Sultan Mahmut (998-1030
Gazne Devleti'nin Yükseliş Döneminde Padişahlık yapmıştır.
Geniş Bilgi ;
SULTAN MAHMUT (998 – 1030) VE GAZNE DEVLETİ’NİN YÜKSELİŞ DÖNEMİ
Sebük Tigin ölmeden önce veliaht olarak küçük oğlu İsmail’i seçti. Fakat büyük oğlu Mahmut, İsmail’in hükümdarlığına razı olmadı. Devleti yönetme hakkının kendisine ait olduğunu öne sürerek mücadeleye girişti. Ordu da Mahmut'un tahta geçmesini istiyordu. Kuvvetleri ile Gazne üzerine yürüyen Mahmut, kardeşi İsmail’i yenerek şehri ele geçirdi ve hükümdarlığım ilân etti (998).
4- 999’da Samanoğulları Devleti üzerine bir sefer düzenleyerek Horasan’ı ele geçirdi.
Karahanlılar ile anlaşarak Samanoğullarının Maveraünnehir topraklarına Karahanlılar yerleşti.
Bu sefer sonunda Abbasi halifesi Kadir Billah Mahmet’un Sultanlığını tasdik etti. Ayrıca hil’at, bayrak ve tac gibi hakimiyet alametleri gönderdi.
5- Gazne’nin batısındaki Sistan’a sefer düzenledi.Sistan ,Mahmut’un hakimiyetini tanımak zorunda kaldı.
6- Karahanlılar üzerinde baskı uygulayan Sultan Mahmut, onları antlaşma yapmak zorunda bıraktı. Bu antlaşma ile Ceyhun sınır olmak üzere, yıkılan Samanoğulları Devleti'nin Horasan topraklan Gazneliler Devleti'ne bırakıldı.Kuzey sınırlarının güvenliğini sağlayan Mahmut, Hindistan üzerine seferler düzenledi.
7- Hindistan seferleri
S.Mahmut Karahanlılar ile anlaşma yapıp kuzeyini emniyete alınca yönünü Hindistan’a çevirdi. 1000 yılında başladı ve hayatının sonuna kadar Hindistan’a 17 sefer düzenledi.
Hindistan seferlerinin başlıca nedenleri şunlardır:
1) Hindistan'ın yer altı ve yer üstü kaynaklarının zengin, iklim özelliklerinin insana uygun bir bölge olması
2) Hindistan'da İslâmiyet'i yaymak istemesi.
3) İslamiyetin bütünlüğünü tehdit eden bölücü mezhep mensuplarının faaliyetlerine son vermek istemesi
4) Hindistan’ı ele geçirerek güçlenmek ve İslam dünyasının liderliğini ele geçirmek amacında olması
Sonuçları:
1) Ülke sınırlarını Ganj nehri kıyılarına kadar (Hindistan’ın pencap , peşaver Multan ,Gücerat, Delhi ve Ganj nehrinin batı yakası) genişletti.
2) Bu seferlerde elde ettiği başarılar, Sultan Mahmut'un İslâm dünyasının kahramanı olmasını sağladı.
3) Hindistan’da İslamiyet yayıldı.
4) Hindistan'daki zengin altın ve mücevherler Gazne'ye taşınarak ülke değerli yapılarla süslendi. Gazne Devleti devrin en zengin devleti oldu.
5) Hindistan'dan getirilen filler ise Gazne ordusuna farklı ve üstün bir özellik kazandırdı.
8- Horasan’daki Faaliyetleri
Sultan Mahmut Hindistan üzerinde yoğun faaliyetlerini devam ettirirken diğer işlerini de ihmal etmedi.
a) 1003’te Sistan merkezini aldı. Bölgedeki hanedanı ortadan kaldırarak Sistan tamamen Gazne’ye bağlandı.
b) Karahanlılar ile mücadele :Sultan Mahmut'un kuzeyde askerî ve siyasî ilişkide bulunduğu en önemli siyasî güç, Karahanlılar olmuştur. Gazne hükümdarı, başlangıçta Karahanlılarla anlaşmış ve Ceyhun nehri arada sınır kabul edilmişti. Ancak Karahanlılarla bu dostluk uzun sürmedi. Batı Karahanlı hükümdarı İlek Nasr, 1006'da Horasan'a girdi. Arkasından Mahmut da harekete geçti. Karahanlılan Buhara yakınlarından mağlûp etti ve Horasan'dan çıkardı. Daha sonraki yıllarda Karahanlı İlek Nasr, Horasan'ı alma gayesinden vazgeçmedi. Fakat her defasında, güçlü Gazneli ordusu karşısında geri çekilmek zorunda kaldı, İlek Nasr'ın ölümünden sonra Karahanlılarla Gazneliler anlaştılar. Mücadelelerini, Müslüman olmayan ülkelere yönelik yapma konusunda karar aldılar.
c) Oğuzlar: Selçuklular- Arslan Yagu’nun Hapsedilmesi: Sultan Mahmut'un bir hedefi de, bölgede gitgide büyüyen ve tehlike haline gelen Selçuklular ve başlarındaki Arslan Yabgu idi. Bunun için 1025 tarihinde Sultan Mahmut'la Yusuf Han, Ali Tekin - Arslan Yabgu ittifakına karşı müşterek bir hareket gerçekleştirdiler. Bu seferde, Sultan Mahmut, Arslan Yabgu'yu yakalayarak esir etti. Siyasî aldatmayacayla elde ettiği bu kıymetli esirini Keşmir'deki Kalincar kalesine hapsettirdi. Talihsiz Selçuklu lideri ölümüne kadar bu kalede hapis kaldı.
