"Yaban Arısı"
YABANARISI a.
1. Dişisi zehirli iğne taşıyan ve sokması çok aa veren Vespa cinsinden zarkanatlıların ortak adı. (Yabana- rısıgiller familyası.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Kıllı arı adıyla da bilinen, ılıman ve soğuk bölgelerde toplu yaşayan, bir yıllık koloniler kuran, Bombus cinsinden zarkanatlıların ortak adı. (Arıgiller familyası.) [Bk. ansikl. böl ]
3. Yabanarısı yuvası, bir yabanarısı toplumunun, özellikle larva yetiştirmek amacıyla kurduğu kâğıttan yuva; aynı yuvada barınan yabanarısı toplumu.
—ANSİKL Vespa cinsinden yabanarıları tüm yeryüzünde yaygındır. Bunlar toplu yaşayan böceklerdir ve yalnız yaşayan bazı yabanarılarından (duvarcıyabanarasıgiller) onları ayıran da bu özellikleridir. Cüretkâr olan bu hayvanların sokması çok acı verir. Ama ancak kendini savunmak için ya da tehdit altındaki yuvasını korumak için saldırır. Yabanarılarının âdetleri balarılarınınkine benzetilebilir; şu farkla ki, yabanarıları oğul vermez ve kışın yalnız anaarı canlı kalır, yuvada da hiçbir yiyecek bulunmaz. Yabanarıları böcekleri avlayarak beslenir, ama yarılmış, kesilmiş meyvelere, etlere, her türlü yiyeceğe, hatta halanlarına bile saldırır ye balını emmek için halanlarını öldürür, işçi yabanarıları, ezilmiş hayvansal maddelerden yapılmış bir bulamaçla larvaları her gün beslerler. Başlıca türleri: Vespa germanıca ve adi yabanarısı (V. vulgaris) yerde yuva yapar; orman yabanarısı (V. silvestris) yuvasını ağaçlara asılı kurar. Yabanarılarının en iri türü eşekarısıdır (Vespa crabro).
Aslında, balansı dışında kalan tüm zarkanatlı ve iğneli böceklere, öbekler arasında fark gözetilmeden genel olarak ya- banarısı dendiği de olur. Yer üstünde yuva yapan küçük bir zarkanatlı böcek olan sarıca arı (Polisles gallicus) bunlardan biridir Chartergus. Sphex, Bembex, Pompilus gibi kazarak, işleyerek ya da kâğıtla kaplayarak yerde yuva yapan değişik cins ve türde birçok böcek de günlük dilde ya- banarısı diye anılır.
Bombus cinsinden yabanarıları ya yeraltı yuvalarında ya da yosunlar altındaki yuvalarda yaşarlar. Yaz gelince, yuvayı kuran dişi, çiçektozuyla hazırladığı bir bulamaçla doldurduğu geniş bir hücreye belli sayıda yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan yavrular büyüyünce işçi arı olurlar; dişi arı yuva için yapılması gereken işleri giderek işçi arılara bırakarak kendini yalnızca yumurtlama işine adar. Bombus cinsinden yabanarıları bitkilerin döllenmesinde önemli rol oynar. Avrupa'da yaşayan bazı türler, Avustralya'da bulunan Avrupa kökenli üçgüllerin döllenmesini sağlamak için Avustralya’ya götürüldüler.
• Yabanarısı yuvası. Yabanarısı yuvası, hem ilkbaharda bir anaarının yumurtlaması sonucunda oluşan bir topluluk, hem de onları barındıran yuvadır; ana yaba- narısı birkaç petek gözü yapmakla işe başlar, her birinde bir yumurta yumurtlar, yumurtadan çıkan larvaları besler; larvalar erginleşince işçi arı olurlar ve anaarı- ya yardıma koyulurlar; anaarı da, onlar bir yandan petek gözü yaparken durmadan yumurtlar ve bu iş ilk soğuklara kadar sürer. Soğuklar başlayınca yabanarılarının çoğu ölür; bazı iri dişiler kışı duvar kovuklarında, ağaç yarıklarında geçirirler; ilkbaharda onların her birinden yeni bir yabanarısı toplumu oluşur.
