Kur'an-ı Kerim'de bilgi ve akla dair bilgi verir misiniz?

AKLIN KAZANDIRDIKLARI

Akıl sahibi kimseleri Allah Kuran'da, "Ki onlar, sözü işitirler ve en güzeline uyarlar. İşte onlar, Allah'ın kendilerini hidayete erdirdiği kimselerdir ve onlar, temiz akıl sahipleridir." (Zümer Suresi, 18) şeklinde tanımlar. Bu kimseler Allah'ın kendilerine gösterdiği yola tam olarak uydukları, Kuran'ın tavsiyelerini titizlikle yerine getirdikleri ve vicdanlarına kesin olarak tabi oldukları için, Allah onları akıl gibi büyük bir nimetle ödüllendirmiştir.
Akıl, beraberinde insana pek çok nimetin daha kapısını aralayan son derece önemli bir özelliktir. Akıllı bir insan bulunduğu her ortamda, yaptığı her hareket ve söylediği her söz ile farklılığını hissettirir ve çevresinde büyük bir saygı ve hayranlık uyandırır. Akıl öylesine değerli bir özelliktir ki, insana hayatının sonuna kadar sürekli olarak yeni üstünlükler kazandırır.
İşte ilerleyen sayfalarda aklın insana kazandırdığı bu üstünlüklerden bazılarına değinerek, aklın ne kadar büyük bir nimet olduğu hatırlatılacaktır.

GÜZEL AHLAK
Akıl sahibi bir insanın kazandığı özelliklerin başında, insana dünyada ve ahirette pek çok güzelliğin yolunu açan Kuran ahlakı gelir. Akıllı bir insan, Allah'ın Kuran'da bildirdiği üstün ahlakı en titiz şekilde uygulayan insandır. Kuran'da insanlara dürüstlük, candanlık, samimiyet, alçak gönüllülük, yumuşakbaşlılık, merhamet, adalet, hoşgörü ve bağışlayıcı olmak ve daha pek çok ahlak güzelliği tavsiye edilir. Akıl sahibi bir insan da aklını kullanarak, karşılaştığı her olayda bu tavırları en güzel şekliyle uygulamayı başarır. Kuran ahlakını ne kadar titizlikle uygularsa, ahirette Allah'tan o kadar güzel bir karşılık görebileceğini bilir.
Bu yüzden akıllı bir insan günlük yaşantısı içinde karşılaştığı her olayda vicdanına uygun davranır. Örneğin yardıma muhtaç bir kimseye yardım eder ve bu sorumluluğu başkalarına bırakmaz. Allah'ın razı olacağını bildiği güzelliklerin hiçbirini kaçırmadan uygular. Ya da tek başına ağır bir eşyayı taşımaya çalışan bir insanı yapacak hiçbir işi olmadığı halde oturarak seyretmez. Hasta ya da yaşlı birini gördüğü zaman ona yerini verip kendisi ayakta kalmayı tercih eder. Aksi takdirde umursuz bir tavır göstermiş olacağını ve Allah'ın bundan razı olmayacağını bilir. Gerçekten öfkelenilecek bir tavırla karşılaştığında bile, Allah'ın yumuşakbaşlı bir tavırdan razı olacağını düşünerek öfkesini yener ve karşısındakine güzel söz söyler. Kendi aleyhine olacağını bilse dahi her zaman için dürüst davranır.
Aklı sayesinde tüm bu tavırları hayatının sonuna kadar en güzel şekilde uygulayan bir insan ise hem dünyada güzel bir hayat yaşar, hem de Allah'ın rızasını hedefleyerek gösterdiği bu güzel tavırlarından dolayı cennetle mükafatlandırılır. Allah ayetlerinde şöyle buyurmaktadır:
Şüphesiz iman edip salih amellerde bulunanlar ise; Biz gerçekten en güzel davranışta bulunanın ecrini kayba uğratmayız. Onlar; altından ırmaklar akan Adn cennetleri onlarındır, orada altın bileziklerle süslenirler, hafif ipekten ve ağır işlenmiş atlastan yeşil elbiseler giyerler ve tahtlar üzerinde kurulup-dayanırlar. (Bu,) Ne güzel sevap ve ne güzel destek. (Kehf Suresi, 30-31)

FERASET–BASİRET
Feraset bir insanın sahip olduğu çabuk anlama ve kavrama yeteneğidir. Basiret ise kişinin, bir konunun özünü kavrama gücü, gerçeği tüm detaylarıyla görebilme kabiliyeti ve ileri görüşlülüğüdür. Her iki özelliği de insana kazandıran kaynak ise "akıl"dır.
Allah bir ayetinde, "Kör olanla (basiretle) gören bir olmaz; iman edip salih amellerde bulunanlarla kötülük yapan da. Ne az öğüt alıp-düşünüyorsunuz." (Mümin Suresi, 58) hükmüyle basiretin önemine dikkat çekmiş ve bu özellikten yoksun olan kimseleri de "kör" olarak nitelendirmiştir.
Kuran'ın bir başka ayetinde ise, aklın kazandırdığı bu büyük nimete sahip olan kişiler ile görüş ve kavrayış gücü kapalı olan insanların durumlarının ne kadar farklı olduğuna şöyle dikkat çekilmiştir:
Peki, sana Rabbinden indirilenin gerçekten hak olduğunu bilen kişi, o görmeyen (a'ma) gibi midir? Ancak temiz akıl sahipleri öğüt alıp-düşünebilirler. (Rad Suresi,19)
Feraset ve basiret sahibi bir insan, karşılaştığı bir olayı, bir tavrı ya da bir sözü en doğru şekilde analiz edebilme yeteneğine sahiptir. Geçmişte edindiği tecrübelerden en akılcı sonuçları çıkarır ve bu bilgileri ilerisi için en isabetli şekilde kullanmayı bilir. İçerisinde bulunduğu ortamı, şartları ve imkanları akılcı bir bakış açısıyla değerlendirir ve bu şartları olabilecek en iyi seviyeye getirmeyi ve elindeki imkanları en iyi şekilde kullanmayı başarır. Bir işe atılacağı zaman mutlaka bu konuda gerekli olabilecek her türlü tedbiri alır, olası aksaklıkları tespit eder ve bu doğrultuda hareket eder. Her konuşması isabetli, her tavrı itidalli ve her düşüncesi keskin bir aklın ve kavrayışın ürünüdür.
Akıl sahibi kişilerin bu özelliklere sahip olmaları ise, tüm hayatlarını Allah'ın rızasını kazanmaya adayan ve ahireti hedefleyen ihlaslı kimseler olmalarından kaynaklanmaktadır. Kuran'da peygamberlerin katıksızca ahirete yöneldikleri hatırlatılmış ve onların gösterdikleri bu ahlakla bağlantılı olarak aynı zamanda da güç ve basiret sahibi kimseler olduklarına dikkat çekilmiştir:
Güç ve basiret sahibi olan kullarımız İbrahim'i, İshak'ı ve Yakup'u hatırla. Gerçekten Biz onları katıksızca (ahiretteki asıl) yurdu düşünüp anan ihlas sahipleri kıldık. Ve gerçekten onlar, Bizim katımızda seçkinlerden ve hayırlı olanlardandır. (Sad Suresi, 45-47)

