Anonim şirketler hakkında bilgi verir misiniz?

Alıntı

ÇINAR adlı kullanıcıdan alıntı

değişken giderin tanımı nedir.?

.DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ TANIMI

Değişken Maliyet Yöntemi, mamul maliyetlerine salt, üretim ve satış hacmi doğrultusunda değişir nitelikteki giderlerin yüklenmesi esasına dayalı bir maliyet yöntemidir. Bu yöntemde tüm değişmez (sabit) nitelikteki giderler, bir maliyet unsuru olarak değil, bir dönem gideri olarak kabul edilir. Böylelikle sabit giderler yarı mamul veya mamul stoklarının maliyetleri içinde yer almayıp, doğrudan ilgili dönemin hasılatından indirilirler .

TERMİNOLOJİ SORUNU
Değişken maliyet sistemi. literatürde önceleri. "direkt maliyet sistemi" adı altında incelenirdi, Bu ifadede ısrar edildiğine. seyrek de olsa, rastlanabilmektedir.
"Direkt" veya "dolaysız" sıfatı, bir maliyet ile bir maliyetleme birimi (mamul, maliyet yeri. proje, imalat partisi gibi) arasındaki ilişkiyi ifade eder. örneğin, makine amortismanı mamuller açısından direkt maliyet değildir; çünkü amortismanla mamuller arasında direkt bir ilişki kurulamaz: bu nedenle de amortisman mamullere doğrudan yüklenemez, ancak dağıtım yaparak yüklenebilir. Söz konusu makine amortismanı, o makineyi kullanan maliyet yeri açısından ise direkt bir maliyettir; çünkü o maliyet yerine doğrudan yüklenebilmektedir .

2.2.SİSTEMİN ESASLARI

Değişken maliyet sisteminin esası. mamullere yalnızca değişken maliyetleri yüklemek ve sabit maliyetleri tümüyle dönem gideri sayarak kar ve zarar hesabına devretmektir., Böylece. bu sistem bütün maliyetleri maliyet hesaplarına katan "tam maliyet" sistemlerinden ayrılan bir "kısmi maliyet" sistemidir.

Değişken maliyet sisteminin tarafları yalnızca pratik güçlüklerin ortadan kalkacağına değinmekle yetinmemekte, fakat sabit maliyetlerin birim maliyetlerine yüklenmesini kuramsal bakımdan hatalı bulmaktadırlar. Bunlara göre. bir işletmenin maliyetleri şu 3 kademede ortaya çıkabilir.

1. işletmenin var oluşu.
2. işletmenin faaliyete hazır olması.
3. işletmenin fiilen üretimde bulunması

Bu kademelerden ilki. işletme yönetiminin bir kez almış bulunduğu — doğru veya yanlış — bir kararın kolay değiştirilemeyecek bir sonucudur. Bunun işletmenin az veya çok üretimde bulunmasıyla hiç bir ilgisi olmayacağına göre, buna ait maliyetlerin de mamul maliyetlerine yüklenmesinin anlamı yoktur. ikinci kademeye geçiş de yönetimin kararına bağlıdır ve bu amaçla ek bazı maliyetlere katlanılması gerekir, Ancak bunlar da yapılıp işletme belirli bir düzeyde üretime hazır hale geldikten sonra. belirli bir dönem içinde bunlarda da bir değişiklik söz konusu olamaz. örneğin, ilk kademede kurulmuş olan binalara ve tesisata ek olarak ikinci kademede faaliyete başlayabilmek için gerekli teknik ve idari personel tedarik edilmiş olabilir. Belirli bir kapasite sınırı içinde, bu cins personelin de üretim miktarlarıyla doğrudan doğruya bir ilişkisi yoktur. Asıl değişken maliyetler üçüncü kademede. yani işletmenin fiilen üretime başlamasıyla ortaya çıkar ve faaliyetlerle oranlı olarak azalıp çoğalır. şu halde, işletme için asıl olumlu olan ve dikkatle takip ve kontrol edilmesi gereken maliyetler bunlardır., İşletmenin başlıca amacı. elde edeceği satış hasılatı ile değişken maliyetler arasındaki farkın mümkün olduğu kadar fazla olmasını sağlamaktır. Katkı ((ingilizcede contribution margin, Almancada Deckungsbeitrag olarak nitelendirilen bu fark. modern marjinal tahlillerin temelini oluşturur. işletme. imalat programını düzenlerken, fiyatlarını saptarken ve çeşitli seçenekler arasında tercihi gerektiren kararlar alırken, hep bu katkıyı göz önünde tutmak zorundadır. Şu halde, değişken maliyet sistemi bir maliyet hesabı sistemi olmaktan çok, bir maliyet tahlili ve karar verme aracıdır .

