Avrupa, doğunun kaliteli ipek ve baharatı iletanışınca, bu ürünlere büyük bir talep doğmuş ve "İpek Yolu" olarakadlandırılan tarihi ticaret yolları yapılmıştır. Çin'in en uçnoktasından başlayıp Anadolu'nun çeşitli yerlerinden geçerekİstanbul'da birleşen ve oradan da Avrupa'nın içlerine giden bu yolboyunca, yükleri taşıyan kervanlar sadece ticaretin gelişmesini değil,Asya ile Avrupa arasında günümüzde de izleri görülen kültüralışverişini de sağlamıştır.
Ortaçağda İpekYolu, Antakya'dan başlayıp, Gaziantep'ten geçerek İran ve Afganistan'ınkuzeyinde Pamir Ovası'na kadar uzanmaktadir. Ayrıca, Anadolu'daGüneydoğu Bölgesi'nde bulunan Gaziantep ve Malatya'yı geçip, Trakyaüzerinden ve Ege kıyılarında İzmir, Karadeniz'de Trabzon ve Sinop,Akdeniz'de ise Alanya ve Antalya gibi önemli limanlar üzerindenAvrupa'ya ulaşırdı.


　Tarihi İpek Yolu, eski Çin medeniyetini Batı’ya ulaştıran önemli birkanal olmakla birlikte, aynı zamanda Çin ve Batı arasındaki ekonomik vekültürül temaslardaki önemli bir köprüydü.
Genel anlamdaki İpek Yolu, Batı Han hanedanı döneminde Zhang Qiantarafından başlatılan, doğuda Chang’an şehrinden başlayan, batıda Romaimparatorluğunda son bulan bir kara ulaşım hattıdır. İki güzergahabölünen İpek Yolu’nun güney güzergahı, Dunhuang ve Yangguan geçidindengeçtikten sonra batıya doğru ilerleyerek Kunlun Dağları ve ConglinDağları’nı aşar, oradan da Da Rouzi (bugünkü Xinjiang Özerk Bölgesi veAfganistan’ın kuzeydoğusu), Anxi (bugünkü İran) ve Tiaoshi (bugünküArap yarımadası) üzerinden Roma İmparatorluğu’na ulaşırdı. İpekYolu’nun kuzey güzergahı, Dunhuang ve Yumen geçidinden geçtikten sonrabatıya doğru ilerleyerek Tianshan Dağları’nın (Tanrı Dağları) güneyeteklerinden Conglin Dağları’nı aşar, oradan da Dawan ve Kangjudevletleri (bugünkü Orta Asya) üzerinden güney güzergahıyla birleşirdi.Bu iki güzergah, “Kara İpek Yolu” olarak da adlandırılıyor.
Bilinen “İpek Yolu”nun yanı sıra, pek bilinmeyen iki İpek Yolu dahavar. Bulardan biri, “Güneybatı İpek Yolu” olarak adlandırılıyor.Sichuan eyaletinden başlayan bu yol, Yunnan eyaletinden sonra İravadiNehri’nden geçerek Burma’nın kuzeyindeki Mogoko’ya ulaşır, sonraÇindvin Nehri’ni geçerek Hindistan’ın kuzeydoğusundaki Mopal’a, oradanda Ganj Irmağı’nı izleyerek Hindistan’ın kuzeybatısından İranPlatosu’na ulaşırdı. Bu İpek Yolu, bilinen “Kara İpek Yolu”ndan çokdaha eskiydi. Çinli arkeologlar, 1986 yılında Sichuan eyaletine bağlıGuanghan şehri yakınlarında gizemli “Sanxing Dui” kalıntılarını tespitettiler. Bundan 3 bin yıl öncesine ait olduğu anlaşılan “San Xingdui”kalıntılarından 142 santim uzunluğundaki altın sopa, dört metreyüksekliğindeki “Kutsal Ağaç”, farklı boyutlardaki bronz insanheykelleri, büstler ve maskeler gibi Batı Asya ve Antik Yunanmedeniyetlerinin özelliklerini taşıyan çok sayıda tarihi eserçıkarıldı. Uzmanlar, bu tür tarihi eserlerin büyük olasılıkla o dönemdeDoğu ile Batı arasında yapılan kültürel değişimler kapsamında Çin’egetirildiğini düşünüyorlar. Bu varsayımın doğru olduğunun tespitedilmesi durumunda, buradan geçen İpek Yolu’nun bundan 3 bin yıl öncekurulduğunu söylemek mümkün olacak.
Karadaki İpek Yolları’nın yanı sıra bir de “Deniz İpek Yolu” vardı.Guangzhou limanından Malaka Boğazı’nı geçerek Sri Lanka, Hindistan veDoğu Afrika’ya ulaşan “Deniz İpek Yolu”’nun Song hanedanı dönemindeoluştuğu, Doğu Afrika’daki Somali’de yapılan kazılarda çıkarılan tarihieserlerle kanıtlandı.
Çin ve dünya uygarlığının başlıca beşiği olan ülkeleri bir arayagetiren Deniz İpek Yolu, geçtiği ülkeler arasındaki ekonomik ve ticaritemasları yoğunlaştırdığı için “Doğu ve Batı Arasındaki Diyalog Yolu”olarak da adlandırılıyor. Tarih kayıtlara göre Marco Polo, Çin’e Denizİpek Yolu üzerinden gelmiş, dönüşte yine Çin’in Fujian eyaletine bağlıQuanzhou limanından gemiye binerek bu yolu izleyip memleketi Venedik’edönmüştü.