HİKMET, ANLATIM ÇARPICILIĞI VE HİTABET KABİLİYETİ

Aklın, çoğu insanın bilmediği bir başka yönü de, insanın tüm tavırlarına ve konuşmalarına "hikmet" kazandırmasıdır. Ancak insanların büyük çoğunluğu hikmetli tavır ve konuşmaların kaynağının akıl olduğunu bilmez. Aksine hikmetin eğitim ve tecrübe ile elde edilebilecek bir özellik olduğunu düşünürler. Öyle ki çoğu insan güzel ve etkili konuşabilmek için çözümü yalnızca dersler almakta ya da etkili konuşma sanatı gibi kitaplar okuyarak insanları etkileyecek konuşma kurallarını ezberlemekte arar. Bu kitaplarda etkili bir konuşma yapabilmek için insanların ne zaman konuşmaya başlayacağı, ne zaman susacağı, ne zaman güleceği gibi her türlü detay çeşitli kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara ne kadar titizlikle uyulursa konuşmanın o derece başarılı olacağına inanılır.
Oysa güzel ve etkili konuşmayı herhangi bir kurala bağlayabilmek kesinlikle mümkün değildir. Aksine asıl etkili olan konuşma hiçbir kurala bağlanmamış, ezberlenmemiş, kişinin içinden geldiği gibi, hiç zorlanmadan, suni bir tavra gerek görmeden yaptığı "samimi konuşma"dır ki, bunu da eksiksiz olarak ancak hikmet sahibi kimselerde görebilmek mümkündür. Hikmetli konuşan kişi, samimi sözleriyle insanların kalplerinde derin bir etki uyandırır.
Dinden uzak bir insan da uzmanlaştığı bir konuda, oldukça güzel vurgulamalarla, konuşma kurallarına bağlı kalarak iyi bir anlatım yapabilir. Ancak unutmamak gerekir ki, sayılan özelliklerden hiçbiri yapılan bu konuşmanın hikmetli bir konuşma olduğunu göstermez. Bir konuşmanın hikmetli olduğundan bahsedebilmek için bu konuşmanın samimi ve amaçlanan konuda karşı tarafın kalbinde etki bırakacak nitelikte olması gerekir. Hikmet sahibi bir insan anlatmak istediği bir şeyi olabilecek en özlü şekilde, en çarpıcı örneklerle ve olabilecek en samimi şekilde ifade edebilen kimsedir. Allah bir ayetinde Hz. Davud'a bu özelliği verdiğini bildirerek hikmetin önemine dikkat çekmiştir:
Onun mülkünü güçlendirmiştik. Ona hikmet ve anlatım çarpıcılığını vermiştik. (Sad Suresi, 20)
Ayette görüldüğü gibi, Allah hikmetle birlikte verilen bir nimet olarak "anlatım çarpıcılığı"ndan bahsetmiştir. Böyle bir nimete kavuşabilmek için ise özel bir kabiliyete sahip olmaya veya olağanüstü bir çaba harcamaya gerek yoktur. Bu, Allah'ın iman eden ve samimi olan kullarına verdiği bir özelliktir.
Ancak hikmet, kendisini sadece konuşmada belli eden bir özellik değildir. Hikmet sahibi bir insanın tüm tavırlarında, aldığı tüm kararlarda, yaptığı tüm teşhislerde aynı isabetli yapıyı görebilmek mümkündür.

