldu. Bir bölümü ise hiç uygulanamadı. Hıristiyan­lar'a tanınan yeni haklar bazı bölgelerde Müs­lümanlar'ın sert tepkisiyle karşılaştı. Bu yö­nüyle Islahat Fermanı Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmasını önleyemedi­ği gibi İngiltere ile Fransa'nın da karışması için hukuksal bir temel sağladı.