yengeç

Decapoda (onayaklılar) takımından, kısa kuyruklu çok sayıda kabuklu türünün ortak adı.

Özellikle Brachyura grubunu oluşturan omurgasızlar yengeç adı altında toplanır. Ama görünüşleri ve davranışları benzerlik gösteren Anomura grubunun birçok üyesine de yengeç denir. Tür sayıları 4.500 dolayında olan bu hayvanlar hemen bütün denizlere, tatlı sulara ve bir ölçüde karalara yayılmıştır.

Karides ve ıstakoz gibi öbür onayaklılardan farklı olarak yengeçlerin kuyruğu göğüs bölümünün altına kıvrılmıştır. Gövdelerini örten kabuk genellikle geniş, bacaklarının ilk çifti kıskaçlıdır.

Coğrafi dağılımları ve çeşitleri.

Yengeçlerin çoğu denizde yaşar. Tropik bölgelerde bol bulunan kara yengeçleri bile genellikle zaman zaman denize döner ve yaşam çevrimlerinin ilk evrelerini denizde geçirir. Avrupa’nın güney kesimlerinde yaygın olan Potamon fluviatilis en iyi bilinen ılıman bölge tatlı su yengeçlerinden biridir. Yengeçler temel olarak kabuklarının alt yanlarındaki boşluklarda bulunan birer çift solungaç yardımıyla soluk alır. Ama gerçek kara yengeçlerinde bu boşluklar enişlemiş ve havayla solunumu sağlayan irer akciğer işlevi görecek biçimde değişikliğe uğramıştır.

Yengeçler genellikle yürüyerek yer değiştirir. Kıyı yengeçlerinin iyi bilinen yan yan yürüyüşü bu grubun büyük bölümünde görülen ortak özelliktir. Portunidae familyasını (yüzücü yengeçler) oluşturan türlerin yanı sıra başka bazı yengeç türleri ise yassılaşıp kürek biçimini almış bacakları sayesinde büyük bir ustalıkla yüzer.

Birçok başka kabuklu gibi yengeçler de hemen her çeşit yiyeceği tüketir. Ama önemli bir bölümü yırtıcıdır, bazıları ise bitkilerle beslenir.

Bilinen türler arasında gerçek anlamıyla asalak bir yengeç yoktur. Yalnız bazı yengeçlerin başka hayvanlarla ortakçılık ilişkisine girdiği görülür. Örneğin Pinnotheridae familyasından (midye yengeçleri) küçük yapılı yengeçler midye ve istiridye gibi yumuşakçalarm kabukları, denizsolucanlarının borucukları ve derisidikenlilerin içinde yaşayarak bu konaklarının yiyeceklerine ortak olur. Hapalocarcinidae familyasının üyeleri barındıkları bazı mercanların büyüyen uçlarını örseler. Bu arada gelişmesini sürdüren mercan, dişi yengeci dışarı çıkamayacağı biçimde sarar. Majidae familyasının (örümcek yengeçler) üyeleri ise algler, süngerler ve öbür deniz canlılarıyla örttükleri kabukları sayesinde yaşadıkları çevreye son derece uygun, etkin bir kamuflaj oluşturur.

Japonya çevresinde yaşayan dev yengeç (Macrocheira kaempferi) ve Tasmanya yengeci (Pseudocarcinus gigas) kabukluların bilinen en iri iki türüdür. Dev yengecin iki yana açılmış bacakları arasındaki açıklık 4 m’yi geçebilir. Bacakları çok daha kısa, kıskaçları daha kalın olan Tasmanya yengecinin ise ağırlığı 10 kg’ye yaklaşır. Bu türün gövdesini saran kabuk en iri örneklerde 50 cm’ye yakın bir genişliğe ulaşmaktadır. Öte yandan midye yengeci gibi en küçük türlerin uzunluğu 1-2 cm dolayındadır.

Pagur adıyla da tanınan keşiş yengeçleri Anomura grubunun en iyi bilinen örnekleridir. Bu yengeçler yumuşak karınlarını korumak için deniz salyangozlarının içi boşalmış kabuklanna girer, dışarda bıraktıkları bacaklarıyla deniz dibinde dolaşırlar. Tropik bölgelerde yaşayan Coenobitidae familyasından keşiş yengeçleri ise karaya çıkıp oldukça iç kesimlere kadar girer, bazen yalnız üremek için denize dönerler. Aynı familya içinde yer alan palmiye yengeci ya da harami yengeç (flirgus latro) larva evresinden sonra kabuk içinde yaşama alışkanlığını bırakır. Bu türün karın bölümünün üst yüzeyi kabuksu levhalarla örtülmüştür.

Kabukluların çoğunda görüldüğü gibi yengeç yavrularının da hemen hepsi yumurtadan çıktıklarından erişkinlere benzemez. Zoea denen larva evresinde, deniz yüzeyinde yüzen, yuvarlak vücutlu çok küçük saydam canlılardır. Birçok kez deri değiştirdikten sonra megalops denen larva evresine girerler. Bu evrede gelişen bacakları ve gövde biçimleriyle yengece daha benzer bir görünümdedirler. Ama karın bölümleri oldukça büyüktür ve henüz kıvrılmamıştır. Deri değiştirmeyi sürdüren hayvan sonunda erişkin biçimini alır. Özellikle tatlı sularda yaşayan birkaç yengeç türünde ise başkalaşma sürecine rastlanmaz. Bu yengeçler erişkinlerin birer küçük kopyası olarak yumurtalardan çıkar.

Ekonomik önemi

İnsanların yediği birçok yengeç türü vardır. Bunların en önemlileri arasında Canser pagurus ve C. magister türü pavuryalar, Callinectes sapidus ve C. hastatus türü mavi yengeçler ile bazı başka yüzücü yengeçler sayılabilir. Anomura grubundan kral yengeci (Paralithodes camtschatica), yaşadığı Japonya açıkları, Bering Denizi ve Alaska kıyılarında ekonomik bakımdan büyük önem taşır.

BAKINIZ Yengeç Resimleri