Kuran'da bu önemli özelliğin peygamberlerin pek çoğuna verildiğinden bahsedilmektedir:
Bunlar, kendilerine kitap, hikmet ve peygamberlik verdiklerimizdir... (Enam Suresi, 89)
Böylece onları, Allah'ın izniyle yenilgiye uğrattılar. Davud Calut'u öldürdü. Allah da ona mülk ve hikmet verdi; ona dilediğinden öğretti... (Bakara Suresi, 251)
(Çocuğun doğup büyümesinden sonra ona dedik ki: "Ey Yahya, Kitabı kuvvetle tut." Daha çocuk iken ona hikmet verdik. (Meryem Suresi, 12)
Kuran'ın başka ayetlerinde ise Allah'ın hikmeti dilediği her kuluna verebileceği bildirilmiş ve hikmetin önemine şöyle dikkat çekilmiştir:
Kime dilerse hikmeti ona verir; şüphesiz kendisine hikmet verilene büyük bir hayır da verilmiştir. Temiz akıl sahiplerinden başkası öğüt alıp düşünmez. (Bakara Suresi, 269)
(Bunlar,) 'İçten Allah'a yönelen' her kul için 'hikmetle bakan bir iç göz' ve bir zikirdir. (Kaf Suresi, 8)
Tüm bu ayetlerden anlıyoruz ki, akıllı bir insana verilen bu büyük nimet, beraberinde etkili bir "hitabet gücü" ve "ikna kabiliyeti" de kazandırır. Mümin, aklın kendisine kazandırdığı bu hikmet, anlatım çarpıcılığı ve hitap kabiliyeti gibi özellikler sayesinde Allah'ın "Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel bir biçimde mücadele et..." (Nahl Suresi, 125) ayetiyle bildirdiği gibi, hak dini ve Kuran ahlakını en güzel şekilde anlatabilme imkanını da kazanmış olur.

ÜSTÜN BİR TEŞHİS KABİLİYETİ
Aklın insana kazandırdığı bir başka önemli özellik de "teşhis kabiliyeti"dir. Her insan her konu hakkında teşhis yapabilir, fikir beyan edebilir. Ancak akıl sahiplerinin bu konudaki farklılığı, onların teşhislerinin her zaman için isabetli olması ve çoğu insanın fark edemediği detayları rahatlıkla görebiliyor olmalarıdır. Bu isabetliliğin ve ince teşhis kabiliyetinin sırrı ise, müminin Kuran'ı rehber edinerek, aklını bu doğrultuda kullanmasıdır. Kuran, Allah'ın hak kitabıdır. Dolayısıyla Kuran'a uyan kimseler kesin olarak en doğru olana ulaşacaklardır.
Akıl sahiplerinin bu özelliği onlara hayatın her alanında büyük bir üstünlük ve kolaylık sağlar. Herşeyden önce karşılaştıkları her insanın karakterini çok iyi ve çok ayrıntılı bir biçimde analiz edebildikleri için, dostlarını ve düşmanlarını rahatlıkla tespit edebilirler. Allah'ın Kuran'da tanıttığı insan karakterlerinden yola çıkarak, karşılaştıkları her insanın yapısını çok kısa bir sürede kavrayabilirler. Yine aynı şekilde lehlerinde ya da aleyhlerinde gelişen bir olayı henüz başlangıcında iken fark edebilmeleri ve buna karşı tedbir alabilmeleri de yine onların kazançlı çıkmalarını sağlar. Ayrıca çevrelerinde bulunan insanlardaki güzel vasıfları, çoğu kimsenin fark edemediği incelikleri, akıl alametlerini görebilenler de yine ancak akıl sahipleridir.
Bu konuda akıllı insanlarda dikkat çeken bir başka özellik ise, bu teşhisleri yapabilmek için uzun uzun incelemeler yapmalarına ya da detaylı bilgi toplamalarına gerek olmamasıdır. Akıl sahibi bir insanın özelliği, en az delil ile ve en kısa zamanda, en doğru teşhisleri yapabilmesidir.
Söz gelimi akıllı bir insan, bir kimsenin yalan söylediğini o anki üslubundan, sözlerindeki tutarsızlıktan, olayı aşırı derecede detaylandırmaya çalışmasından, üzerindeki tedirginlikten ve duruma göre değişebilecek daha pek çok tavrından teşhis edebilir. Akılsız bir insan ise, yalan söylemekte olan bu kimsenin sözlerine tümüyle itimat edebilir, hatta bu kişinin ne kadar dürüst bir insan olduğundan bahsedebilir. Bu nedenle de o kişiyle maddi ya da manevi ortaklıklara girişerek zarara uğrayabilir.
Aynı şartlar altında bir olaydan yanlış sonuçlar çıkarıp, yanlış teşhisler yapan akılsız kimselerin bu yanılgılarının sebebi ise Kuran'a tabi olmamalarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle Allah, Kuran'da verdiği örnekleri ancak akıl sahiplerinin görüp anlayabileceğine dikkat çekmiş ve bilenlerle bilmeyenlerin bir olmadığını hatırlatmıştır:
İşte bu örnekler; Biz bunları insanlara vermekteyiz. Ancak alimlerden başkası bunlara akıl erdirmez. (Ankebut Suresi, 43)
Yoksa o, gece saatinde kalkıp da secde ederek ve kıyama durarak gönülden itaat (ibadet) eden, ahiretten sakınan ve Rabbinin rahmetini umud eden (gibi) midir? De ki: "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Şüphesiz, temiz akıl sahipleri öğüt alıp-düşünürler." (Zümer Suresi, 9)