Değişken Maliyet Yönteminin belli başlı özellikleri şöyle sıralanabilir :

a) Giderlerin tümü, üretim ve satış hacmi ile olan ilişkilerine göre değişken ve sabit kısımlarına ayrılır. Bu ayırım, üretim giderlerinin yanısıra, araştırma ve geliştirme, satış, dağıtım ve genel yönetim giderleri gibi tüm işlevsel giderlere de uygulanabilir.

b) Bu yöntemde. değişken üretim giderlerinin tümü mamullere yüklenir. Satış, dağıtım ve yönetim giderlerinin değişken nitelikteki kısımları da, satış gerçekleştiğinde mamullerle ilişkilendirilirler. Ancak bu giderler mamullerin bünyesine bir maliyet unsuru olarak girmeyip dönem gideri olarak nitelendirilirler. Böylelikle, Değişken Maliyet Yönteminde mamul maliyetlerine. dolaysız (direkt) madde ve dolaysız işçilik giderleri ile birlikte genel üretim giderlerinin. değişken nitelikteki unsurları girmektedir.

c) Sabit üretim giderlerinin, gerçekleştikleri dönem içinde yaralarının sözkonusu, olduğu ve ileriki dönemler için yaralarını yitirdikleri kabul edilerek, bu giderlerin tümü dönem gideri olarak kabul edilir ve stok maliyetleri içinde yeralmazlar.

d) Değişken Maliyet Yönteminin uygulamasında etkinlik sağlanabilmesi için, kendi özelliklerini belirtecek kayıt ve raporlama sisteminin oluşturulması zorunludur. Kayıt sisteminin, giderlerin sabit ve değişken kısımlara ayrılabilmesi için ön olanakları sağlayıcı şekilde organizasyonu gerekir.

2.3.TAM MALİYET YÖNTEMİNE GENEL BAKIŞ

Gelir saptanmasında esas alınan genel kabul görmüş maliyet muhasebesi kuramına göre, üretimle ilgili maliyetlerin tümü doğrudan doğruya ya da dağıtımla dolaylı olarak mamullere yüklenir. Dolayısıyla, üretilen herhangi bir mamulün maliyeti, dolaysız ham madde maliyetini, dolaysız işçilik maliyetini ve diğer üretim maliyetlerinden yüklenmiş belirli bir payı kapsar. Bu «diğer» üretim maliyetleri bir bütün olarak «genel üretim maliyetleri» (G.Ü.M.) diye adlandırılır; fakat her biri diğerinden farklı nitelikler taşır. Fabrika yöneticisinin ücreti, amortisman, fabrika sigortası gibi bazıları çeşitli üretim düzeyleri için değişmeksizin kalır. Kullanılan malzeme maliyeti, yakıt ve elektrik maliyeti gibi diğer bir kısmı ise, üretim hacmine bağlı olarak artıp azalabilir. Bununla beraber, bu maliyetlerin tamamı üretilen mamullerle bağlantılı olarak saptanmaktadır. Mamul maliyetlemesinde uygulanan bu geleneksel sisteme bazen "tam maliyet", bazen maliyetlerin emilmesi (absorbtion) sistemi adı verilir. Üretimle ilgili maliyetlerin tamamının üretim maliyeti sayılıp mamullere yüklenmesi nedeniyle bu maliyet sistemine tam maliyet sistemi denilmektedir.