Arslan Yabgu'nun hapis edilmesinden sonra, ona bağlı 4000 çadırlık Oğuz kitlesi, onun peşinden giderek Gazne'ye yerleşti. Önceleri bu duruma müsaade edilmişti. Fakat bir müddet sonra yerli halkla Oğuzlar arasında büyük bir anlaşmazlık çıktı. Sonuçta Gazne Devleti bu Oğuz grubunu ülkeden attı. Mahmut karşısında Ali Tekin, bölgedeki çöle çekilerek kendisini kurtarabildi. Tehlike geçince de geri dönüp topraklarına yeniden yerleşti. Bundan sonra Sultan Mahmut, Ali Tekin'in dışında diğer Karahanlı idarecileriyle iyi geçindi.
d) Sultan Mahmut'un önemli siyasî faaliyetlerinden birisi de, Harezm (Harzem) Devleti'nin topraklarını Gazne'ye katmak oldu. 1017 tarihinden sonra Harezm, Gazne'den gönderilen valilerce yönetilmeye başlandı. Sultan Mahmut'un askerî faaliyetleri sonucu Afganistan'daki Gür ve Belucistan bölgeleri de Gazne Devleti'nin hâkimiyetine girdi. Bu bölgeler korunmaya elverişli stratejik yerler olduğu için devletin emniyeti bakımından çok önemliydi.
9- Gazneli Mahmut'un batıdaki faaliyeti :
Irak Seferi:Irak'a yönelen Gazne hükümdarı, Büveyhoğullarını yendi ve Bağdat'ta oturan Abbasî halifesini baskıdan kurtardı. Kendisine halife tarafından sultan unvanı verildi.
Türk tarihinde ilk defa sultan unvanım kullanan Gazneli Mahmut oldu.
Sultan Mahmut, Irak topraklarını da alarak batıda en geniş sınırlara ulaştı. Irak Seferi'nden dönerken yolda hastalandı. Gazne'ye ulaşınca da vefat etti (1030).
a) Orta Çağ'da kurulan Müslüman devletlerde, Abbasî Halifeliği ile iyi ilişkiler kurmak bir gelenekti. Bunun için Sultan Mahmut'la Abbasî halifesi Kadir Billâh arasında başlangıçta iyi ilişkiler kuruldu. Saman oğullan tarafından tanınmayan halife, Mahmut tarafından hemen tanındı. Halife de onu, Hint seferleri dolayısıyla takdir ve teşvik etti. Fakat daha sonra, Karahanlılara ait Semerkant şehrinin fermanının kendisine verilmemesi dolayısıyla, Mahmut, halifeye gücendi. Nitekim gelişen olaylar sonrası halife tarafından, Fâtımîlere karşı sert tavır almadığı için itham edildi. Bütün bunlar halife ile Sultan Mahmut arasında soğukluk doğurdu. Fakat Gazneli Mahmut her şeye rağmen, görünüşte halifeye bağlılığını sürdürdü. Onun adını hutbede ve para üzerinde belirtmeye devam etti.
b) Sultan Mahmut, Kirman ve Mekran bölgesindeki çeşitli mahallî idareleri kendine bağladı.
c) Bunların yanında Irak'a ve İran’ın bir kısmına hâkim olan Büveyhoğulları Devleti ile de mücadele etti. Bu mücadeleler sonucunda Kirman ve Rey bölgeleri Gaznelilerin kontrolüne geçti.
10- Sultan Mahmut'un ölümü
Gazneliler Devleti'nin en büyük hükümdarı olan Mahmut, son derece hareketli bir hayat geçirdi. Askerî zaferlerle devletini çok yüksek bir seviyeye çıkardı. 1030 yılında öldüğünde ülkesinin sınırlan Irak'tan Ganj deltasına kadar uzanıyordu. Bunun yanında teşkilâtı oturmuş ve genişlemiş bir devlet bırakmıştı. Özellikle adalet anlayışıyla âdeta tebaasının sevgilisi olmuştu
Türk tarihinin en büyük hükümdarlarından biri olan Sultan Mahmut, Gazneliler Devleti'ni imparatorluk haline getirdi.
Hindistan'ın önemli bir bölümünü fethederek burada İslâmiyet’in yayılmasını sağladı.
Onun zamanında devletin sınırları batıda Irak'a, doğuda Ganj deltasına, güneyde Umman denizine, kuzeyde Aral gölü ve Hazar Denizi'ne kadar uzanıyordu.
