Yeryüzündeki enlemlerin etkisini açıklar mısınız?

Enlemin Etkileri

Güneş IşInlarInIn gelİş açIsI ve IşIn kaybI: Güneş ışınları ekvatora dik açılarla ve az bir ışın kaybıyla gelirler; fakat bu durum kutuplara gidildikçe tam tersi yönde bir etki gösterir.

Gölge Uzunluğu: Gölge uzunlukları da ekvatordan kutuplara doğru artmaktadır. Bir kişinin öğleyin gölgesi ile ikindi zamanındaki gölgesi nasıl bir değilse güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak gölge uzunlukları da ekvatordan kutuplara gidildikçe farklılık göstermektedir.

Gece-Gündüz Sürelerİ: Ekvator üzerinde daima gece gündüz eşitliği vardır. Yani 12 saat gündüz 12 saat gece yaşanır. Ekvatordan uzaklaştıkça bu denge de bozulur. Mesela kutup dairelerinde 24 saat gündüz 24 saat gece, kutup noktalarında ise 6 ay gündüz 6 ay gece yaşanır.

Güneş’in Ufuk Düzleminde Ulaşabileceği Yükseklİk: Ufuk düzlemi güneşin doğarken ve batarken ki bulunduğu konuma karşılık gelmektedir. Örneğin; Güneş ekvator üzerindeki noktalarda çabuk doğup çabuk batarken bu durum kutuplarda tersi yönde olmakta ve güneşin doğarken ve batarken ufuk düzleminde kalma süresi uzun olmaktadır.

İklim Özellİklerİ: Enlemin iklimsel olarak birçok etkisi vardır. Bunları alt başlıklar halinde sıralarsak;

Ø Mevsimler: Ekvator ve kutuplar üzerinde tam zıt mevsimler yaşanır. Mesela Türkiye ve Rusya aynı yarım kürelerde bulunmalarına rağmen kış şartları enleme bağlı olarak Rusya’da daha sert geçmektedir.
Ø Sıcaklık Dağılımı: Sıcaklık dağılımları da enlemlere bağlı olarak değişmektedir. Örnek verecek olursak Türkiye’den yola çıkan birisi güneye gittikçe havaların sıcaklaştığını kuzeye gittikçe de havaların serinlediğini hissedecektir.
Ø Hayvan Türleri: Hayvan türleri de enlemlere göre bir dağılış sergilemektedir. Kutup ayısı görmek için kutuplara gitmek gerekirken papağan görmek için ise sıcak enlemlere doğru hareket etmek gerekmektedir. Hayvan türleri de biyolojik özelliklerine bağlı olarak enlemsel bir dağılış sergilemektedir.
Ø Tarım Ürünleri: Enlem farklılıkları her yerde çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesine imkân tanımıştır. Örneğin kahve, Hindistan cevizi vs. sıcak yerleri seven bitkilerdir. Buna bağlı olarak ekvator ve çevresindeki alanlarda yetiştirilebilir. Kutuplarda ise soğuğa bağlı olarak bitki yetişmemektedir.
Ø Bitki Örtüsü: Tarım ürünlerindeki gibi çeşitlilik göstermektedir. Enlemine bağlı olarak kutuplara yakın bölgelerde ancak yaz mevsiminin gelmesiyle ortaya çıkan bitki toplulukları görülmekle beraber ağır kış şartlarının gelmesiyle bu bitkiler yok olmaktadır. Fakat alçak enlemlerde orman, maki savan gibi değişik bitki türlerine rastlanmaktadır.
Ø Deniz Sularının Özellikleri: Ekvatordan kutuplara gidildikçe denizlerdeki tuzluluk oranı azalır. Kutuplardan ekvatora gidildikçe ise tuzluluk oranı artar. Örnek verecek olursak enlemine bağlı olarak Akdeniz Karadeniz’den daha tuzludur.
Ø Rüzgârların Esiş Özellikleri: Bir yerin bulunduğu enlem noktası oranın rüzgâr özelliklerini belirler. Örnek vermek gerekirse Türkiye’de kuzeyden esen rüzgârlara sıcaklığı düşürürken güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı artırırlar. Aynı şekilde kutuplardan esen rüzgârlar soğuk ekvatordan esen rüzgârlar ise sıcaktır.
Ø Tarımın Üst Sınırı: Ekvatora gidildikçe tarım üst sınırı artarken, kutuplara gidildikçe bu özellik ters orantı gösterir.
Ø Orman Üst Sınırı: Tarım üst sınırıyla aynıdır. Enlemlere göre sıcaklıklar farklılık gösterdiği için orman üst sınırı ekvatorda artarken, kutuplara gidildikçe bu sınır en alt seviyeye iner. Kutuplarda ise bu sınır sıfırdır çünkü etraf buzlarla kaplıdır.
Ø Kalıcı Kar sınırı: Kalıcı kar dağlarda yıl boyunca erimeden kalan kara denir. Ekvator ve yakın merkezleri çok sıcak olduğu için buralarda kalıcı kar sınırı çok üst seviyelerdedir. Hatta yoktur. Bu durum kutuplarda farklılık gösterir ve kalıcı kar sınırı en alt seviyelere iner. Türkiye’den düşünecek olursak Türkiye’de yazın yüksek rakımlı bir dağa çıkmaya başladığımızda kalıcı karları ancak zirvelerde görebiliriz. Kutuplara gidildikçe ise bu sınır gittikçe düşer ve kutuplara ulaştığımızda kalıcı kar noktası sıfıra inmiştir. Çünkü her yer kalıcı karlarla kaplıdır.

6. NÜFUS ÖZELLİKLERİ:
Ø Yerleşme ve Yaşam Biçimleri: Her insan bulunduğu bölgenin enlemine bağlı iklimine ayak uydurmak zorundadır. Buna bağlı olarak ta çeşitli yaşam şekilleri ile karşı karşıya kalırız. Örnek vermek gerekirse Afrika ülkelerinde yaşayan insanlar soğuk nedir bilmezler ve yaşam tarzları da buna bağlı olarak şekillenir. Giysilerinden yiyeceklerine kadar bu etkiyi örebiliriz. Kanada’da yaşayan birisine bakacak olursak havaların genelde sert ve serin geçtiği bir yaşam tarzına adapte olmuş insanlar karşımıza çıkacaktır.
Ø Geçim Kaynakları: Enleme bağlı farklılıklar gösterir. Soğuk veya sıcak enlemlerde yaşayan insanların geçim kaynaklarının belirlenmesinde enlem çok önemli bir faktöre sahiptir. Sıcak enlemlerde sıcağa uygun soğuk enlemlerde ise soğuk enleme uygun geçim kaynakları insan yaşamını etkiler.

MsXLabs Üye Girişi