Her mamul hattı ve her mamul birimi, toplam maliyetlerden kendi başına yüklenmelidir. Halbuki, bazı mamul hatlarının maliyetlerin tamamını paylaşması aynı mamul hattının karlı gözükmesine olanak vermediği halde, aynı hattın, firma karlılığına katkıda bulunabileceği gerçektir. Örneğin. bir mamul hattı, o mamulü üretmek için gerekli maliyetlerin üstündeki bir fiyata satılabilir. Fakat bu fiyat aynı mamul hattının paylaşması gereken maliyet toplamından aşağıya kalıyor olabilir. Aynı anda diğer mamul hatlarına bulunan fiyatlar ise o mamul hatlarının paylaşması gereken maliyet toplamını geçiyor ve dolayısıyla bir «fazla» yaratıyor olabilir, İşletme yönetimi, bir mamul hattının maliyetlerin tamamını karşıladıktan sonra yapılmış yatırıma yeterli karlılık sağlayıp sağlamadığını bilmek ister. Uzun vadede, gerek değişken, gerek sabit maliyetler satış gelirleri ile karşılanmalı ve yapılmış kaynak tahsisleri için uygun bir kar da sağlanmalıdır.

Maliyet muhasebesinde karşılaşılan en önemli sorunlardan biri, maliyetlerin çeşitli mamullere yüklenmesidir. Belirli bir daire, fonksiyon ya da mamulle ilgili dolaysız olarak saptanamayan maliyetler belirli ölçüde dağıtılabilir. Ancak, bu takdirde de mamul maliyetleri hakkında hemen hemen her zaman bazı şüpheler söz konusu olacaktır. Bir kısım maliyetler belirli mamul hatları ile dolaysız olarak ilgilendirilmedikleri takdirde; makine - saat, işgücü -saat veya üretimde kullanılan alanların mamul hatlarına göre göreceli durumu vb gibi. gibi bir kısım ölçü unsurları kullanılarak mamullere dağıtılacaklardır. Belki de maliyetlerin, kesinlikle dağıtıma tabi tutulmaması gerektiği dahi söylenebilir.

Örneğin, sabit maliyetler toplamı, belirli sınırlar içinde kalmak kaydıyla, üretim hacmindeki değişikliklerden etkilenmemektedir. Dolayısıyla, yalnızca az sayıda mamul üretildiği zaman birim başına sabit maliyet yükselir. Daha fazla mamul ürettikçe birim maliyet düşer. Bu, yıllık karların yalnız satış hacmine, satış fiyatına ve üretim maliyetine değil, fakat yıl içinde üretilen mamul miktarına da bağlı kalarak gerçekleştiği anlamına gelir.

Genel üretim maliyetleri, önceden saptanmış bir kısım yükleme hadleri kanalıyla mamullere yüklenir. Örneğin sabit genel üretim maliyeti. normal faaliyet hacmindeki toplam faaliyet saati dikkate alınarak bütçelenir. Bütçelenmiş toplam sabit maliyet, normal kapasite için bütçelenen toplam» faaliyet saatine bölünerek saat başına maliyet payı bulunur, Sonra bu rakam, mamulleri maliyetlemede kullanılır. Dolayısıyla mamul maliyetleri içinde sabit maliyetler normal ya da standart bir rakam olarak yer almış olur. Olağan olarak değişken genel üretim maliyetleri de aynı biçimde mamullere yüklenir; Eğer fabrika fiilen normal kapasitenin üstünde ya da altında faaliyet gösterirse sabit genel üretim maliyeti aşırt yüklenmiş ya da tam olarak yüklenememiş olur. Aşırı yüklenen ya da yüklenemeyen genel üretim maliyet parçasına «kapasite sapması» adı verilir ve yıl içinde gerçekleşen faaliyet maliyetlerine katılarak hesaplardan silinir.

2.4. DEĞİŞKEN MALİYET VE TAM MALİYET YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Değişken Maliyet ve Tam Maliyet yöntemleri arasında da yapılacak karşılaştırmada, farkların iki ana noktada toplandığı görülür:

• Yöntemlerin "Sabit Giderler"e bakış açılan ve bunun mamul maliyetleri ile stok değerlerinin saptanmasındaki etkisi,
• Gelir tablosunun, gerek analiz gerekse de karar alma doğrultusunda farklılaştırılması.