İPEĞİN TARİHÇESİ

Milattan yüzyıllar önce Mısırlılar, daha sonra da RomalılarınÇinlilerden ipek satın alırlardı. Ulaşım ise, daha sonra İpek Yolu adıverilen güzergahları izleyen kervanlarla sağlanırdı. M.S. 555 yılında,keşişler ilk ipek kozalarını Çin’den Bizans’a, Anadolu’ya getirdiler.İpek böcekçiliği İstanbul’dan Yunanistan’a, 7. yüzyıldan itibaren deİtalya, İspanya ve Fransa’ya geçmiştir.

ANADOLU’DAKİ İPEK YOLLARI

Coğrafi konumu nedeniyle Anadolu, eski çağlardan beri doğu ile batıarasında bir köprü işlevi görmüştür. Anadolu’da Hitit Dönemine kadardayanan, doğal geçitlerin kullanıldığı bir yol şebekesinin var olduğubilinmektedir. Bu yollar, daha sonraki dönemlerde de kullanılmıştır.Herodot Tarihi’nde, Sart’tan geçen Susa-Efes kervan yolu üzerinde 30-40km aralıklarla yer alan ve posta teşkilatı kuryelerinin konaklamayerleri olan Flaktra’lardan söz edilmektedir. Roma ve Bizansdönemlerinde, yaklaşık 75 km.lik menzillerde konaklama ve askeri amaçlıyapıların varlığı, Anadolu’da ister ticari ister dini veya askeriolsun, bir yol şebekesinin bulunduğunu göstermektedir.

Anadolu, İpek Yolunun da en önemli kavşak noktalarından biri olmuştur.Orta Çağ’da, İpek Yolları Çin’den başlayıp Orta Asya’da birden fazlagüzergahı izleyerek ve Anadolu’yu geçerek Trakya üzerinden Avrupa’yauzanmıştır. Ayrıca, Ege kıyılarında Efes ve Milet, Karadeniz’de Trabzonve Sinop, Akdeniz’de Alanya ve Antalya gibi önemli limanları kullanarakdeniz yolu ile de Avrupa’ya ulaşmıştır.

Anadolu’da İpek Yolu;

Kuzeyde : Trabzon, Gümüşhane, Erzurum, Sivas, Tokat, Amasya, Kastamonu, Adapazarı, İzmit, İstanbul, Edirne,

Güneyde : Mardin, Diyarbakır, Adıyaman, Malatya, Kahramanmaraş, Kayseri, Nevşehir, Aksaray, Konya, Isparta, Denizli, Antalya

merkezlerini izlemektedir.

Ayrıca, Erzurum, Malatya, Kayseri, Ankara, Bilecik, Bursa, İznik, İzmit, İstanbul güzergahının da kullanıldığı bilinmektedir.

Selçuklular, Anadolu’daki ticari faaliyetleri canlı tutmak amacıyla,yabancılarla anlaşmalar yapmışlar, ticaret yapan kimselere,yolculuklarında karşılaşabilecekleri soygunlara ve her türlü zararakarşı devlet güvencesi vererek, ilk “Devlet Sigorta Sistemi”nibaşlatmışlar ve gümrük vergilerinde uyguladıkları indirimlerle ticarihayatı özendirmeye çalışmışlardır.

