Türk şiirine yeni bir anlayış getiren Nâzım Hikmet Ran, dedesi Nâzım Paşa'nın vali olarak görev yaptığı Selanik'te doğdu. Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi), Nişantaşı Numune Mek-tebi'nde okudu. Heybeliada Bahriye Mekte­bi'ni bitirdi. 1920'de sağlık nedeniyle askerlik mesleğinden ayrıldı, bu arada ilk şiirlerini yayımladı. 1921 başlarında Kurtuluş Savaşı'na katılmak amacıyla, arkadaşı Vâlâ Nurettin'le birlikte Anadolu'ya geçti; Bolu'da" öğretmen olarak görevlendirildi.

Bir süre sonra Rusya'da gerçekleşen 1917 Ekim Devrimi'ne duyduğu ilgi dolayısıyla, gene Vâlâ Nurettin'le birlikte SSCB'ye gitti, Moskova'da siyasal bilimler ve iktisat okudu. 1925'te Marksist dünya görüşünü benimsemiş olarak Türkiye'ye döndü. Yeni bir anlayışla yazdığı şiirleriyle büyük ün kazandı. Şiirleri, yazıları ve siyasal görüşleri dolayısıyla birçok kez kovuşturmaya uğradı ve tutuklandı. Son olarak 1938'de orduyu ve donanmayı isyana teşvik ettiği iddiasıyla 28 yıl hapis cezasına çarptırıldı; Çankırı ve Bursa cezaevlerinde yattı. 1949'da suçsuzluğu konusunda başlatı­lan kampanya Türkiye'de ve yurtdışında geniş yankılar uyandırdı. 1950'de çıkarılan genel af yasasıyla özgürlüğüne kavuştu. Hapisten çık­tıktan sonra karşı karşıya kaldığı yasadışı baskılar dolayısıyla, yaşamını tehlikede göre­rek yurtdışına çıktı ve SSCB'ye gitti.

Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlığından çıkarı­lan Nâzım Hikmet, Moskova'da öldü. Türki­ye'de uzun süre yasaklanan şiirleri 1965'ten sonra yeniden yayımlanmaya başladı.

Nâzım Hikmet, Kurtuluş Savaşı yıllarında hece ölçüsüyle yazdığı ilk şiirlerinde ulusal duyguları dile getirdi. Moskova'dan döndük­ten sonra devrimci şiirlerden esinlenen yepye­ni bir şiir anlayışıyla, "serbest nazım" denen akımın öncüsü olarak ortaya çıktı. Biçime ilişkin bütün kuralları bir yana bırakarak dizeleri, söz gruplarını, sözcükleri parçaladı. Şiirin alışılmış konularının dışına taşarak şiir dilini genişletti. 1929'da yayımladığı 835 Satır adlı kitabında topladığı toplumsal içerikli şiirler büyük yankı uyandırdı. Getirdiği yeni­lik, "Putları Yıkıyoruz" başlığı altında yayım­ladığı ve eski ünlü şairleri hedefleyen kıyasıya eleştirileri geçmiş şiir geleneği ile bağlarını tümüyle koparmak istediği izlenimini yaratı­yordu. Ama Jakond ile Sİ-YA-U (1929), Varan 3 (1930), 1+1= 1 (1930), Sesini Kaybe­den Şehir (1931), Benerci Kendini Niçin Öl­dürdü (1932), Gece Gelen Telgraf (1932), Taranta Babu'ya Mektuplar (1935) adlı kitap­larında daha yumuşak bir söyleyişe yöneldiği, bireysel duygulara daha çok yer verdiği görü­lür. Öte yandan anlatım olanaklarını genişlet­mek amacıyla yer yer düzyazıdan, roman ve destan türlerinden yararlanır. 1936'da yayım­ladığı Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı, Divan ve halk edebiyatlarının yeni bir biçim içinde değerlendirilmesinin başarılı bir örneğidir.

Cezaevinde geçirdiği 1938-50 arasında Nâ­zım Hikmet, bir yandan şiirini geliştirirken, bir yandan da yeni denemelere yöneldi. Bu dönemde yazdığı ve 1966-67'de yayımlanan Memleketimden İnsan Manzaraları, Türkiye tarihinin İL Meşrutiyet'ten II. Dünya Savaşı sonlarına kadar uzanan döneminin genel bir görünümü niteliğindedir. Şiir, roman, tarih, öykü, oyun, senaryo türlerinin bir arada kullanılmasıyla oluşan bu büyük yapıtta çeşitli kesimlerden insanlar başarıyla sergilenmiştir. Kurtuluş Savaşı Destanı (1965) adıyla da yayımlanan Kuvâyı Milliye (1968) bu anlayış­la yazılmış bir yapıttır.

Türkiye'den ayrılmak zorunda kaldıktan sonraki son dönem şiirlerinde, insana özgü her şeyi konu edindiği görülür. Yurt özlemi, aşk, ölüm, barış bu dönemin başlıca konuları­dır. Bu dönemde de yeni arayışlara girmekten vazgeçmemiş; röportaj tekniğinden, uzun mısralardan, zengin çağrışımlardan yararlan­mıştır. Türk şiir geleneğinin dışına düşmeden şiirini sürekli yenileyen Nâzım Hikmet'in değişmeyen yanı gelecek güzel günlere olan inancı ve halkına olan bağlılığıydı.

Sanat yaşamının başlangıcından beri tiyat­roya ilgi duyan Nâzım Hikmet'in bu alandaki başlıca yapıtları arasında Bir Ölü Evi (1932), Kafatası (1932), Unutulan Adam (1935), Fer-had ile Şirin (1965) sayılabilir. Nâzım Hikmet sinema ile de ilgilendi; senaryo yazarlığı, dublaj ve film yönetmenliği yaptı. Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim (1967) adlı romanı yaşamöyküsünden izler taşır. Eşi Piraye'ye, üvey oğlu Memet Fuat'a, basım dünyasında Vâ-Nu diye de bilinen arkadaşı Vâlâ Nuret­tin ve eşine (Vâ-Nu'lara), yazar Kemal Ta-hir'e yazdığı mektuplar kitaplaştırılmıştır. Nâ­zım Hikmet çocuklar için Sevdalı Bulut (1968), Yaşamaya Dair (1976), Yel Üfürdü Su Götürdü (1977) ve Güzel Günler Göreceğiz (1980) kitaplarını yazmıştır.