2.5. SABİT MALİYETLERE BAKIŞ AÇISI

Değişken maliyet yönteminde, sabit giderler dönem giderleri içinde yer alırken, mamul maliyetleri salt değişken giderlerden oluşur. Buna karşın tam maliyet yönteminde, mamul maliyetleri içinde sabit ve değişken olmak üzere tüm maliyet unsurları yer almakta ve stok değerleri tüm üretim giderlerini kapsamaktadır.

Bu fark, bu iki yöntemin sabit giderlere bakış açısından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucunda da mamul maliyetlerinin ve stok değerlerinin saptanmasında farklı etkiler ortaya çıkmaktadır; Tam maliyet yöntemine göre, belirli bir faaliyet dönemine ait sabit üretim giderleri, o dönemim üretim hacmi ile ilişkilidir. Buna karşın dönemin sabit giderleri, değişken maliyet yönteminde, o dönemin satışlarıyla ilişkili olup dönem gideri kabul edilirler.

Bu farklılık, belirli bir faaliyet döneminde, üretim hacmi ile satış hacmi arasındaki farklılaşma doğrultusunda, aynı koşullar altında hesaplanan “net kar” tutarının her iki yöntemde değişik çıkması sonucunu doğurmaktadır. Böylece bir stok değişimi olması halinde, her iki yönteme göre hesaplanacak kar rakamı;
Birim Sabit Üretim Gideri x Net Stok Değişimi kadar farklı çıkacaktır .

2.5.1. Üretim Miktarı = Satış Miktarı olması durumu;

Bu durumda, dönem başı mamul mal stoku miktar olarak, dönem sonu mamul mal stokuna eşit olur. Başlangıç ve dönem sonu mal stoklarının maliyetleri de birbirine eşit olur. Eğer tam maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler, satılan mal maliyeti içinde yer alır ve gelirlerden düşülür. Eğer değişken maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler “dönem giderleri” içinde yer alır ve gelirden düşülür .

Örnek ; Bir endüstri işletmesinin 1992 faaliyet dönemine ilişkin öngörüleri aşağıdaki gibidir;

Üretim miktarı : 10.000 birim
DB Stok Miktarı : -0-
Dönemin Üretim Giderleri;
- Değişken (60.000 TL/BR X 10.000) : 600.000.000 TL.
- Sabit : 300.000.000 TL.
İlgili faaliyet döneminde üretilen mamullerin tümünün satılacağı öngörülmektedir. Satış fiyatı : 125.000 TL/br. dir.
Bu verilere göre işletme karı her iki yönteme göre ayrı ayrı hesaplanacak olursa;

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TLX10.000 br)……………………………1.250.000.000
Satılan Malın Maliyeti
*Değişken ……………….600.000.000
*Sabit……………………..300.000.000 (-) 900.000.000
Faaliyet Karı………………………………………………………….350.000.000

Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TLX10.000 br)………………………….…1.250.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider……………………………...(-)600.000.000
Katkı Payı ……………………………………………………………..650.000.000
Sabit Giderler ………………………………………………………(-)300.000.000
Faaliyet Karı…………………………………………………….……..350.000.000

2.5.2. Üretim Miktarı > Satış Miktarı olması durumu ;

Böyle bir durumda “net stok değişimi” olumlu yöndedir. Diğer bir ifadeyle, dönem sonu stok miktarı dönem başı stok miktarından fazla olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha düşük çıkacaktır. Çünkü;
- Tam maliyet yöntemine göre, sabit üretim giderleri mamullere tümüyle yüklendiklerinden satılmayan mamul stoklarının bünyesinde aktifleştirilmiş olmaktadır.
- Buna karşın değişken maliyet yönteminde, sabit giderler mamullerin bünyesine girmediğinden tümüyle satış hasılatından düşülmektedir. Böylelikle de bu yönteme göre hesaplanan kar, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kardan,
(+) Stok Değişimi X Birim Sabit Üretim Gideri
kadar düşük çıkmaktadır.
Örnek;
Yukarıdaki örnekte tüm veriler aynı iken, satışların 8.000 br. olması halinde hesaplanacak kar rakamları şu şekilde olur;

