Namibia

resmi adı NAMİBİA CUMHURİYETİ. İngilizce REPUBLİC OF NAMİBİA. GÜNEY BATİ AFRİKA olarak da bilinir, Afrikaner dilinde NAMİBİE. SUİOWESAFRİKA. Afrika’nın güneybatısında kıyı ülkesi.

21 mart 1990’a değin Güney Afrika Cumhuriyeti’nin yönetimi altında kalan Namibia, o tarihte bağımsızlığına kavuşmuştur.
Oğlak Dönencesi’nin iki yanına yayılan ülke toprakları 823.144 km2’lik bir alanı kaplar. Caprivi Şeridi olarak bilinen kuzeydoğu kesimi dar ve uzun bir çıkıntı oluşturarak Angola, Zambia ve Botsvana arasına sokulur. Kuzeyde Angola ve Zambia, doğuda Botsvana, güneydoğu ve güneyde Güney Afrika Cumhuriyeti, batıda da Atlas Okyanusu ile çevrilidir. Kuzey- güney doğrultusunda 020 km boyunca uzanır; batıdan doğuya (Caprivi Şeridi dışında) en geniş yeri 610 km’yi bulur. Başkenti Windhoek, 1992 tahmini nüfusu 1.512.000’dir.

Doğal yapı

Namibia fiziksel coğrafya bakımından batıdan doğuya doğru sıralanan üç bölgeye ayrılır. Namib Çölü, Orta Plato ve Kalahari. Yüzeye çıkmış çıplak kayaçlann ve kumulların kapladığı Namib Çölü, Atlas Okyanusu kıyısı boyunca uzanan bir şerit oluşturur. Genişliği 65-160 km arasında değişir. Daha engebeli olan kuzey kesiminde ülkenin en yüksek noktası olan Brand Dağı (2.579 m) yer alır. Namib Çölünün gerisinde Büyük Yamaç adlı eşikle birlikte yükselen Orta Plato (960-1.950 m), çeşitli yüzey şekillerini barındırır. Orta kesimdeki yüksek sıradağlar (1.800-2.400 m) başlıca su bölümü çizgisini oluşturur. Platonun hafif bir eğimle alçalan doğu yamaçları, 900-1.100 m yükseklikteki Kalahari’yle birleşir. Genelde kumlarla örtülü olan Kalahari kuzeyde 90 km, güneyde 400 km genişliğe ulaşır.

Namibia’nın yıl boyunca akan ırmakları, kuzey ve güney sınırlarını çizen Okavango, Kunene, Orange ve Zambezi’dir. Sulama ve hidroelektrik enerji potansiyeli oldukça yüksek olan bu ırmaklardan yalnızca sınır bölgelerinde yararlanılır.

Tropik yüksek basınç kuşağında yer alan Namibia’da sıcak ve kurak bir iklim görülür. Namib Çölünde 16°C olan yıllık ortalama sıcaklık, Orta Platoda 19°C-22°C arasında değişir. Yazın (kasım-nisan) Namib Çölünde sıcaklık 49°C’ye çıkar. Bazen don olayının meydana geldiği en soğuk ay temmuzda -7°C dolayında sıcaklıklar da saptanmıştır. Son derece değişken olan yıllık yağış miktarı Namib Çölünde 100 mnrnin altında kalırken, ülkenin kuzeydoğu ucunda 625 mm’yi bulur.

Namib Çölünün seyrek bitki örtüsü etli bitki türleriyle sınırlıdır. Orta Platonun büyük bölümünü kuraklığa dayanıklı çalılar, otlar ve bodur ağaçlar kaplar. En kuzey kesimde Rodezya tikağacı, maun ve bölgeye özgü başka sert odunlu ağaçların yer aldığı ormanlar bulunur. Güneydeki kurak topraklarda değerli postu için beslenen karakul koyunları otlatılır. Zengin yabanıl hayvan varlığı aslan, pars, fil, gergedan, zürafa, zebra, devekuşu ve antilop gibi türleri kapsar. Etoşa Ulusal Parkı (64.265 km2), dünyanın en büyük doğal parkları arasında yer alır.

