Gazneliler

963-1186 arasında, İran’ın kuzeyindeki Horasan’da, Afganistan’da ve Hindistan’ın kuzeyinde egemenlik kuran Türk hanedanı.

Hanedanın, eski bir köle ve Samanilerin Horasan valisi olan Alptigin ile başladığı kabul edilir. Gazneliler, Sebüktigin (hd 977-997) iktidara gelinceye değin Samanilere bağlı kaldılar. Samanilerin gücünü yitirmesi Sebüktigin’in durumunu sağlamlaştırmasını ve topraklarını Hindistan sınırına kadar genişletmesini sağladı. Onun oğlu Gazneli Mahmud da (hd 998-1030) yayılma politikasını sürdürdü. 1005’te Samani toprakları ikiye ayrılmış, Ceyhun Irmağı (Amu Derya), Samanilerin yerini alan iki devlet arasındaki sınır olmuştu. Bunlardan Gazneliler batıda, Karahanlılar ise doğuda egemenlik kurdu.

Gazneliler, Mahmud’un hükümdarlığı sırasında güçlerinin doruğuna ulaştılar. Mahmud, Ceyhun Irmağından İndus Vadisine ve Hint Okyanusuna kadar yayılan bir imparatorluk kurdu. Batıda, Büveyhilerden İran’ın Rey ve Hemedan kentlerini aldı. Koyu bir Müslüman olarak Gaznelilerin Müslüman bir hanedana dönüşmesini ve İslam egemenliğinin sınırlarını genişletmesini sağladı. İranlı şair Firdevsi Şehname adlı destanını 1010’da Gazneli Mahmud’a sundu.

Mahmud’un oğlu I. Mesud (hd 1031-41) ne Gaznelilerin gücünü, ne de imparatorluğun bütünlüğünü koruyabildi. Selçuklular Horasan ve Harezm’de Gaznelilere meydan okudu; Mesud, 1040’ta Dandanakan Savaşı’nda büyük bir yenilgiye uğradı. Bundan sonra, İran ve Orta Asya’daki bütün toprakları Büyük Selçukluların egemenliğine geçen Gaznelilerin elinde yalnızca Afganistan’ın doğusu ve Hindistan’ın kuzeyi kaldı. 1186’da Lahor’un Gurlularca ele geçirilmesiyle de egemenlikleri son buldu.