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br X 8.000 br.)……………………….1.000.000.000
Satılan Mamul Maliyeti
Dönemin üretim Giderleri………………….900.000.000
*Değişken………….600.000.000
*Sabit………………300.000.000
Dönemin Stok Maliyeti……………………..180.000.000
(900.000.000 / 10.000)2.000
(-)720.000.000
Faaliyet Karı…………………………………………………………280.000.000

Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br X 8.000 br.)……………………….1.000.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider
Değişken Üretim Gideri…………600.000.000
Dönemsonu Stok Maliyeti………120.000.000
(600.000.000/10.000)2.000
(-)480.000.000
Katkı Payı………………………………………………………………520.000.000
Sabit Giderler………………………………………………………..(-)300.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………220.000.000

Değişken maliyet yöntemine göre hesaplanan kar rakamı tam maliyet yöntemine göre hesaplanan kar rakamından 280.000.000-220.000.000=60.000.000 TL tutarında daha düşük çıkmıştır. Çünkü dönem başındaki mamul stoku sıfır iken, dönem içinde üretilenden daha az miktarda satış yapıldığında dönemsonu stok miktarı fazlalaşmış, yani 2.000 birimlik olumlu stok değişimi meydana gelmiştir. Bunun sonucunda da değişken maliyet yönteminde; birim sabit üretim gideri x net stok değişimi; 30.000 x 2000 br. =60.000.000TL tutarında, kar rakamı daha çıkmıştır.

2.5.3. Üretim Miktarı < Satış Miktarı olması durumu ;

Bu takdirde, değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha yüksek çıkar. Çünkü bu kez;
-Tam maliyet yöntemine göre, ilgili dönemin satış hasılatından o dönemde üretilen mamul maliyetleri içinde yer alan sabit giderlerin yanısıra, bir önceki dönemde dönemsonu stoklarının bünyesinde yeralmış bulunan sabit giderler de düşülmekte,
-Değişken maliyet yönteminde ise salt ilgili döneme ait sabit üretim giderleri satış hasılatından düşülmektedir. Bu yöntemde, bir önceki dönemden devretmiş bulunan mamul stokları salt değişken üretim giderlerini kapsamaktadır.

Örnek; dönembaşı stok 2.000 br ve satışlar da 11.000br.dir. dönem başı stok maliyet ise şöyledir;
Değişken (50.000 Tl/br x 2.000)…………………100.000.000
Sabit …………………………………………………40.000.000
140.000.000
ve stok değerlemede FIFO yöntemi esas alınacaktır.

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br. x 11.000br.)………………………..1.375.000.000
Satılan Mamul Maliyeti
Dönemin Üretim Giderleri………………140.000.000
Dönemin Üretim Giderleri……………….900.000.000
Toplam…………………..1.040.000.000
Dönemin Stok Maliyeti…………………….90.000.000
(900.000.000/10.000)1.000
(-)950.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………425.000.000
Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br. x 11.000br.)………………………..1.375.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider
Dönemsonu Stok Maliyeti…………….100.000.000
Dönemin Değişken Üretim Gideri……600.000.000
Toplam…………..700.000.000
Dönemsonu Stok Maliyeti……………….60.000.000
(600.000.000/10.000)1.000
(-) 640.000.000
Katkı Payı………………………………………………………………735.000.000
Sabit Giderler………………………………………………………..(-)300.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………435.000.000

Değişken Maliyet Yöntemine göre hesaplanan kar rakamı 435.000.000-425.000.000 =10.000.000 TL tutarında daha yüksek çıkmıştır. Bunun nedeni, tam maliyet yönteminde bu dönemin üretim maliyetlerine geçen dönemden devir alınan 2.000 birimlik stokta yüklü bulunan 40.000.000 TL lik sabit giderlerin arttırıcı yönde etkilemesidir. Böylelikle kar farkı; (Birim sabit gider x stok değişim) – (Dönembaşı stok x dönemlerarası sabit gid. farkı) =(30.000x10.000)-(2.000 (30.000-20.000)) =10.000.000 TL. olarak gerçekleşmektedir.

