Noel

(Latince natalis: “doğumla ilgili”), Hz İsa’nın doğumu onuruna 25 Aralık’ta kutlanan Hıristiyan yortusu.

Bir Roma almanağına göre, İS 336’dan önce Noel Roma’da Hıristiyan yortusu olarak kutlanıyordu. Buna karşılık Kudüs dışında Doğu’da 6 Ocak’ta kutlanan Epifanya yortusunda Hz. İsa’nın hem doğumu, hem de vaftiz edilmesi birlikte anılıyordu. 4. yüzyıl boyunca Doğu kiliselerinin çoğu İsa’nın doğumunu 25 Aralık’ta kutlamaya başladı, uzun süre direnen Kudüs de sonunda bu uygulamayı benimsedi. Ermeni Kilisesi ise Noel’i hiçbir zaman kabul etmedi ve İsa’nın doğumunu 6 Ocak’ta kutlamayı sürdürdü. Noel gelenekleri çok çeşitli kaynaklara dayanır.

Romalılar, 17 Aralık'taki Saturnalia (Satürn Şenliği) gününde çeşitli eğlenceler düzenler, birbirlerine armağanlar verirlerdi. 25 Aralık aynı zamanda İran’ın tanrılarından Mitra’nın doğum günüydü. Roma’da yılbaşında (1 Ocak) evler yeşillikle ve ışıklarla donatılır, çocuklara ve yoksullara armağanlar verilirdi. Toton kabilelerinin Galya, Britanya ve Orta Avrupa’ya girişiyle Noel kutlamalarına Germenlerin ve Keklerin Yule (yeni yıl) gelenekleri de eklendi. Hıristiyanlık öncesinin ve sonrasının kış şenliklerinin ayrılmaz bir parçası olan ateş ve ışık törenleri sıcaklığın ve sürekli yaşamın simgeleriydi. Ölüme meydan okumayı simgeleyen yaprakdökmeyen ağaçlar ortaçağdan beri Noel kutlamalarında kullanılmıştır.

Noel ağacı

Noel şenlikleri sırasında ışık ve süslerle donatılan ağaç. Yaprakdökmeyen ağaçları ve çelenkleri ölümsüz yaşamın simgesi olarak kullanmak, Eski Mısırlıların, Çinlilerin ve Yahudilerin ortak bir geleneğiydi. Avrupalı putperestler arasında yaygın olan ağaca tapınma, Hıristiyanlığı benimsemelerinden sonra, İskandinavyalIların şeytanı korkutup kaçırmak ve Noel zamanında kuşlar için bir ağaç hazırlamak üzere ev ve ambarlarını yılbaşında ağaçlarla donatma geleneği biçiminde sürdü. Almanya’da da kış ortasına rastlayan tatillerde evin girişine ya da içine bir Yule (yeni yıl) ağacı konuyordu.

Günümüzdeki Noel ağacı Almanya’nın batısından kaynaklandı. Ortaçağda Âdem ve Havva’yı canlandıran gözde bir oyunun ana dekoru, Cennet Bahçesi'ni temsil eden ve üzerinde elmaların bulunduğu bir çam ağacıydı. Âdem ve Havva yortusunda (24 Aralık) Almanlar evlerine böyle bir Cennet ağacı dikerler, üzerine Komünyon’daki kutsanmış ekmeği simgeleyen ince, hamursuz ekmek parçaları asarlardı; bunların yerini daha sonra değişik biçimlerdeki çörekler aldı. Ayrıca bazı yerlerde Hz, İsa’yı simgeleyen mumlar eklendi, Noel mevsiminde ağaçla aynı odada Noel piramidi de bulunurdu. 16. yüzyılda Noel piramidi ve Cennet ağacı birleşerek Noel ağacını oluşturdu.

İngiltere’ye 19. yüzyılın başlarında ulaşan Noel ağacı, Kraliçe Victoria’nın eşi Alman prens Âlbert’in desteğiyle yüzyılın ortalarında yaygınlaştı. O dönemde Noel ağaçları, dallarına kurdele ve kâğıt zincirlerle asılmış mum, şekerleme ve keklerle süsleniyordu. Göçmen Almanların Kuzey Amerika’ya 17. yüzyılda götürdükleri Noel ağacı 19. yüzyılda moda oldu. Gelenek Avusturya, İsviçre, Polonya ve Hollanda’da da yaygındı. Japonya ve Çin’e 19, ve 20, yüzyıllarda Amerikalı misyonerlerin tanıttığı Noel ağaçları ince işlenmiş kâğıt süslerle donatılıyordu.

Nikolaos Aziz (Noel Baba)

BARİLİ NİCOLA, MYRALİ NİKOLAOS, SANTA CLAUS olarak da bilinir
(ü. 4. yy, Myra [Demre], Likya, Anadolu; yortu günü 6 Aralık), hemen bütün kiliselerce anılan ve Noel Baba adıyla çağdaş popüler kültürde de etkisini sürdüren ünlü Hıristiyan azizi. Gerçekten yaşadığını kanıtlayan hiçbir tarihsel belge yoktur.
Yaygın inanışa göre Aziz Nikolaos Likya mn liman kenti Patara’da doğdu, gençliğinde Filistin ve Mısır’da dolaştı. Likya’ya dönüşünden kısa süre sonra Myra piskoposu oldu. Roma imparatoru Diocletianus’un Hıristiyanlara uyguladığı baskılar sırasında hapsedildi. Constantinus döneminde salıverildi ve I. Nikaia (İznik) Konsili’ne (325) katıldı. 6. yüzyılda Myra’daki mezarı yaygın olarak biliniyordu. 1087’de İtalyan gemiciler ya da tüccarlar Nikolaos’un cesedini Myra’ dan alıp İtalya’daki Bari’ye götürdüler.

Burada yapılan S. Niccolö Bazilikası en çok ziyaret edilen hac yerlerinden biri durumuna geldi. 6. yüzyıldan kalma Yunanca bir metinde yer alan en eski ve en ünlü öyküye göre Nikolaos, Constantinus’a rüyasında görünerek idam mahkûmu üç subayın kurtulmasını sağlamıştı. Ünü gitgide yaygınlaşan Nikolaos zamanla Rusya ve Yunanistan gibi ülkelerin, hayır kurumlarının, loncaların, çocukların, denizcilerin, Fribourg (İsviçre) ve Moskova gibi kentlerin koruyucu azizi olarak benimsendi. Avrupa’da binlerce kilise ona adandı; 6. yüzyılda Konstantinopolis’te (İstanbul) Roma imparatoru I. İustinianos’un yaptırdığı kilise de bunlardan biriydi.

Geleneksel yortu gününde ise Soytarılar Bayramı törenleri yapılırdı. Nikolaos’un Noel Baba’ya dönüşmesi ilk kez Almanya’da gerçekleşti; bu gelenek daha sonra Reform kiliselerinin çoğunlukta olduğu ülkelere, sonunda Fransa’ya yayıldı. Yortu günü Noel’de ya da yılbaşında kutlanmaya başladı. Nieuw Amsterdam’a (bugün New York kenti) yerleşen HollandalI Protestanların Nikolaos’a (Sinterklaas) iyiliksever bir büyücü kimliğini yakıştırmaları Santa Claus adıyla daha da ünlenmesine yol açtı. Nikolaos, ABD’de ve İngiltere’de geleneksel aile ve çocuk bayramı olarak karşılıklı armağanlarla kutlanan Noel’in koruyucusu sayılır. Katolik Kilisesi’nde 1969’da Nikolaos’un yortu günü takvimden çıkarılmış ama anılması serbest bırakılmıştır.