DİKKAT VE ŞUUR AÇIKLIĞI

Allah Kuran ayetleriyle insanlara "dikkatli olmalarını" hatırlatmış ve bu dikkati hangi yönde sarf edeceklerini de şöyle açıklamıştır:
Dikkatli olun; göklerde ve yerde olanların hepsi Allah'ındır. O, üzerinde bulunduğunuz şeyi elbette bilir. Ve O'na döndürülecekleri gün, yaptıklarını kendilerine haber verecektir. Allah, herşeyi bilendir. (Nur Suresi, 64)
Dikkatli olun; gerçekten onlar, Rablerine kavuşmaktan yana derin bir kuşku içindedirler. Dikkatli olun; gerçekten O, herşeyi sarıp-kuşatandır. (Fussilet Suresi, 54)
Ayetlerde hatırlatılan konulardan da anlaşılacağı gibi Allah, insanlara dikkatlerini, doğru düşünebilmek, olayları doğru değerlendirebilmek ve böylece gerçekleri görebilmek için kullanmalarını öğütlemiştir. Ancak unutmamak gerekir ki, Allah'ın Kuran'da bildirdiği şekilde bir dikkat ancak akıl sahiplerinin gösterebileceği bir özelliktir. Çünkü Kuran'da Allah'ın ayetlerinden ancak akıl sahiplerinin düşünüp öğüt alabilecekleri bildirilmiştir:
… Temiz akıl sahiplerinden başkası öğüt alıp-düşünmez. (Al-i İmran Suresi, 7)
(Bu Kuran,) Ayetlerini, iyiden iyiye düşünsünler ve temiz akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana indirdiğimiz mübarek bir kitaptır. (Sad Suresi, 29)
İşte dikkatini Kuran'da bildirildiği şekilde kullanan akıl sahipleri bu yolla tüm gerçekleri görebilirler; öncelikle Allah'tan başka bir Yaratıcı olmadığını, Allah'ın tüm evrenin sahibi olduğunu ve ahiretin kesin bir gerçek olduğunu kavrarlar.
Önceki bölümlerde üzerinde durduğumuz gibi, açık bir şuur ve dikkat, akıllı bir insanın günlük hayatının her anında kendini belli eder. Bu kişiler, Allah'ın herşeyi bir amaçla yarattığını, yaşadıkları her olayın, şahit oldukları her konuşmanın kendileri için yaratılan imtihanın bir parçası olduğunu ve karşılarına çıkarılan herşeyden sorumlu olduklarını bilmenin verdiği bir dikkat açıklığı kazanırlar. Bu sayede bulundukları ortamda gelişen bir tehlikeyi hemen fark eder ve gerekli müdahaleyi herkesten önce yaparlar. Aynı şekilde olumlu gelişme gösteren olayları da dikkatleri sayesinde hemen tespit edebilirler.
Zekanın da insanlara belirli bir oranda dikkat yeteneği kazandırdığı doğrudur. Ancak aklın buradaki farkı, insana zekanın gösteremediği detayları fark ettirebilmesi ve her konuda önceden teşhis yapma, tedbir alma, karar verme kabiliyeti kazandırmasıdır. Bu durumu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz: Söz gelimi zeki bir insan dikkati sayesinde evinin alt katından gelen sesleri duyarak evine giren hırsızı fark edebilir. Akıllı bir insan ise olay bu aşamaya hiçbir şekilde gelmeden, hırsızlık ihtimaline karşı keskin tedbirler alabilen ve kalıcı çözümler getirebilen insandır. Hırsıza imkan sağlayabilecek tüm alternatifleri önceden değerlendirmiş ve bu doğrultuda detaylı bir çalışma yapmıştır. Örneğin eve yabancı birinin girişini kesin olarak engelleyecek çok detaylı bir güvenlik sistemi oluşturmuştur.
İşte olması gereken makbul dikkat şekli de budur. Akıllı insan, bir tehlikeyi gerçekleşirken fark etmez. Aksine henüz bu tehlike oluşmadan, böyle bir olayla karşı karşıya gelmeden önce dikkatli davranır ve açık noktaları önceden tespit eder. Ardından da tespit ettiği bu tehlikelerle karşılaşmamaya yönelik kesin önlemler alır.

GÜÇLÜ BİR KİŞİLİK
Akıllı bir insan, canlı cansız tüm varlıkların Allah'a boyun eğdiğini ve O'nun izni olmadan yeryüzünde hiçbir olayın gerçekleşemeyeceğini bilir. Allah'a karşı duyduğu teslimiyet ve güven, onun Allah'tan başka hiçbir şeyden ve hiç kimseden korkmamasını ve böylece güçlü bir kişilik geliştirmesini sağlar. Herşeyi Allah'ın kontrol ettiğini bildiği için, kişilere, olaylara ya da şartlara göre tavrı değişmez. İnsanların beğenisine göre değil, Allah'ın sevgisini kazanmaya yönelik hareket ettiği için hiçbir çıkar uğruna kişiliğinden, tavrından ve ahlakından ödün vermez.
Ancak şunu da hatırlatmak gerekir ki, akıl sahibi bir insanın "güçlü kişilik" kavramı, cahiliye toplumlarında bilinen anlamından çok farklıdır. Din ahlakından uzak toplumlarda insanlar, şahsiyetli olmanın, ancak kibir, resmiyet ve ciddiyet ile elde edilebileceğine inanırlar. Kişi, çevresindeki insanlara, kendi farklılığını ve üstünlüğünü ne kadar hissettirebilirse, onun o kadar şahsiyetli bir tavır gösterdiğini düşünürler. Oysa bu şahsiyet çoğu zaman, içte yaşanan güçlü bir kişilik değil, daha ziyade göz boyamaya ve etrafta şahsiyetli bir insan "imajı" oluşturmaya yönelik göstermelik bir tavırdır.
Gerçek şahsiyetin ne kibirle, ne ciddiyet ve resmiyetle, ne de dış görünüşle hiçbir ilgisi yoktur. Kuran'a göre güçlü bir kişilik, insanın Allah'tan çok korkması ve bu nedenle de Kuran ahlakını yaşamakta kararlılık göstermesidir. Hiçbir koşulda ya da hiçbir dünyevi çıkar için Allah'ın kendisine bildirdiği doğrulardan taviz vermemesi, basit ve çirkin tavırlara tenezzül etmemesidir. İşte insana kişilik kazandıran asıl özellikler bunlardır ve bu konuda kararlılık gösterebilen kimseler de ancak akıl sahipleridir. Kuran'da doğru yoldan asla sapmayan akıl sahibi kişiler bu tavırlarından dolayı şöyle müjdelenmişlerdir:
Şüphesiz: "Bizim Rabbimiz Allah'tır" deyip sonra dosdoğru bir istikamet tutturanlar (yok mu); onların üzerine melekler iner (ve der ki: "Korkmayın ve hüzne kapılmayın, size vadolunan cennetle sevinin." (Fussilet Suresi, 30)