Kervansaraylar, bu canlı ticari ortamda önemli görevler yüklenmişkuruluşlardı. Issız yollar üzerinde kaleyi andıran görünümleri, zengintaş süslemeleri, gelişmiş mekan tasarımları ile mimari açıdan da çoketkileyici olan kervansaraylar, seyahat ve ticareti güven altına alan,sosyal dayanışmayı sağlayan, gelenlerin mallarını pazarladıkları durakyerleri, ordunun sefer zamanında ikmalini kolaylaştıran üs’lerdi.Genellikle, yürüyüşle 8-10 saati geçmeyen, 30-40 km aralıklarla inşaedilmişlerdir. Her türlü hizmetin vakıf olarak karşılandığı buyapıların içinde nalbant, araba ve koşum takımı onarıcıları, doktor,veteriner ile hamam, çeşme, mescit gibi bölümler bulunmaktaydı.

İPEK YOLU PROJESİ

Bakanlığımızın, turizmin ülke sathına ve tüm yıla yaygınlaştırılmasıpolitikası çerçevesinde yürüttüğü çalışmalardan birisi olan “İpek YoluProjesi” ile, kültürel mirasımızın en önemli unsurlarından olan ve çoğudoğaya ve çevresel etkenlere yenik düşmüş bulunan bu hanların(kervansarayların) korunması, bir koruma -kullanma dengesi içindeyaşatılarak “Tarihi İpek Yolu”nun canlandırılması planlanmıştır.

Bu kapsamda yapılan ön çalışmalarda, ana tur güzergahları ile çakışanİpek Yolları üzerinde yer alan 11 kervansaray belirlenmiştir. Bunlar;

1- Sultan Hanı (Aksaray)
2- Sarı Han (Nevşehir)
3- Şarapsa Han (Antalya)
4- Ak Han (Denizli)
5- Ağzıkara Han (Aksaray)
6- Alara Han (Antalya)
7- Silahtar Mustafa Paşa
Kervansarayı (Malatya)
8- Çardak Han (Denizli)
9- Susuz Han (Burdur)
10-İncir Han (Burdur)
11-Alay Han (Aksaray) dır.

Adı geçen kervansarayların turizm amaçlı kullanılabilmelerine olanaksağlayacak bir işbirliği protokolü Vakıflar Genel Müdürlüğü veBakanlığımız arasında 22 Şubat 1993 tarihinde imzalanmıştır. Buprotokol ile, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare edilen eskieser nitelikli hanların (kervansaraylar), adı geçen Genel Müdürlüktarafından 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'na göre ve Bakanlığımızişbirliği ile ihale edilerek, restore et-işlet-devret modeliçerçevesinde turizme kazandırılmaları hedeflenmiştir.

Protokol esasları gereği, yatırım projeleri Kültür Varlıkları KorumaKurulunca onaylandıktan sonra mülga Turizm Bakanlığından Turizm YatırımBelgesi ve daha sonra Turizm İşletme Belgesi alacaklardır.

Protokolün imzalanmasını takiben Eylül 1994'te bir ihale yapılarak,Nevşehir'deki Sarı Han turizm amaçlı kullanılmak üzere kirayaverilmiştir. Haziran 1998’de 7 kervansaray (Denizli-Ak Han ve ÇardakHan, Burdur-Susuz Han ve İncir Han, Antalya-Alara Han, Aksaray-AlayHan, Malatya-Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı) için açılan ihalede deAntalya’daki Alara Han, günübirlik tesis olarak restore edilmek vekullanılmak üzere, bir yatırımcıya tahsis edilmiştir. İki han 2001yılında Turizm İşletme Belgesi alarak hizmete açılmışlardır.

Protokolde yer alan diğer kervansarayların turizm amaçlıdeğerlendirilmelerini sağlamak üzere zaman içerisinde yeniden ihaleleriplanlanmıştır.

Çin’in tarihi İpek Yolu



2 bin yıl kadar önce Çin’in açtığı en önemli ticaret yolu olan İpekYolu, dünyaca ünlüdür. Çin ile Avrupa, Asya ve Afrika arasındaki köprüolarak kabul edilen İpek Yolu, Doğu ve Batı arasındaki maddi ve manevialışverişe önemli katkı yapmıştır. İpek Yolu, tarihte Çin’den Orta Asyaüzerinden Güney Asya, Batı Asya, Avrupa ve Kuzey Afrika’ya uzanan karaticaret yoluydu. Çin’in ipek ve ipek ürünleri bu yol üzerinden batıyataşındığı için İpek Yolu olarak diye adlandırılmıştı. Yapılanarkeolojik araştırmalara göre, İpek Yolu’nda faaliyetler esas olarakM.Ö 1. yüzyılda hüküm süren Çin’in Han hanedanında başlamıştı. Ozamanki İpek Yolu’nun güney güzergahı, Afganistan, Özbekistan ve İran’ıgeçerek Mısır’ın İskenderiye şehrine kadar; öbür güzergahı, Pakistan veAfganistan’ın Kabil şehrini geçerek İran Körfezi’ne kadar, ya daKabil’in güneyine inerek şimdiki Pakistan’ın Karaçi şehrine ya da denizüzerinden Pers-İran ve Roma imparatorluğuna kadar uzanmıştı.