2.6. GELİR TABLOLARINDAKİ ŞEKİL FARKLILIĞI

Yöntemlerin sabit giderlere bakış açılarının farklı olması gelir tablolarının şeklini de etkilemektedir.

Tam maliyet yönteminde; satışlar rakamından, özetle tüm üretim giderlerinden oluşan “satılan mamul maliyeti” düşülerek brüt kar rakamına ulaşılmaktadır. Brüt kardan, faaliyet giderlerinin (araştırma-geliştirme; yönetim, satış, pazarlama, dağıtım) düşülmesiyle de “faaliyet ( işletme) karı” bulunmaktadır.

Değişken maliyet yönteminde ise; satışlar rakamından, değişken üretim giderlerinden (direkt madde, direkt işçilik ve değişken GİG )oluşan değişken satılan mamul maliyeti rakamı ile değişken dönem giderlerinin (satış, yönetim vb.) toplamı düşülerek katkı payına ulaşılır. Katkı payından sabit üretim giderleri ve sabit dönem giderleri düşülerek de faaliyet karı bulunur.

2.6.1. Değişken Maliyet Yöntemine Göre Gelir Tablosu

BRÜT SATIŞ HASILATI…………………………………………………….XXX.XXX.XXX
SATIŞTAN İADE, İNDİRİM VE İSKONTOLAR………………………….(-)XX.XXX.XXX
NET SATIŞ HASILATI……………………………………………………….XXX.XXX.XXX
SATIŞLARA YÜKLENEN DEĞİŞKEN GİDERLER……………………..(-)XX.XXX.XXX
Değişken Satılan Mamul Maliyeti……………….XXX.XXX.XXX
Dönembaşı stok maliyeti……………..XXX.XXX.XXX
Dönemin Değişken Üretim Maliyeti(+)XXX.XXX.XXX
Dönemsonu Stok Maliyeti……..……..(-)XX.XXX.XXX
Değişken (satış, yönetim..) Giderleri……...(+)XXX.XXX.XXX XXX.XXX.XXX
KATKI MARJI……………………………………………………………………..XXX.XXX.XXX
SABİT GİDERLER (DÖNEM GİDERLERİ)
Sabit üretim giderleri…………………..XXX.XXX.XXX
Sabit satış ve yönetim giderleri…….(+)XX.XXX.XXX
FAALİYET (İŞLETME) KARI XXX.XXX.XXX

2.7. DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİNİN YARARLARI

• Direkt maliyet yöntemi işletmede kara geçiş noktasının saptanmasında önemli rol oynar..
• İşletmenin satış politikasının saptanmasına yardımcı olur.
• Stok değerlerinde sabit gider olmadığından stoktaki değişmeler kar ve zararı etkilemez ve dönem karları satışlarla orantılı olarak fiyat, gider ve üretim seviyesinin aynı kalması koçuluyla değişir.
• Üretim maliyeti ve gelir tabloları hem yöneticilerce kolay anlaşılır hem de karar vermelerine yardımcı olur.
• Direkt maliyetle birlikte uygulanan esnek bütçeli standart maliyetin kontrol işlevi artar.
• Direkt maliyet, mamul kombinezonu analizlerinde yardımcı olur.
• Direkt maliyet, işletmenin üretim seviyesinin saptanmasında yardımcıdır,
• Direkt maliyet, işletmede fiyatlandırma politikasında bir araçtır.
• İşletmede yapılacak makine ve teçhizat yenilemesi işi içinde direkt maliyetten yararlanılır.
• Bir üretim aracını satın mı alalım, yoksa kiralayalım mı sorusuna yanıt ararken bu yönteme başvurulabilir.
• İşletmenin bir mamul veya hizmeti kendisinin üretmesi mi yoksa satın alması mı karlıdır? Bunun hesabında yöntem yararlı olmaktadır.
• Üretilmekte olan bir mamul veya hizmetin üretimine devam edelim mi yoksa üretime son mu verelim sorusuna da yanıt ararken direkt maliyet yönteminden yararlanılmaktadır.