ALLAH'IN YARDIMI VE DESTEĞİ
Allah Kuran'da, "Ey iman edenler, üzerinizdeki (yükümlülük) kendi nefislerinizdir. Siz doğru yola erişirseniz, sapan size zarar veremez. Tümünüzün dönüşü Allah'adır. O, size yaptıklarınızı haber verecektir" (Maide Suresi, 105) hükmüyle inanan kimselere önemli bir gerçeği haber vermiştir: İnkarcılar, doğru yolda olan kimselere zarar veremezler.
Doğru yol ise ancak iman eden ve Kuran'a uyan akıl sahiplerinin ulaşabildiği yoldur. Bu kişiler, her konuda sadece Kuran'da kendilerine bildirilen doğruları rehber edinip, hayatlarını bu doğrulara göre düzenledikleri için her zaman Allah'ın desteği ve yardımıyla karşılık görürler. Allah iman edenlerin yardımcısıdır ve dinine yardım edenlere yardım vaat etmiştir. Ayette şöyle buyrulmaktadır:
… Allah kendi (dini)ne yardım edenlere kesin olarak yardım eder. Şüphesiz Allah, güçlü olandır, aziz olandır. (Hac Suresi, 40)
Allah, Kendisi'ne samimi bir kalple iman etmelerine karşılık inananları koruyup destekleyeceğini, onlara her işlerinde kolaylık sağlayıp yollarını açacağını bir başka ayetinde şöyle bildirmiştir:
Nitekim Enbiya Suresi'nde Allah, her zaman için hak ve doğru olanın, batıl olana üstün geleceğine dikkat çekmiştir. İşte haktan yana hareket eden akıllı insanların, her zaman batılın arkasına sığınan akılsız insanlara üstün gelmelerinin sebebi de budur. Allah bu gerçeği şöyle bildirmiştir:
Hayır, Biz hakkı batılın üstüne fırlatırız, o da onun beynini darmadağın eder. Bir de bakarsın ki, o, yok olup gitmiştir… (Enbiya Suresi, 18)

KURAN'DA AKILSIZLIK ÖRNEKLERİ
Tarih boyunca yaşamış olan insanların yaptıkları akılsızlıklara Kuran'da çeşitli örnekler verilmiştir. Kuşkusuz bu örnekleri öğrenmek, akılsızlığın zararlarını daha iyi kavrayabilmek ve sonuçlarından da sakınmak açısından faydalı olacaktır.

HAZİNELER SAHİBİ KARUN
Kuran'da Allah'ın, Hz. Musa'nın kavminden olan Karun'a büyük bir mülk verdiği şöyle bildirilmiştir:
Gerçek şu ki, Karun, Musa'nın kavmindendi, ancak onlara karşı azgınlaştı. Biz, ona öyle hazineler vermiştik ki, anahtarları, birlikte (taşımaya) davranan güçlü bir topluluğa ağır geliyordu. Hani kavmi ona demişti ki: "Şımararak sevinme, çünkü Allah, şımararak sevince kapılanları sevmez." "Allah'ın sana verdiğiyle ahiret yurdunu ara, dünyadan da kendi payını (nasibini) unutma. Allah'ın sana ihsan ettiği gibi, sen de ihsanda bulun ve yeryüzünde bozgunculuk arama. Çünkü Allah, bozgunculuk yapanları sevmez." (Kasas Suresi, 76-77)
Ayetlerde görüldüğü gibi, kavminin diğer üyeleri Karun'a, sahip olduğu bu mülkü kendisine verenin Allah olduğunu unutmamasını, Allah'a şükretmesini ve malını Allah'ın razı olacağı şekilde kullanmasını hatırlatmışlardır. Ancak Karun onların tüm bu hatırlatmalarına karşın büyüklük taslamış ve bu zenginliğin kendisine sahip olduğu bir bilgi dolayısıyla verilmiş olduğunu iddia etmiştir:
Dedi ki: "Bu, bende olan bir bilgi dolayısıyla bana verilmiştir." Bilmez mi, ki gerçekten Allah, kendisinden önceki nesillerden kuvvet bakımından kendisinden daha güçlü ve insan-sayısı bakımından daha çok olan kimseleri yıkıma uğratmıştır. Suçlu-günahkarlardan kendi günahları sorulmaz. (Kasas Suresi, 78)
Karun'un bu şekilde büyüklenmesi ve sahip olduğu zenginliği kendinden sayması akılsızca bir davranıştır. Zira mülkün tek ve gerçek sahibi Allah'tır ve Allah dilediği zaman mülkünden dilediği kimseye verir, dilediği zaman da onu geri alır. Allah bu konuda hükmünü verdikten sonra insanın ne sahip olduğu bilgi, ne zenginlik, ne ihtişam bu hükmü hiçbir şekilde değiştiremez.
İşte Karun'un akılsızlığı da bu noktada ortaya çıkmıştır. Hazinelerinin kendisini Allah'tan gelebilecek bir azaba ya da belaya karşı koruyabileceğini düşünerek büyüklük taslamıştır. Allah'a şükrederek, bu mülkü O'nun rızasını kazanmak için kullanacağı yerde, dünyadaki ihtişamıyla çevresinde itibar kazanmaya çalışmıştır.
Karun'un akılsızca tavrı, kavmindeki akılsız kimseleri de ortaya çıkarmıştır. Karun'u ihtişamlı zenginliği içerisinde görenlerden akıllarını kullanmayanlar onun yerinde olmayı dileyerek onun durumuna özenmiş, akıl sahibi kimseler ise Allah'ın rızasını kazanmanın tüm bu ihtişam ve zenginlikten çok daha hayırlı olduğunu hatırlatarak bu kimselerin tavırlarını şöyle kınamışlardır:
Böylelikle kendi ihtişamlı-süsü içinde kavminin karşısına çıktı. Dünya hayatını istemekte olanlar: "Ah keşke, Karun'a verilenin bir benzeri bizim de olsaydı. Gerçekten o, büyük bir pay sahibidir" dediler. Kendilerine ilim verilenler ise: "Yazıklar olsun size, Allah'ın sevabı, iman eden ve salih amellerde bulunan kimse için daha hayırlıdır; buna da sabredenlerden başkası kavuşturulmaz" dediler. (Kasas Suresi, 79-80)
Nitekim sonunda Karun'un akılsızca büyüklenmesine karşılık Allah hem onu hem de mülkünü yerin dibine geçirmiş ve ne zenginliği, ne de sahip olduğunu iddia ettiği başka şeyler onu bu azaptan kurtaramamıştır. Bir gün öncesinde dünya hayatının ihtişamlı süsüne aldanarak Karun'un yerinde olmayı dileyenler, onun başına gelen bu durumu gördüklerinde ne kadar yanlış düşündüklerini anlamışlardır:
Sonunda onu da, konağını da yerin dibine geçirdik. Böylece Allah'a karşı ona yardım edecek bir topluluğu olmadı. Ve o, kendi kendine yardım edebileceklerden de değildi. Dün, onun yerinde olmayı dileyenler, sabahladıklarında: "Vay, demek ki Allah, kullarından dilediğinin rızkını genişletip-yaymakta ve kısıp-daraltmaktadır. Eğer Allah, bize lütfetmiş olmasaydı, bizi de şüphesiz batırırdı. Vay, demek gerçekten inkar edenler felah bulamaz" demeye başladılar. İşte ahiret yurdu; Biz onu, yeryüzünde büyüklenmeyenlere ve bozgunculuk yapmak istemeyenlere (armağan) kılarız. (Güzel) Sonuç takva sahiplerinindir. (Kasas Suresi, 81-83)