M.Ö 2. yüzyıl ve M.S 2. yüzyıla dek, İpek Yolu üzerinden, Batı’danDoğu’ya Avrupa’daki Roma, Batı Asya’daki Parthia (İran’ın eski kölelikülkesi), Orta Asya’daki Kushan ( Orta Asya ve Kuzey Hindistan) ve DoğuAsya’daki Çin’in Han hanedanı olmak üzere dört büyük imparatorluk yanyana bulunmuştu. İpek Yolu’nun oluşumu, medeniyetler arasında doğrudantemas ve kültürel alışveriş yapılmasına yardımcı olmuştu. Ondan sonrahiçbir bir medeniyetin gelişmesi, tümüyle bağımsız olaraksürdürülmemişti.

İpek Yolu’nun karmaşık şebekesi sayesinde Doğu ve Batı arasındakitemas günden güne yoğunlaşmıştı. Çin’in tarihi kayıtlarında örneğinHutao-çeviz, Hugua-karpuz, Hujiao-biber ve Hu Luobo-havuç gibi Batı’dangetirilen birkaç bitkinin adı yazılıdır. M.Ö 7. yüzyılı ve 9. yüzyılıarasındaki Tang hanedanı döneminde İpek Yolu en büyük canlılığakavuşmuştu, Çin ve Batı ülkeleri arasındaki ilişkiler oldukçagelişmişti. Batı’dan az rastlanan hayvan ve kuşlar, mücevher, baharat,cam eşyası, altın ve gümüş, Batı Asya ve Orta Asya tipi müzik, dans,mutfak kültürü ve kıyafetler gibi kültür etkenleri sürekli Çin’eyayılmıştı. Aynı anda ipek, dut, kağıt, matbaacılık tekniği, lake veporselen eşyaları, barut ve pusula gibi Çin’in ürünleri veteknolojileri de İpek Yolu üzerinden dünyanın çeşitli yörelerineyayılmıştı ve dünya medeniyetine büyük katkı yapmıştı.

İpek Yolu’nda ticaret faaliyetleri yoğunlaşırken kültürel teati deoldukça canlıydı. Dünyanın üç büyük dininden biri olan Budizm, Batı Hanhanedanı döneminde ( M.Ö 206-220 yılları) Çin’e yayılmıştı. 3. yüzyıldakazılan, Çin’in Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Kızıl TaşMağaraları’nda 10 bin metrekareye yakın duvar resmi bulundu. Buresimler Budizm’in Hindistan’dan Çin’e yayılışını anlatıyordu. Yapılantahminlere göre, Budizm Hindistan’dan İpek Yolu üzerinden Xinjiang’ınKızıl bölgesine yayılmış ve Gansu eyaletinin Dunhuang şehrinden sonraÇin’in iç kısmına girmişti. İpek Yolu üzerinde yer alan Dunhuang MogaoMağaraları, Luoyang Longmen Mağaraları gibi Budist taş mağaraları, Doğuve Batı’nın sanat özelliklerini kaynaşmasının ve İpek Yolu üzerinde Çinve Batı kültürünün alışverişinin ispatlarıydılar. Şimdi onların çoğuDünya Kültür Mirasları Listesi’ne alındılar.

9. yüzyıldan sonra Avrupa ve Asya kıtalarındaki ekonomik oluşumdadeğişiklikler meydana gelmekle birlikte özel olarak denizcilikteknolojisi büyük ölçüde geliştiği için deniz ulaşımının ticaretfaaliyetlerinde oynadığı rol her geçen gün arttı. Bu nedenle karadakigeleneksel ticaret yolundeki faaliyetler günden güne zayıfladı. 10.yüzyılda hüküm süren Çin’in Song hanedanı döneminde İpek Yolu ticaretyolu olarak kullanılmadı.

Uzun geçmişe sahip olan İpek Yolu, dünya medeniyetinde çok önemli roloynadı. Son yıllarda UNESCO tarafından ortaya çıkarılan İpek Yolu ileilgili yeni araştırma planında İpek Yolu, Doğu ve Batı arasındakidiyalog ve teması artırdığı için “Diyalog Yolu” olarak da adlandırıldı.


ARALARINDAN GEÇTİĞİ ÜLKELERÜ BULABİLİRSİN