2.8. DİREKT MALİYET YÖNTEMİNİN SAKINCALARI

• Üretim giderlerini sabit ve değişken olarak doğru ve tam ayırmak zordur ve hatta bazen olanaksızdır.
• Uzun vadede fiyat saptanmasında sabit masrafları da karşılayacak fiyat için sabit masrafları da üretilen mamul veya hizmetin maliyetine yükleme gereksinimi duyulur.
• Direkt maliyette üretilenlerin fiyatlarının düşük görülmesi fiyat saptanmasında yanılmalara yol açabilir.
• Stok değerlemesi ve satış maliyeti saptaması işlerinde zorluklar çıkabilir.
• Bilançodaki stokların düşük olması kredi kurumları, ortak veya üçüncü kişilerce yanlış yorumlanabilir.

Direkt maliyet yönteminde gelirin ortaya çıkışını ve gelir tablosunu şematik olarak gösterilişi :

Tablo incelendiğinde önce değişken olarak kabul edilen (DM., Dİ:, G.Ü.G.,) giderler toplanarak birim mamul üretim maliyetine ulaşılmakla ve toplam üretim miktarı ile çarpılarak toplam üretim maliyeti bulunmaktadır. Toplam üretim maliyeti diğer değişken giderler toplanarak toplam değişken üretim maliyetine ulaşılmakta olup değişken üretim maliyeti üretim miktarına bölünerek birim değişken üretim maliyeli bulunur.

Daha sonra satış miktarı ile birim değişken üretim maliyeti çarpılarak değişken satış , maliyeti ve toplam satışlardan değişken satış maliyetinin çıkarılması ile de katkı marjına ulaşılır.

Katkı marjının, toplam sabit giderlerden (Sabit G.Ü.G. ve sabit dönem giderleri) büyük olması durumunda KAR. küçük olması durumunda ise ZARAR vardır.

2.9. PLANLAMA VE KARAR İŞLEMLERİNDE DEĞİŞKEN MALİYET SİSTEMİ

Değişken maliyet kavramı karların ölçülmesinde kullanılabilir, fakat her halde planlama ve karar işlemleri açısından çok daha büyük önem taşımaktadır. Örneğin, belirli bir mamul türü, 10 dolar birim fiyatla satılıyor olsun. Değişken maliyeti birim başına 7 dolar olsun. Dolayısıyla satılan her birim, sabit maliyetlerin karşılanmasına 3$ lık bir katkıda bulunuyor olsun. Eğer yıllık sabit maliyet tutarı 300.00$ $ ise, firma “kara geçiş noktası"na ulaşabilmek için 100.000 birim mal satmak zorundadır. (3000.000) sabit maliyet/ 3$ birim başına katkı payı - 100.000 birim). Kara geçiş noktası. ne kar ne de zararın ortaya çıktığı noktadır.

Bu örnekte, işletme yönetimi, zarar etmemiş olmak için en az 100.000 birim malın satılması gerektiğini bilmektedir. Ayrıca, işletme yönetimi umulan katkı payını esas alarak kar planlaması da yapacaktır. Gelir vergisinden önceki karın 180.000 dolar olarak bütçelendiğini varsayalım. Şu halde katkı payı hem 300.000 dolarlık sabit maliyeti karşılamalı hem de bütçelenen bu 120.000 dolar karı sağlamalıdır. Diğer bir deyişle katkı payı toplam olarak 420.000$ olmalıdır. Şu halde. her birim mal 3$ katkı sağladığına göre, bu 300.000$ tutarındaki sabit maliyetleri ve 120.000$ karı sağlayabilmek için 140.000 birim mal satılmalıdır.

İşletme yönetimi bir malı, bir pazarda normal fiyatla, bir diğer pazarda ise aynı malı «indirilmiş» fiyatla satmayı planlayabilir. Tabiatıyla, ek satışların, sabit maliyetlerin dikkate alınmasına gerek kalmadan gerçekleştirilebileceği varsayılmaktadır. Bir malın diğer bir pazarda daha düşük fiyatla satılmasından elde edilecek karlar, değişken maliyet sistemi kullanıldığında sağlanan bilgilerden kolaylıkla hesaplanabilir.

