Karahanlılar, İLEKHANLİLAR olarak da bilinir.

840-1211 arasında Maveraünnehir ve Doğu Türkistan’a egemen olan Türk hanedan. Karahaniıiarın oluşturduğu siyasal yapılanma “ilkel devlet”ten olgun devlete geçiş özellikleri taşıdığı için bazı tarihçilere göre Büyük Selçuklulardan da önceki ilk Türk-islam devletidir.

Eski bir Türk boyu olan Karluklardan gelen Karahanlılar, Karlukların yaklaşık 745’te Basmıllar ve Uygurlarla birlikte kurdukları konfederasyonun içinde yer aldılar. 840’ta Kırgızların bu konfederasyona son vermesi üzerine kendi egemenliklerini kurdular. İlk Karahanli hükümdarı sayılan Bilge Kül Kadir Han’ın oğullarından Bazır Arslan Han, büyük kağan olarak Balasagun’da, Oğulcaic da orta kağan olarak Taraz’da devleti yönettiler. 940’a doğru İslâmî benimseyen Satuk Buğra Han, Karahanlıların büyük ölçüde Müslümanlaşmasını sağladı. 999’da Samani başkenti Buhara’yı işgal eden Karahanlılar, Samani topraklarını Ceyhun (Amu Derya) sınır olmak üzere Gaznelilerle paylaştılar. (Bu tarih bazı kaynaklarda Karahanlıların kuruluş tarihi olarak kabul edilir.)

11. yüzyıl başlarındaki sürekli iç savaşlar Karahanlıların 1041’de Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar olarak ikiye ayrılmasına yol açtı. Bu tarihte kendisini büyük kağan ilan eden Muhammed Aynü’d Devle (hd 1041-52), hanedanın Buhara’daki batı kolunun başına geçti. Batı Fergana ve Maveraünnehir’i elinde tutan Batı Karahanlıları büyük kağan Ali bin Musa’nın (ö. 998) soyundan gelen kağanlar; Doğu Fergana, Talaş, Şas, İsficab, Yedisu ile Kaşgar’ı elinde bulunduran Doğu Karahanlıları da Ali bin Musa’nın yeğeni Harun (ya da Haşan) Buğra’nın (ö. 992) soyundan gelen kağanlar yönetti. 11. yüzyılın sonunda Büyük Selçukluların egemenliğine giren Karahanlılar, Büyük Selçuklu egemenliğinin zayıflaması üzerine 1140’ta da Karahitaylara bağlandılar. Batı Karahanli kağanı Osman (hd 1204-11), kısa bir süre için hanedanın bağımsızlığını yeniden sağladıysa da Harezmşah Alaeddin Muhammed tarafından öldürüldü. Aynı yıl Doğu Karahanli toprakları da Nayman hükümdarı Küçlük tarafından işgal edilince hanedan son buldu.

Karahanlıların bozkır gelenekleri ve Türk töresini İslam kurallarıyla bağdaştıran ilk devlet yapısını oluşturdukları söylenebilir. Askerlerin listesini ve maaşlarını gösteren, aybitiği denen kütükler, hepsi silahlı kabile kitlelerinden profesyonel orduya geçişe tanıklık eder. Türk sanatı ve kültürünün İslam sanatı ve kültürüyle kaynaşması da bu döneme rastlar. Semerkand, Buhara, Tirmiz, Ürgenç ve Merv’de Karahanli dönemi tuğla ve sırlı tuğla işçiliğinden günümüze kalan yapılar, çok gelişmiş karakteristik cephe üslubuyla, sonraki Türk İslam mimarlık arayışlarına esin kaynağı olmuştur. Bu dönem Türk dili ve edebiyatı da geçiş özellikleri taşır. Karahanlı Türkçesinin özelliklerini gösteren yapıtların başında Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lügatit Türk'ü gelir. Ayrıca Yusuf Has Hacib’in Kutadgü Bilig'i ve Edib Ahmed Yükneki'nin Atabetül Hakayık'ı bu dönemin başlıca yapıtlarıdır.