Nüfus

Namibia nüfusunun büyük çoğunluğu Siyahlardan oluşur. En büyük etnik ve dilsel topluluk kuzeyde yasayan ve toplam nüfusun (1989) yarıya yakınını kapsayan Ambolardır. Bantu dilleri konuşan kuzeydeki öbür büyük topluluklar arasında Kavan- golar (Okavangolar), Doğu Caprivililer ve Kaokolandlılar sayılabilir. Koisan dilleri konuşan güneydeki toplulukların başında Bergdamalar (Damaralar), Namalar ve Sanlar gelir. Sanların bir bölümü kuzeydoğudaki çöllük alanda yaşar. Güneyde kalan başlıca Bantu toplulukları ise Hererolar ile Batsvanalardır. Rehoboth Basterleri (Rehoboth’lular) Afrikaner-Nama karışımı bir kökene dayanır ve Afrikaner dili konuşurlar. Toplam nüfus içindeki oranlan ancak yüzde 7’ye yaklaşan ve daha çok kentlerde toplanmış olan beyazlar genellikle Afrikaner, Alman ve İngiliz kökenlidir. Misyonerlerin çalışmaları sonunda Siyahların büyük bölümü Hıristiyanlaşmıştır. En yaygın mezhep Lutherciliktir.

Nüfus yoğunluğu (1992) kilometrekare başına yalnızca 1,7 kişidir. Bu oran kuzey kesimde daha yüksektir. Kentlerde oturanların toplam nüfus içindeki oranı, (1991) yüzde 32,8’dir. Nüfusu 100 bini aşan tek kentsel yerleşme Windhoek’tir. Doğum ve ölüm oranları (1990-95) sırasıyla binde 41,6 ve binde 10,6’dır.

Ekonomi

Namibia’nm ekonomisi elmas ve uranyum üretimiyle ihracatına ve tarıma dayanır. 1989 verilerine göre ülkenin gayri safi milli hasılası (GSMH) 1,3 milyar ABD Doları, kişi başına milli gelir 1.030 ABD Doları’dır. Beyazlar ve Siyahlar arasında gelir dağılımı çok dengesiz bir yapı gösterir.

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) içindeki payı (1990) yüzde 15,4 olan tarım sektöründe toplam işgücünün (1988) yüzde 19,5’i çalışır. Kırsal kesimde başlıca geçim kaynağını koyun ve sığır yetiştiriciliği oluşturur. Kuzeyde geçimlik düzeyde ekimle de uğraşılır. Başlıca ürünler arasında kocadan, kumdan, mısır ve yerfıstığı sayılabilir. Güneyde beyazlara ve yabancı yatırımcılara ait büyük çiftlikler vardır. Bu çiftliklerde Ambolar ve öteki Siyah yurtluklardan toplanan sözleşmeli işçiler çalıştırılır.

Namibia topraklan yüksek rezervli birçok değerli yeraltı kaynağını barmdınr. Namib Çölünün doğusunda zengin elmas, orta kesiminde de uranyum, kalay ve tungsten yatakları vardır. Ülkenin kuzeyinde bakır, ıç kesiminde de manganez çıkanlır. Öteki önemli madenler ve mineraller kurşun, altın, gümüş, çinko, vanadyum, lityum, kireçtaşı ve kaya tuzlarıdır. GSYİH içindeki payı yüzde 21,6 olan madencilik sektöründe toplam işgücünün yüzde 5,5’i çalışır. Ülkenin başlıca gelir kaynağı olan elmas üretimi ile uranyum ve bakır üretimi yabancı şirketlerce yürütülür. GSYİrfye katkısı yalnızca yüzde 6,2 olan imalat sektörü ihracata dönük balık işlemeciliğine ve et üretimine dayanır.

Namibia’nın kimyasal madde, petrol ürünleri, gıda maddeleri ve makineden oluşan ithalatının büyük bölümünü Güney Afrika karşılar. İhracat gelirleri içinde madenlerin payı yüzde 80 dolayındadır; bunun yaklaşık yüzde 30’luk bölümü elmastan elde edilir.

Ulaşım ağı büyük ölçüde güneyde yoğunlaşmıştır. Önemli kentler ve madencilik merkezleri kara ve demir yollarıyla Güney Afrika’ya bağlanır. Ayrıca bazı hatlar Walvis Bay ve Lüderitz limanlarına uzanır. Karayolu yapımının yüksek maliyetli olması nedeniyle havayolu ulaşımı büyük önem taşır. Windhoek’te uluslararası bir havalimanı vardır.