Kelly Forms A.O. yılda 150.000 birim mal üretmekte ve tanesi 20 $'dan tamamını satmaktadır. Birim başına değişken maliyet 12 $' dır. Toplam sabit maliyet ise 600.000 $ tutmaktadır. Üretim faaliyetleri sonuçları aşağıdaki gibi gerçekleşecektir:
Satışlar (150.000 birim / 20 $) 3.000.000$
Satılan Mal Maliyeti (150.000 birim X
Birim başına 12$ değişken maliyet) 1.800.000

Katkı Payı 1,200.000$
Sabit Maliyetler 600.000
Üretim Maliyetlerinden Sağlanan Kar 600.000$

Normal satışa ek olarak, değeri 14 $ dan 50,000 birim mal daha satma olanağı elde edilmiştir. İlk bakışta bu sipariş reddedilmelidir. Zira edilen fiyat 150.000 birimlik kapasite kullanışındaki birim başına tam maliyet olan 16$ dan düşüktür. Bu maliyet içinde 12$ değişken ve 4 S sabit (600.000 $/150.000 birim) maliyet vardır. Kapasite ölçüsü olarak bu yeni satış olanağı da dikkate alınsa ve 200.000 birim esas alınsa bile birim başına sabit maliyet 3$ (600.000 /200.000) olacaktır ve tam maliyet (12 + 3 = 15 $) yine teklif edilen fiyattan (14 $) yüksek olacaktır. Buna rağmen, değişken maliyet sistemi Kelly Forms A.O.'nın bu olanağı kullandığı takdirde ek 100.000$ daha kazanacağını göstermektedir.

Değişken maliyet anlayışı içinde kar hesaplaması aşağıdaki gibi yapılır.

Toplam Satış Olağan Faaliyetler Ek Satışlar
Satışlar 3.700,000 3.000.000 700.000
Satılan Mal Maliyetler 2.400.000 1.800.000 600.000
Katkı Payı 1.300.000 1.200.000 100.000
Sabit Maliyetler 600.000 ------ ------------------
Üretim Faaliyetinden
Sağlanan Net Kar 700.000

Burada ek olarak üretilip satılan malların sabit maliyetler üzerindeki herhangi bir etkisi olmamıştır. Bu türden bir karar vermede, yalnızca ek gelirler ve ek maliyetler önemlidir.

Değişken ve sabit maliyetler arasındaki ayırım kar planlamasında ve çeşitli mamul hatlarının fiyatlama ve satışları ile ilgili karar işlemlerine yardımcı olabilir. İşletme yönetimi amaçları için, değişken maliyetin kar ölçülmesinde kullanılması, temel unsur değildir. Ancak, gerek planlama faaliyetlerinde gerek karar işlemlerinde kullanılacak bilgileri işleme sisteminin (data processing system), bu bilgileri değişken ve sabit maliyetleri ayrı ayrı verecek biçimde düzenlemesi gerekir.
4. SONUÇ

Değişken Maliyet Yöntemi, mamul maliyetlerine salt, üretim ve satış hacmi doğrultusunda değişir nitelikteki giderlerin yüklenmesi esasına dayalı bir maliyet yöntemidir.

Bu yöntemde, tüm değişmez (sabit) nitelikteki giderler, bir maliyet unsuru olarak değil, bir dönem gideri olarak kabul edilir. Böylelikle sabit giderler yarımamul veya mamul stoklarının maliyetleri içinde yer almayıp, doğrudan ilgili dönemin hasılatından indirilirler.

Direkt maliyet yönteminin kullanılmasıyla, gelir tablosunda net gelir daha kesin görülebilir. Maliyet muhasebesinin yönetime araç olma fonksiyonu olma açısından yani işletmede karar vermeye yardımcı yönünden bakıldığında da bu yöntemin yararlı olduğu görülmektedir. Feride Nihal Tunçsiper

MsXLabs Üye Girişi