Yabanarısı yuvaları ya toprak altında ya da bir ağaç dalına asılı olarak havada bulunur; eşekarısınınki (Vespa crabro) korunaklı yerlerde olur (ağaç kovuğu, baca vb.). Hepsi kartonumsu bir kılıf içindedir ve altıgen petek gözleri kat kat dizilidir. Yabanarılarının girip çıktıkları delikler, petek üzerinde yağmur girmesine olanak bırakmayacak şekilde sıralanır. Bu yuvaların en basiti sarıca arınınkidir (Polistes gallicus) açık havada ve kılıfsız olur. Yer altındaki bir yabanarısı yuvasını tahrip etmek için ağzını, geceleyin, benzine ya da karbon tetraklorüre batırılmış bir tamponla tıkamak ve tıkacı sağlam toprağa kadar sokmak yeter. Ertesi gün yuva çıkarılıp yakılır.
—-Tip. Yabanarılarının ve bütün zarkanatlı- ların sokması her zaman rastlanan olaylardandır, sadece yerel bir tepkiye neden olur; yalnız alerjik ya da duyarlılık kazanmış kişilerde (çoğunlukla erginlerde) bazen sokmanın hemen arkasından ortaya çıkan ağır, hatta öldürücü anafilaktik şok yapabilecek derecede genel tepkilere yol açabilir. Bu gibi kazalara oldukça sık rastlanır; hatta, ılıman ülkelerde zarkanatlıların sokmasından ileri gelen ölümlerin sayısı yılan sokmasından iki kat fazladır, içorganlarda görülen en küçük bir belirti, olayın ilk on beş dakikasında acil bir tedaviyi gerektirir (özellikle adrenalin şırıngası ve gerektiğinde kartikoitler ve antihıstamınıkler); sonra, antijenlı zehir ya da zehir kesesi özütleri ile yıllarca sürecek bir duyarsızlaştırma tedavisi uygulamak gerekir. Kaynak: Büyük Larousse
Yaban arısı
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yaban arısı, zar kanatlılar takımındaki Apocrita alttakımından, Vespidae familyasına dahil kanatlı böcekler. Bazı bilinen cinsleri Vespula ve Dolichovespula (sarı ceketliler) ile Vespadır (eşek arısı). Popüler kullanımda daha çok sadece sarı ceketliler (adi yaban arıları) yaban arısı olarak nitelendirilir.
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf: Insecta (Böcekler)
Takım: Hymenoptera (Zar kanatlılar)
Familya: Vespidae
Yaban arısı Sonbahar başlarında ev içlerine giren ya da piknik yapanları tedirgin eden sarı ve siyah desenli yabanarıları (Vespa ya da Vespula cinsi), anaarıyla birlikte yüzlerce, bazen binlerce kardeşin barındığı yuvalardan gelirler. Her yuvayı anaarı yapmaya girişir. İlkbaharda kış uykusundan kalkan anaarı, türüne göre toprak içinde yada ağaç kovuklarında yuvasını kuracağı yeri seçer. Yaptığı yuva genellikle grimsidir ve yuva yerinin tavanına kısa bir sapla bağlanır. Golf topu iriliğindeki bu yuva kaba bir kâğıttan yapılmış izlenimi verir. Koloni oluşturan yabanarıları çürümüş ağaçlardan kazıyarak aldıkları odun kırıntılarını tükürükleriyle çiğneyip yuvalarını yapmakta kullanacakları bir çeşit kâğıt hamuru elde ederler. Anaarı bu konuda yavruları olan işçi arılar kadar beceriklidir. Küçük bir petekten oluşan yuvasının gözlerinde yumurtalar, yumurtalardan gelişen kurtçuklar ve erişkinlere dönüşecek pupalar bulunur. Petek, zarf denen kâğıt katmanlarıyla korunmuştur. Anaarının bıraktığı ilk yumurtalardan çıkan işçiler hemen yuvayı genişletmeye girişir. Yaz sonunda büyük bir yuvada sayıları sekize varan petekler üst üste dizilmiş, rahat hareket edilebilmesi için kâğıt hamurundan kısa desteklerle birbirlerinden ayrılmıştır. Sonbaharda yüzlerce genç anaarı ve erkek arı yuvadan