Adolf Hitler' in sanat koleksiyonculugu

1. Adolf Hitler’in resim sanatındaki kişisel tercihi 19. yüzyıl avusturya-bavyera tür resmiydi. Carl Spitzweg ve Eduard Grützner’in eserleri hitler’in ilk satın aldığı tablolardır. mfa’nin (monuments, fine arts, and archives, u.s. army) raporuna göre mayıs 1945 tarihinde hitler’in koleksiyonunda 5350’si eski ustalara ait olmak üzere 6755 tabloya rastlanmıştı. bugünkü araştırmalar ise koleksiyondaki resimlerin sayısının 4800 ile 5000 arasında değiştiğini göstermektedir.

Adolf Hitler’in koleksiyonunun üç farklı kaynağı bulunmaktaydı: sanat tacirleri aracılığıyla para karşılığı satın alınan eserler, ülke içindeki yahudilerin koleksiyonlarından ve işgal edilen ülke koleksiyonlarından el konularak elde edilen eserler ve hitler’e hediye edilen eserler. 1920li yılların sonunda sanat eseri satın almaya başlayan hitler’in ilk kaynağı “mein kampf”’ın satışlarından elde ettiği gelirdi. nsdap’ye yapılan bağışlardan da pay alan hitler, 1933 yılında iktidara gelince kamu kaynaklarından mümkün olduğunca fazla faydalanmaya başladı. 1937 yılında devlet içinde kulturfonds (kültür fonu) oluşturdu. kulturfonds, posta idaresi’nin çıkarttığı sonderbriefmarken (özel pul) satışından elde edilen gelire dayanmaktaydı. kurulduğu tarihten iii.reich’ın çöküşüne kadar bu fonun senede ortalama 6,5 milyon rm (reichsmark) geliri olmuştur. adolf hitler koleksiyonunun kendisine ait olmadığını, devlet için eser satın aldığını belirterek kamu kaynaklarından faydalanmasını meşru bir zemine oturtmak istemiştir.

Adolf Hitler koleksiyonculuk hayatı boyunca kırk sekiz sanat taciri ile çalışmıştır. ilk yıllarda fotoğrafçı Heinrich Hoffmann’ın danışmanlığından faydalanan hitler, yıllar geçtikçe çalıştığı tacirlerin sayısını arttırmıştır. iii.reich’daki sanat piyasasının merkezi konumunda olan münih’te maria alma dietrich, berlin’de karl haberstock gibi isimler aracılığıyla eser satın alan hitler yurtdışında da eser satın almak için bağlantılar kurmuştur. sanat tacirleri aracılığıyla daha çok eski ustaların ve 19. yüzyıl avusturya-bavyera ressamlarının eserlerini satın alan siyasetçi aynı zamanda nazi sanatı koleksiyoncusudur. her sene grosse deutsche kunstausstellung’u ziyaret ederek ortalama 200-300 eser satın alan koleksiyoncu sadece 1938 yılında söz konusu sergide 582.185 rmlik bir harcama yapmıştır. ortalama aylık gelirin 150 rm olduğu iii.reich’da adolf hitler tüm koleksiyonculuk hayatı boyunca 163.975.000 rm harcamıştır. führer’in koleksiyonculuk faaliyetleri tek başına tüm iii.reich sanat piyasasını etkilemekteydi. kendisinin 19.yüzyıl avusturya-bavyera tür ressamlarına olan tutkusu nedeniyle carl spitzweg, defregger, thorma gibi ressamların eserlerinin fiyatı oldukça artmıştı.

almanya ve avusturya’daki yahudilerin koleksiyonlarına el konularak ve alfred rosenberg’in kurduğu einsatzstab reichsleiter rosenberg’in (err, yani rosenberg birimi) faaliyetleri aracılığıyla adolf hitler’in koleksiyonuna bedel ödenmeden çok sayıda eser kazandırılmıştır. örneğin sadece viyana yahudilerinden el konularak alınan parça sayısı 324’tür.

adolf hitler’in koleksiyonunun diğer bir kaynağı da kendisine verilen hediyelerdir. nazi ileri gelenlerinin özel günlerde birbirlerine hediye vermek gibi bir alışkanlığı bulunmaktadır. özellikle göring ve goebbels hitler’e çok sayıda sanat eseri hediye etmişlerdir. göring’in hediyeleri arasında, bir lenbach portresi, iki pannini tablosu, rembrandt’ın “democritus ve heraclitus” isimli tablosu, dürer’in yirmi sekiz adet çizimi bulunmaktadır. hitler’e verilecek hediyelerin seçiminde oldukça titiz davranılıyordu. örneğin ribbentrop, 1944 yılında hitler’e doğumgününde vereceği hediyenin seçimi için paris’te bir birim kurmuştur. söz konusu birim hitler’e verilecek hediye olarak büyük friedrich’in bir büstünü seçmiştir. yabancı devlet başkanları da hitler’e birçok hediye vermiştir. örneğin çekoslovakya başkanı emil hacha, 1939 yılında ellinci yıl doğumgünü hediyesi olarak hitler’e spitzweg’in “gümrük bekçisi” isimli tablosunu hediye etmiştir. hitler’in spitzweg tutkusu ve babasının gümrük memuru olması hediye seçiminde ne kadar dikkatli davranıldığının göstergesidir. almanya ve italya 1936 yılında dostluk anlaşması imzaladıktan sonra hitler ile mussolini arasında yoğun bir hediye alış verişi gerçekleşmeye başlamıştır. adolf hitler 1938 yılında gerçekleştirdiği roma ziyaretinde mussolini’den bir giovanni pannini tablosunu, italyan faşist partisi’nden bir etrüsk vazosu’nu hediye olarak almıştır. ii. dünya savaşı’nın başlamasıyla hediyelerin değeri yükselmeye başlar. 1940 yılında mussolini tarafından hitler’e hans makart’ın “floransa’da veba” isimli triptiki hediye edilir. ispanya diktatörü francisco franko’nun da 1939 yılında hitler’e ispanyol ressam zuloaga’nın üç tane tablosunu hediye ettiği bilinmektedir.