BAHÇE SAHİPLERİ
Kuran'da bahçe sahipleri olarak bahsi geçen kişiler de Karun ile benzer bir yanılgı içerisine düşmüş ve akılsızca bir tavır sergilemişlerdir. Onlar da sahip oldukları bahçenin kendilerine Allah'ın verdiği bir nimet olduğunu unutmuşlardır. Onların içinde bulundukları durum Kuran'da şöyle haber verilmiştir:
Gerçek şu ki, Biz o bahçe sahiplerine bela verdiğimiz gibi, bunlara da bela verdik. Hani onlar, sabah vakti (erkenden ve kimseye haber vermeden) onu (bahçeyi) mutlaka devşireceklerine dair and içmişlerdi. (Bu konuda) Hiçbir istisna yapmıyorlardı. (Kalem Suresi, 17-18)
İşte bahçe sahiplerinin akılsızlıkları da bu noktadadır. Çünkü insan ileride gerçekleşecek olan hiçbir şeyden kesin olarak emin olamaz. Allah, insanı dilediği anda ummadığı bir olayla karşılaştırabilir veya çok farklı bir ortama sokabilir. Bu nedenle böyle bir durumda gösterilmesi gereken en akılcı ve en güzel tavır, ancak Allah izin verirse bunu yapabileceğinin şuurunda olmak ve Allah'tan istemektir. Kuran'da bu konuda nasıl bir tavır gösterilmesi gerektiği şöyle ifade edilmiştir:
Hiçbir şey hakkında: "Ben bunu yarın mutlaka yapacağım" deme. Ancak: "Allah dilerse" ( inşaAllah yapacağım de). Unuttuğun zaman Rabbini zikret ve de ki: "Umulur ki, Rabbim beni bundan daha yakın bir başarıya yöneltip-iletir." (Kehf Suresi, 23-24)
Bahçe sahiplerinin burada yaptıkları hata da, herşeyin sahibinin ve hükümranının Allah olduğunu unutmuş olmalarıdır. Nitekim sabah erkenden oraya gittiklerinde nasıl büyük bir yanılgıya düştüklerini ve ne kadar ciddi bir akılsızlık içinde olduklarını açıkça görmüşlerdir. Çünkü Allah, gücün de, mülkün de gerçek sahibinin sadece Kendisi olduğunu anlamaları için bu kişilerin bahçelerine bir bela musallat etmiş ve ekinlerini kökünden kurutmuştur:
Fakat onlar, uyuyorlarken, Rabbin tarafından dolaşıp-gelen bir bela' onun üstünü sarıp-kuşatıverdi. Sonunda (bahçe) kökünden kuruyup-kapkara kesildi. (Kalem Suresi, 19-20)
Sabah olduğunda bu durumdan habersiz olarak bahçelerine gitmek üzere aralarında konuşan bahçe sahipleri, kapıldıkları dünya hırsını da sözleriyle şöyle dile getirmişlerdir:
Nihayet sabah vakti birbirlerine seslendiler.
"Eğer ürününüzü devşirecekseniz erkence kalkıp-çıkın."
Derken, aralarında fısıldaşarak çıkıp-gittiler:
"Bugün sakın oraya hiçbir yoksul girip de karşınıza çıkmasın."
(Yoksulları) Engellemeye güçleri yetebilirmiş gibi erkenden gittiler. (Kalem Suresi, 21-25)
İşte bir başka akılsızlığı da bu noktada yapmışlardır. Çünkü onlar içlerindeki dünya hırsını dile getirirlerken buna Allah'ın şahit olduğunu unutmuşlardır. Bahçelerine erken gitmelerinin, yoksullarla karşılaşmalarını engelleyebileceğini zannetmişlerdir. Oysa Allah diledikten sonra onlar her ne yaparlarsa yapsınlar, olacak olanı engellemeye güç yetiremezler. Nitekim kazanacakları ürünler konusunda böylesine hırsa kapıldıkları bir anda bahçelerinin başına gelenleri gördüklerinde ise bu duruma şaşırarak başka bir yere geldiklerini sanmışlardır. Ancak daha sonra bunun Allah'a karşı nankörce bir tavır göstermelerinden ve gereği gibi şükretmemelerinden kaynaklandığını anlamış ve yaptıkları akılsızlık nedeniyle kendilerini kınamaya başlamışlardır:
Ama onu görünce: "Muhakkak biz (gideceğimiz yeri) şaşırmışız" dediler.
"Hayır, biz (herşeyden ve bütün servetimizden) yoksun bırakıldık."
(İçlerinde) Mutedil olan biri dedi ki: "Ben size dememiş miydim? (Allah'ı) Tesbih edip yüceltmeniz gerekmez miydi?"
Dediler ki: "Rabbimiz seni tesbih eder, yüceltiriz; gerçekten bizler zalim imişiz."
Şimdi birbirlerine karşı kendilerini kınamaya başladılar.
"Yazıklar bize, gerçekten bizler azgınmışız" dediler.
"Belki Rabbimiz, onun yerine daha hayırlısını verir; şüphesiz biz, yalnızca Rabbimize rağbet eden kimseleriz." (Kalem Suresi, 26-32)