Yönetsel ve toplumsal koşullar

1990’da kabul edilen anayasaya göre Namibia çok partili bir cumhuriyettir. Yönetimin başında beş yıllık bir dönem için doğrudan oylarla seçilen devlet başkanı bulunur. Ülkenin yasama organı 12 üyeli Ulusal Meclis’tir. En yüksek yargı organlarını oluşturan Yüce Mahkeme ve Üst Mahkeme başkanları cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Sağlık hizmetleri komşu Afrika ülkelerine göre biraz daha gelişmiştir. Modern sağlık uruluşları kabilelerin yaşadığı kırsal bölgeleri de içine alacak biçimde geniş bir alana yayılır. Düzenli olarak uygulanan aşılama programları sonunda başta sıtma olmak üzere birçok bulaşıcı hastalığın önü alınmıştır. Ortalama ömür (1990-95) kadınlarda 60 yıl, erkeklerde 57,5 yıldır. Bebek ölüm oranı (1990-95) binde 97 gibi yüksek bir düzeydedir.

Eğitim 7-16 yaşlar arasında zorunlu ve parasızdır. Tek tip ders programı ve sınav sistemi uygulanmasına karşın, Siyah ve beyaz öğrenciler ayrı okullarda okur. Yedi yıllık ilköğretimi beş yıllık ortaöğretim izler. Yükseköğretim teknik okullar ve öğretmen yetiştiren enstitülerle sınırlıdır. Okuryazarlık oranı (1985) yüzde 74,2’dir.

Kültürel yaşam

Siyahların kültüründe kabile kurumlarının ve göreneklerinin ağırlığı hâlâ güçlüdür. Geleneksel sanatlar, müzik ve danslar zengin bir çeşitlilik gösterir. Kaya resimleri, oymacılık ve heykelcilik çok gelişmiştir. Oyuncaklar, dinsel figürler ve maskeler Orta Afrika üslubunun izlerini taşır. Beyazlar arasında Alman kültürünün etkisi ağır basar. Özellikle müzik gösterileri büyük ilgi görür; bu amaçla çeşitli orkestralar ve korolar oluşturulmuştur.

Tarih

AvrupalIların Afrika’nın güneybatısına ulaşmasından önce bugünkü Namibia topraklarında Koikoi ve San (Hotanto ve Buşman) halkları yaşıyordu. 1480'lerin sonlarında Portekizli denizciler Cross Burnu, Walvis Koyu ve Dias Burnu çevresindeki kıyı bölgelerini keşfettiler. 17. ve 18. yüzyıllarla 19. yüzyıl başlarında HollandalIlar ve Ingilizler kıyı şeridinin yanı sıra iç kesimdeki birkaç yöreye seferler düzenlediler. Ardından fok ve balina avcılığı olanakları değişik ülkelerden denizcileri bölgenin kıyı açıklarına çekti. 1840’larda Ren Misyon Derneği’ne bağlı misyonerlerle birlikte bölgeye Alman koloniciler akın etmeye başladı. 1860’lardaki ve 1880’lerdeki kabile savaşları, misyonerleri, göçmenleri ve ardından Alman hükümetini Ingiliz korumasına başvurmaya yöneltti. Bölgeyi İngiliz egemenliğine bırakmayı da içeren bu öneriler her seferinde geri çevrildi. Sonunda Kap Kolonisi’nin kabile şefleriyle yaptığı bir dizi antlaşma çerçevesinde bölge İngiliz sömürge yönetimi altına girdi. Ama İngiliz hükümeti yalnızca Walvis Koyu ile çevresindeki toprakları doğrudan ilhak etme yoluna gitti. Bu topraklar 1884’te Kap Kolonisi’ne devredildi. Aynı tarihte Bismarck’ın girişimiyle daha etkin bir politika benimseyen Almanya bölgeyi koruma altına aldı ve bir süre sonra da bölge üzerinde egemenliğini ilan etti.

ilk Alman göçmen çiftçiler bölgeye 1892’de yerleşti. Ertesi yıl Siyah kabilelerle başlayan çatışmalar l903’te Koikoilerin, 1904’te de Hereroların ayaklanmasına yol açtı. Bunun üzerine Almanların giriştiği sindirme harekâtı sonunda, 80 bini bulan Herero nüfusu 15 bine kadar düştü ve bunların çoğu yurtlarından kaçmak zorunda kaldı. 1908’de bölgede elmas bulunmasının ardından başlayan göçmen akınıyla, beyazların nüfusu 1913’te 15 bine çıktı. I. Dünya Savaşı sırasında Güney Afrika’nın harekete geçirdiği birlikler Alman kuvvetlerini yenilgiye uğratarak bölgeyi işgal altına aldı. Savaştan sonra Milletler Cemiyeti’nin kararıyla (1921) Güney Batı Afrika resmen Güney Afrika’nın manda yönetimine bırakıldı.
Başlangıçta manda altındaki toprakları bir sömürge gibi yöneten ve 1926’da sınırlı özerkliğe dayalı bir yasama meclisi oluşturan Güney Afrika, Milletler Cemiyeti’nin Nisan 1946’da resmen dağılmasından sonra Güney Batı Afrika’yı doğrudan topraklarına bağlamaya yönelik girişimlerde bulundu. Bu girişimlerin boşa çıkmasından sonra ülkeyi Birleşmiş Milletler’in (BM) vesayet yönetimine bırakmayı reddetti.

