Deve (Camelus)
MsXLabs.org & Temel Britannica
Camelus bactrianus
Sahra Çölü'nün kavurucu kumlarında ya da Orta Asya'nın kayalık yaylalarında hiçbir hayvan deve kadar rahatlıkla yol alamaz. Çünkü vücudunda yeterince su ve besin depoladığından, öbür yük hayvanlarının açlık ve susuzluktan ölebileceği bu güç koşullara günlerce dayanabilir.
Uzun bir yolculuğa çıkmadan önce besiye alınan develere birkaç gün boyunca bol yiyecek ve su verilir. Böylece hayvanın sırtındaki hörgüç, gerektiği zaman besine dönüşebilen bir yağ deposu haline geldiği için dikleşip sertleşir. Artık hayvan günlerce su içmeden ve haftalarca hiç yem yemeden yolculuk yapmaya hazırdır. Bu süre içinde hörgücündeki yağ deposunu tükettiği için, uzun bir çöl yolculuğunun sonunda hörgücü gevşemiş, hatta iyice boşalarak ucu bir yana sarkmıştır. Yeni bir yolculuğa hazırlanması için bir süre dinlenip beslenerek yağ depolaması gerekir. Buna karşılık, sanıldığı gibi hörgücünde su depolama yeteneği yoktur; ama vücut sıcaklığını yükseltip azaltarak ve su kaybını engelleyerek susuzluğa günlerce dayanabilir. Bir vahaya ulaşıldığında da 10 dakika içinde 100 litre kadar su içerek, su kaybıyla verdiği kiloları geri alabilir.
Devenin, çöl koşullarına uygun bir hayvan olmasını sağlayan başka özellikleri de vardır. Örneğin dudakları kalın ve kaba kıllarla kaplı olduğundan dikenli çöl bitkilerini rahatça yiyebilir. Gür kaşları, uzun kirpikleri ve kulak deliklerini örten sık kıllar da gözlerine, kulaklarına kum dolmasını engeller. Hatta kum fırtınalarında burun deliklerini bile kapatabilir. Yumuşak ayak tabanları bir yastık gibi yayılarak gövdesinin gevşek kumlara gömülmesini önler; diz kapaklarındaki nasırlaşmış doku da ağır yüküyle birlikte yere çöktüğü zaman dizlerini korur. Binek hayvanı olarak yetiştirilen develer iyi beslendikleri sürece günde 110 km kadar yol alabilir; ama her biri 200 kilogram yük taşıyan kervan develerinin hızı genellikle saatte 5 kilometreyi bulmaz.
30-40 yıl kadar yaşayan deve en dayanıklı yük ve binek hayvanlarından biridir. Ayrıca hayvanın etinden, derisinden ve sütünden yararlanılır; tüylerinden deve tüyü giysiler yapılır; dışkısı da kurutularak yakıt (tezek) olarak kullanılır.
Devenin iki türü vardır:
- Tek hörgüçlü deve (Camel dromedarius) Suriye'den Hindistan'a kadar olan Güney Asya ülkeleri ile Kuzey Afrika'da bulunur; bu türden, genellikle binek hayvanı olarak kullanılan hecin devesi gibi çeşitli ırklar türetilmiştir.
- Orta Asya'da yaşayan iki hörgüçlü deve (Camel bactrianus) tek hörgüçlü deveden daha koyu kahverengi tüylü ve biraz daha kısa bacaklıdır. Ayaklarının daha küçük ve sert olması da yaşadığı kayalık bölgelerde kolayca yol almasını sağlar. Kışın gövdesi hayvanı soğuktan koruyan uzun ve kalın tüylerle kaplanır; ama ilkbaharda bu tüyler dökülür ve altından daha kısa olan yaz tüyleri çıkar.
Türkiye'nin Doğu ve Orta Anadolu gibi sert iklimli bölgelerinde çift hörgüçlü develer yetiştirilirse de, soğuğa dayanıklı olan çift hörgüçlü develer ile çöl hayvanı olan tek hörgüçlü develerin melezlenmesiyle üretilen ırklar ülkemizin iklim koşullarına daha iyi uyum sağlamıştır. Bu develer eskiden ulaştırma işlerinde, özellikle orduda kullanılırdı. Osmanlı İmparatorluğu'nda, çöl bölgelerinde kullanılmak üzere hecin birlikleri oluşturulmuştu. Daha sonra devenin ulaşım ve yük taşımacılığındaki önemi giderek azaldı. 1984'te Türkiye'de ancak 3.000 kadar deve bulunuyordu. Günümüzde develerin kullanım alanı oldukça sınırlıdır. Güney ve Batı Anadolu'daki Yörükler göç sırasında eşyalarını develerle taşırlar. Kurak ve ulaşımı güç bazı bölgelerde yük taşımak için de develerden yararlanılır. Ayrıca Ege Bölgesi'nin birçok yerinde geleneksel deve güreşleri yapılmaktadır.
Günümüzde gerçek anlamda yabani yaşayan tek hörgüçlü deve yoktur. Yalnız Avustralya'nın ıssız bölgelerinde evcil develerden türemiş tek hörgüçlü yabani deve sürülerine rastlanır. Türkistan'da yaşayan yabani çift hörgüçlü deve sürülerinin de evcil develerden türediği sanılmaktadır.
Bilimsel sınıflandırma
- Alem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Mammalia (Memeliler)
- Takım: Artiodactyla (Çift toynaklılar)
- Alt takım: Tylopoda (Topuktabanlılar)
- Familya: Camelidae (Devegiller)
- Cins: Camelus (Eski Dünya develeri) Linnaeus, 1758
- Türler
- Camelus bactrianus
- Camelus dromedarius
Son düzenleyen iceslush; 11 Haziran 2013 23:11
Sebep: Sayfa Düzeni