HZ. NUH'UN OĞLU
Hz. Nuh, kavmini Allah'a iman etmeye çağırmış, ancak kavminden çok küçük bir topluluk dışında iman eden olmamıştır. Allah Hz. Nuh'a, kavmine bir bela vererek onları helak edeceğini şöyle bildirmiştir:
Nuh'a vahyedildi: "Gerçekten iman edenlerin dışında, kesin olarak kimse inanmayacak. Şu halde onların işlemekte olduklarından dolayı üzülme." "Bizim gözetimimiz altında ve vahyimizle gemiyi imal et. Zulmedenler konusunda bana hitapta bulunma. Çünkü onlar suda-boğulacaklardır." (Hud Suresi, 36-37)
Hz. Nuh Allah'ın yukarıdaki ayette bildirilen emri üzerine bir gemi inşa etmiştir. Ardından da yine Allah'ın emriyle, iman edenleri ve ailesini bu gemiye bindirmiştir:
Sonunda emrimiz geldiğinde ve tandır feveran ettiği zaman, dedik ki: "Her birinden ikişer çift (hayvan) ile aleyhlerinde söz geçmiş olanlar dışında, aileni ve iman edenleri ona yükle." Zaten onunla birlikte çok azından başkası iman etmemişti. Dedi ki: "Ona binin. Onun yüzmesi de, demir atması (durması) da Allah'ın adıyladır. Şüphesiz, benim Rabbim bağışlayandır, esirgeyendir." (Hud Suresi, 40-41)
Ancak Hz. Nuh'un oğlu gemiye binmemiş ve inkarcılarla birlikte geride kalmayı tercih etmiştir. Allah'ın onları suda boğacağını bilen Hz. Nuh, oğlunu gemiye binmesi ve onlarla birlikte olmaması konusunda uyarmıştır. Ancak oğlu, bir dağa sığınacağını ve dağın onu bu sel felaketinden koruyacağını söyleyerek gelmemekte diretmiştir:
(Gemi) Onlarla dağlar gibi dalga(lar) içinde yüzüyorken Nuh, bir kenara çekilmiş olan oğluna seslendi: "Ey oğlum, bizimle birlikte bin ve kafirlerle birlikte olma." (Oğlu) Dedi ki: "Ben bir dağa sığınacağım, o beni sudan korur." Dedi ki: "Bugün Allah'ın emrinden, esirgeyen olan (Allah)'tan başka bir koruyucu yoktur." Ve ikisinin arasına dalga girdi, böylece o da boğulanlardan oldu. Denildi ki: "Ey yer, suyunu yut ve ey gök, sen de tut." Su çekildi, iş bitiriliverdi, (gemi de) Cudi (dağı) üstünde durdu ve zalimler topluluğuna da: "Uzak olsunlar" denildi. (Hud Suresi, 42-44)
Kuşkusuz Hz. Nuh'un oğlunun bu dalgalardan kurtulması mümkün olmamış ve sığındığı dağ onu koruyamamıştır. Hz. Nuh'un oğlunun bu noktada içerisine düştüğü akılsızlık ise, Allah'tan gelen bir azaptan onu yine Allah'tan başka koruyabilecek bir güç olmadığını kavrayamamış olmasıdır. Çünkü dalgaları yaratan Allah olduğu gibi, dağı yaratan ve ona boyun eğdiren de yine ancak Allah'tır. Allah bir kişiyi ya da bir topluluğu helak etmek istedikten sonra bu duruma karşı koyabilecek hiçbir güç ve hiçbir sığınak yoktur.
Nitekim Hz. Nuh da oğluna "Bugün Allah'ın emrinden, esirgeyen olan (Allah)'tan başka bir koruyucu yoktur" sözleriyle bu gerçeği hatırlatmış ancak oğlu bu önemli hatırlatmayı göz ardı etmiştir. Uyarıldığı halde Allah'ın elçisine itaat etmemiş ve bunun sonucunda akılsızlığının karşılığını dalgaların altında boğularak almıştır.

