Sesler ve Ses Uyumları

Sesler ve Ses Uyumları

Ünsüzlerin Nitelikleri
Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.
Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır. Bunlar:

b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.

Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:

1. Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere tonlu (yumuşak) ünsüzler adı verilir:

b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.

2. Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere tonsuz (sert) ünsüzler denir:

ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Kökeni Türkçe olan kelimelerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Ancak, anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında buna uyulmaz:

ad (isim), at (binek hayvanı)
od (ateş), ot (bitki)
sac (yassı demir), saç (kıl)

Dilimizdeki hac, şad, yâd gibi birkaç örnek dışında, alıntı kelimelerde tonsuzlaşma kuralına uyulmuştur:

sebep (< sebeb)
kitap (< kitab)
bent (< bend)
cilt (< cild)
bant (< band)
etüt (< etüd)
metot (< metod)
standart (< standard)
ahenk (< aheng)
hevenk (< aveng)
renk (< reng)

Bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonundaki tonsuz ünsüzler tonlulaşır:

sebep / sebebi
kitap / kitabı
bent / bendi
cilt / cildi
etüt / etüdü
metot / metodu
ahenk / ahengi
hevenk / hevengi
renk / rengi

UYARI:
Bazı alıntı kelimelerde tonlulaşma (yumuşama) olmaz:

ahlak / ahlakın
cumhuriyet / cumhuriyete
evrak / evrakı
hukuk / hukuku
ittifak / ittifaka
sepet / sepeti
tank / tankı
bank / bankı

Birden fazla heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ünlüyle başlayan bir ek aldığında tonlulaşarak b, c, d, ğ'ye dönüşür:

kelep / kelebi
ağaç / ağacı, kazanç / kazancı
geçit / geçidi, kanat / kanadı
başak / başağı, bıçak / bıçağı, çocuk / çocuğu, dudak / dudağı, durak / durağı, uzak / uzağı

Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında çoğunlukla korunur:

ak / akı
at / atı
ek / eki
et / eti
göç / göçü
ip / ipi
kaç / kaçıncı
kök / kökü
ok / oku
ot / otu
saç / saçı
sap / sapı
suç / suçu
süt / sütü
üç / üçü

Ancak, tek heceli olduğu hâlde sonundaki ünsüzü tonlulaşan kelimeler de vardır:

but / budu
dip / dibi
gök / göğü
kap / kabı
kurt / kurdu
uç / ucu
yurt / yurdu

Kaynak

MsXLabs Üye Girişi