uçarak uzaklaşır ve çiftleşir. Anaarılar kışı geçirecekleri korunaklı yerlere gizlenirken, eski anaarı ile erkekleri ve işçilerin hepsi soğukların bastırmasıyla birlikte ölür. Boş kalan yuva, toprağın içindeyse parçalanır. Toplu halde yaşayan öbür yabanarılarından kâğıt yabanarılarının (Polistes cinsi) yuvaları tavana ya da benzeri yerlere ince bir sapla tutturulmuş yuvarlakça ve çok gözlü petekten oluşur. Eşekarısı (Vespa crabro) yaklaşık 3 cm uzunluğunda iri ve yaygın bir türdür. Korkutucu görünmekle birlikte yuvasını korumanın dışında pek saldırmaz. Yabanarıları larvalarını beslemek için çok sayıda sinek ve tırtılı yakalayıp öldürdüklerinden yararlı böcekler arasında sayılır. Olgun meyveler gibi tatlı besinlere de çok düşkündürler. Yalnız Yaşayan Yaban arıları Bütün yabanarıları koloniler halinde yaşamaz. Yalnız yaşayanları da vardır. Bunların dişileri kendi yuvalarını yapıp yardım görmeden yavrularına yiyecek sağlarlar. Aralarında işçi arı yoktur. Dişiler yakaladıkları böcekleri hemen öldürmez; sokarak felç eder. Böylece bu böceklerin üzerine bıraktıkları yumurtalardan çıkacak aç kurtçuklar hazır ve taze yiyeceklerle karşılaşırlar. Yalnız yaşayan yabanarılarının türüne göre avladığı böcek de değişiktir. Örneğin aynı cins içinde bile bir tür hortumlu böcekleri, başka bir tür yalnız küçük arıları avlar. Bu yabanarılarının alışkanlıkları ve yuva yapma yöntemleri arasında önemli farklar vardır. İnce belli kazıcı yabanarılarının (Ammophila cinsi) ince, uzun gövdesi temel olarak siyah ve kırmızıdır. Dişiler yavrusu için yakaladığı iri bir tırtılı oyuğuna götürürken 45 metre kadar sürükleyebilir. Üstelik bu yol çoğu kez hiç de düz değildir. Oyuğun başına geldiğinde tırtılı çekerek yuvasına indirir ve yumurtlar yumurtlamaz, ön bacak çiftini kullanarak kazdığı kumla oyuğu doldurur. Bu cins üyelerinin en ilginç davranışlarından biri de dişi yabanarısının çeneleriyle aldığı bir çakıl taşını kullanarak yuvasını işaretleme-sidir. Kazıcı yabanarıları toprak yada kumda oyuklar açarken öbürleri çürümüş odunlarda tüneller kazar. Bunlar arasında Crabro cinsinin hemen hemen tüm üyeleri yuvalarına koymak için sinekleri avlar. Yeryüzünün sıcak bölgelerinde birçok yalnız yaşayan yaban-arısı vardır. Avrupa'da da görülen Eumenes cinsinin üyeleri ince dallar üzerine ya da duvarlara çamurdan tek tek kuluçka odaları yapar. Bezelye tanesinden biraz iri olan bu odacıklara yumurtlamadan önce küçük tırtıllar bırakır. Yaz geldiğinde kemirerek kendine bir delik açan genç yabanarısı odacığından uçup gider. Çamurdan kap biçiminde yuva yapmalarından ötürü bu cins üyelerine çömlekçi yabanarısı denir. Örümcek yabanarıları uçmaktan çok koşarak avlanır. Son derece çevik olmakla birlikte bir dizi sıçramalardan oluşan ilginç hareketleri vardır. Soktukları örümceği bacağından tutup yuvalarına sürüklerler. Tropik bölgelerde, özellikle de Güney Amerika'da yaşayan bazı türleri bilinen en iri yabanarılarını arasında yer alır. Sokmalarının çok ağrı verici olduğu belirtilmektedir. Bu türler en iri örümcekleri bile avlayıp felce uğratabilir. Tırtır denen böcekler yabanarılarının yakın akrabasıdır. Çok geniş bir grup oluşturan tırtırlar büyük ölçüde öbür böceklerle beslenir… Kaynak: MsXLabs.org & Temel Britannica
Son düzenleyen ahmetseydi; 15 Haziran 2015 13:38
Sebep: Moderaör Eklemesi