SONUÇ
Dünyada iken akıllarını gereği gibi kullanmadıkları için ahirette pişmanlık duyarak yakınan akılsız kimselerin durumundan Kuran'da şöyle bahsedilmiştir:
Ve derler ki: "Eğer dinlemiş olsaydık ya da akıl etmiş olsaydık, şu çılgınca yanan ateşin halkı arasında olmayacaktık. (Mülk Suresi, 10)
Kuşkusuz insanın, böyle bir ihtimalin kendisi için de söz konusu olabileceğini düşünmesi, büyük bir korku duymasını ve pek çok şeyi henüz vakit varken idrak etmesini sağlayacaktır. Bu durumda insan, eğer cehennem gibi bir sonla karşılaşırsa muhtemelen aklından pişmanlıkla şu düşünceler geçecektir:
Dünyada iken vicdanıyla açıkça gördüğü, belki de kendisine defalarca hatırlatıldığı ve önünde hiçbir engel olmadığı halde, bile bile aklın yolundan yüz çevirmiştir.
Ama o sırada artık geri dönüp de durumunu telafi edebilmesinin kesinlikle mümkün olmadığı cehennem ateşinin içindedir.
Dünyada iken Allah'ın azabı kendisine hatırlatılmış, ama kendisi kibiri sebebiyle bu uyarıları dinlememiştir.
"Nasıl olsa önümde daha uzun bir hayat var, daha sonra telafi ederim" diyerek doğru olan davranışları sürekli ertelemiştir.
Dünyada sahip olduğu zenginlik, güzellik veya bilgi kendisini büyüklük hissine kaptırmış ve Allah'a itaat etmesini engellemiştir.
Ama o anda artık içerisinde bulunduğu ateşten ve azaptan kurtulabilmek için yapabilecek hiçbir şeyi yoktur, apaçık bir çaresizlik içindedir.
Ve artık her ne yaparsa yapsın, içini yakan pişmanlıktan sonsuza kadar hiçbir şekilde kurtulamayacak ve sürekli olarak akılsızlığına yanıp yakılacaktır.
İşte insanın henüz dünyada iken bu durumla karşılaşabileceğini düşünmesi, hemen o anda derin bir pişmanlık duymasına neden olur. Ateşin içinde pişmanlıkla bu ve benzeri sözleri söylememek için, hemen o andan itibaren vicdanlı davranmaya karar verir. Çünkü vicdanına başvurarak düşündüğü zaman, her insan ertelediği, önemsemeyerek üzerinden geçtiği ya da doğru olduğunu bildiği halde bile bile yapmadığı küçük büyük pek çok olayla karşılaşır. Ve tüm bunları hemen şimdi telafi edebilmek her insan için mümkündür.
Bir insana, "Bu vicdan muhasebesini, dayanılmaz bir pişmanlıkla ateşin içerisinde iken mi yapmak daha akılcıdır, yoksa şu anda telafi imkanı varken mi?" diye sorulsa, samimi davranan her insan mutlaka "Elbette ki şu anda, hem de hemen şimdi" yanıtını verecektir. Ardından da aklını kullanacak ve bugüne kadar vicdansızlık yaptığı her olayı bir an bile ertelemeden düzeltmeye çalışacaktır.
Yapılması gereken en akılcı tavır da budur zaten. İnsanın, bir an için bile olsa cehennem ateşinin içinde olduğunu düşünmesi, bu samimi kararı alması için yeterli olacak ve vicdanını harekete geçirecektir. O ana kadar yapılan akılsızca ve vicdansızca tavırları telafi etmek ise Allah'a güvenip dayanan bir insan için çok kolaydır. Allah ayetlerinde insanlara bu kolaylığı şöyle bildirmiştir:
(Benden onlara) De ki: "Ey kendi aleyhlerinde olmak üzere ölçüyü taşıran kullarım. Allah'ın rahmetinden umut kesmeyin. Şüphesiz Allah, bütün günahları bağışlar. Çünkü O, bağışlayandır, esirgeyendir." (Zümer Suresi, 53)
Ancak insan bu konuda acele etmeli ve aklını kullanmak için başına bir sıkıntı gelmesini ya da ölüm ile karşılaşmayı beklememelidir. Allah Kuran ayetlerinde insanlara, bu konuda hiç vakit kaybetmeden harekete geçmeleri gerektiğini şöyle hatırlatmıştır:
Azap size gelip çatmadan evvel, Rabbinize yönelip-dönün ve O'na teslim olun. Sonra size yardım edilmez. Rabbinizden, size indirilenin en güzeline uyun; siz hiç şuurunda değilken, azap apansız size gelip çatmadan evvel. (Zümer Suresi, 54-55)
Unutulmamalıdır ki vicdanına başvurarak doğruyu gören bir insan hemen içinde bulunduğu durumu telafi edebilir. Fakat aklını kullanmamakta direten her insan ahirette bu gerçekle kesin olarak karşılaşacak ve telafisi asla mümkün olmayan bir pişmanlığa sürüklenecektir. Bir ayette bu kimselerin, ateşin içinde duydukları bu derin pişmanlığı şöyle dile getirdiklerinden bahsedilmiştir:
Kişinin (yana yakıla) şöyle diyeceği (gün): "Allah yanında (ku1llukta) yaptığım kusurlardan dolayı yazıklar olsun (bana) doğrusu ben, (Allah'ın diniyle) alay edenlerdendim." (Zümer Suresi, 56)
İşte bu kitap ile amaçlanan da insanları, böyle bir kayıpla karşılaşmamak için şimdiden ellerinden geleni yapmaları konusunda teşvik etmekti. Bu amaç doğrultusunda kitabın başından bu yana aklın ve akılsızlığın kıyası yapılmış ve insanlara akıl ile orantılı olarak kazançları ve kayıpları bildirilmiştir. Kitabın sonunda ise, akılsızlığın insanı dinden uzaklaştırdığı ve bu yüzden cehennem azabına sürüklediği, aklın ise sonsuz cennet nimetlerine ulaştırdığı bir kez daha hatırlatılmaktadır. Vicdansızlığın ve akılsızlığın pişmanlığını yaşamamak için herkes bir kez daha aklını kullanmaya ve doğruyu bulmaya davet edilmektedir.

kaynak

MsXLabs Üye Girişi