adolf hitler, 20 haziran 1939 tarihinde dresden resim galerisi yöneticisi hans posse’yi makamına çağırarak, memleketi linz’de “tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar üretilmiş en iyi sanat eserlerinin” toplanacağı bir müze kurmak istediğini belirtmiş, posse’yi bu projenin başına getirmiştir. 26 haziran 1939’da tüm kamu kurumlarına adolf hitler imzalı, posse’ye her türlü yardımın sağlanmasına yönelik bir emir gider. projenin adı sonderauftrag linz (özel görev linz) olarak belirlenir. projeye yönelik ilk somut adım temmuz 1939’da atılır ve posse hitler’in emriyle, anschluss sonrasında gestapo tarafından el konulan louis de rothschild koleksiyonu’nu incelemek üzere viyana’ya gider. posse, rothschild koleksiyonu’ndan ve viyana’daki diğer koleksiyonlardan 269 esere el koyar. içlerinde holbein, cranach, rembrandt, tintoretto, fragonard, boucher gibi ustaların eserlerinin de bulunduğu 122 tablo sonderauftrag linz için seçilir. linz’de kurulacak müze için uygun bulunup el konulan eserler münih’teki sonderauftrag linz merkezinde toplanmakta, burada fotoğrafları çekilerek kataloglanmaktaydı.

adolf hitler koleksiyonunu oluştururken gerekirse almanlara bile baskıcı yöntemler uygulayabiliyordu. buna en iyi örneklerden biri czernin ailesi’ne yapılan baskıdır. adolf hitler, posse’den viyana’da yaşayan alman czernin ailesi’nin elinde bulunan jan vermeer’in “stüdyosundaki sanatçının portresi” isimli tablosunun mutlaka satın alınmasını ister. kont czernin tabloyu adolf hitler’e satmayı reddeder. bunun üzerine aileye baskı oluşturmak için maliye bakanlığı’nca vergi soruşturması başlatılır. herhangi bir vergi borcu bulunmayan aile tabloyu satmamakta diretince gestapo’nun elinde bulunan çeşitli aile yakınları pazarlık konusu yapılır. kont czernin bunun üzerine zamanında amerikalı andrew mellon tarafından altı milyon rm teklif edilmiş tabloyu 1,4 milyon rm’a hitler’e satmak zorunda kalır.

posse, haziran 1940 tarihinde yazdığı senelik raporda, bir sene içinde sonderauftrag linz için 465 resmin toplandığından bahseder. senelik bütçesi on milyon rm olan posse, işgal edilen her ülkeyi ziyaret ederek proje için eser topluyordu. posse’nin 1942 yılında kanserden ölmesiyle sonderauftrag linz’in başına hermann voss atandı. voss’un ilk önemli başarısı fransız koleksiyoner adolphe schloss’un ağırlıklı olarak 17. yüzyıl hollanda resimlerinden oluşan koleksiyonunu elde etmek olmuştur. fransa ile yapılan anlaşma sonucu louvre müzesi’nin koleksiyondan kırk dokuz eseri seçme hakkı vardı. geriye kalan 262 eser ise hitler’in koleksiyonuna dahil edildi. voss, göreve geldiği ilk sene büyük bir başarı göstererek projeye 881 eser kazandırmıştır.

sonderauftrag linz 1943 yılına kadar mümkün olduğunca gizli tutulmaya çalışılır ve ilk kez 1943 yılında adolf hitler’in doğumgünü dolayısıyla kunst dem volk isimli dergide yazılan bir yazıda projeden bahsedilir. yazıda führer’in tüm koleksiyonunu savaş sonrasında gerçekleştirilecek ülkeyi güzelleştirme projeleri çerçevesinde inşa edilecek olan linz müzesi’ne bağışlamış olduğu ve tüm alman ulusunun bu bağış nedeniyle hitler’e şükran borcu olduğu belirtilmekteydi.

1945 yılında adolf hitler’in koleksiyonundaki binlerce eserden önemli bir kısmı 19. yüzyıl alman ve avusturya ressamlarına aitti. buna göre yetmiş beş lenbach, elli sekiz stucks, elli sekiz kaulbach, elli beş waldmüller, elli iki menzel, kırk altı grützner, kırk dört spitzweg tablosu koleksiyonda bulunuyordu. eski ustalardan rembrandt’tan on beş, bruegel’den yirmi üç, vermeer’den iki, canalettos ve tintoretto’dan on beşer, tiepolo’dan sekiz, tiziano’dan dört, leonardo da vinci’den iki, botticelli, guardi, pannini, veronese’den de birer eser koleksiyonun parçasıydı.

adolf hitler intihar etmeden önce yazdığı vasiyette şöyle demiştir:”senelerdir oluşturduğum koleksiyona kattığım resimleri kesinlikle kendim için değil, memleketim linz’de kurulacak olan müze için satın aldım” savaş sonrasında amerikan ordusu eserleri geldikleri ülkelerine göre ayırarak ülke hükümetlerine iade eder. fakat hükümetler eserleri gerçek sahiplerine vermekte istekli davranmaz. örneğin fransa’da özel koleksiyonerlerin çoğu eserlerini geri alamamıştır.