Güney Afrika’nın uluslararası hukuka aykırı biçimde yarattığı oldubittiyi tanımayan BM, 1964’te Güney Batı Afrika üzerindeki manda yönetimini sona erdiren bir karar aldı, 1966’da da Güney Afrika’dan birliklerini çekmesini istedi. Ayrıca ülkenin resmî adı olarak Namibia’yı kabul etti. Aynı dönemde özellikle Ambolar arasında etkili olan Güney Batı Afrika Halkı Örgütü’nün (SWAPO) gerilla mücadelesi başladı. BM Güvenlik Konseyi’nin (1969) ve Uluslararası Adalet Divanı’nın (1972) işgale derhal son verilmesi yönündeki çağrılarına uymayan Güney Afrika, Angola’nın bağımsızlığa kavuşmasıyla (1974) gerilla mücadelesinin yükselmesi ve BM ile Batılı devletlerin baskısı karşısında 1976’da Windhoek’te Tumhalle Konferansı’nı topladı. BM, Afrika Birliği Örgütü ve SWAPO’nun “göz boyama” olarak nitelendirdiği konferansta, 11 yan özerk Siyah yurtluk kurulması kararlaştırıldı.

Ertesi yıl sömürge yönetimimi! adım adım kaldırılmasını sağlamak üzere Güney Afrika hükümetince bir genel vali atandı. 1978 sonunda da Turnhalle planı doğrultusunda bir kurucu meclis oluşturuldu. Ama bu girişimler uluslararası planda hiçbir destek görmedi. Bu arada BM Güvenlik Konseyi, Güney Afrika birliklerinin çekilmesini ve BM güvenlik kuvvetlerinin gözetiminde serbest seçimler yapılmasını öngören bir ateşkes planı sundu. SWAPO ve Güney Afrika’nın kabul ettiği bu plan, daha sonra Güney Afrika’nın Angola’daki Küba kuvvetlerinin de çekilmesi koşulunu öne sürmesi yüzünden uygulanamadı.

1980’lerde sorunun barışçıl yollardan çözümü için yürütülen görüşmeler, Güney Afrika’nın, kendi çıkarlarını güvence altına alacak bir düzenleme yapılmaksızın Namibia’nın bağımsızlığını tanımaya yanaşmaması nedeniyle sık sık kesintiye uğradı. Kasım 1983’te Namibia’da Güney Afrika’nın desteğiyle kurulan partiler Nisan 1985’te “kukla” bir hükümet oluşturdu. Ama bu düzenleme temelde bir değişiklik getirmediğinden gerilla mücadelesi daha da hızlandı. Öte yandan Siyah işçiler arasında da etkili eylemler başladı. Aralık 1988’de ABD’nin girişimiyle Güney Afrika, Angola ve Küba, BM Güvenlik Konseyi karan ve Küba kuvvetlerinin 1991’e değin Angola’dan çekilmesi çerçevesinde yeni bir bağımsızlığa geçiş planı üzerinde anlaşmaya vardı.
1989’da anayasayı hazırlamakla görevli bir kurucu meclis oluşturuldu.

Aynı yıl yapılan Ulusal Meclis seçimlerinde çoğunluğu SWAPO elde etti. Ülke 21 Mart 1990’da tam bağımsızlığını kazandı. SWAPO lideri Sam Nujoma devlet başkanlığını, Hage Geingob da başbakanlığı üstlendi. Bağımsızlığın ardından Güney Afrika Gümrük Birliği içinde kalmaya karar veren Namibia, para birimi olarak bir süre daha Güney Afrika Randı’nı kullanacağını açıkladı. 1992’deki kuraklık, bağımsızlığın ardından yaşanan ekonomik sorunları daha da derinleştirdi.