FABL

İnsan dışındaki bitki, hayvan gibi canlı varlıklara ve eşya gibi cansız varlıklara insan kişiliği vererek ve konuşturarak, açık ve etkili bir biçimde söylenmesinde sakınca görülen bir düşünceyi gizleyerek; kişileri eleştirmek ya da insanlara ders vermek için yazılan kısa, genellikle manzum(bazen mensur) hikayelere denir
"Fabl" sözcüğünün kökeni Latince "hikaye" manasına gelen "fabıla"'dır Fakat bu sözcük zamanla bir ahlak ilkesi veya davranış kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikâye türünün adı olmuştur

ÖZELLİKLERİ:

1-Bu tür hikayelerin kahramanları çoğunlukla hayvanlardır Hikâye kahramanı bu hayvanlar, kendi özelliklerini korumakla birlikte insan gibi konuşurlar Esasen "fabl" bu özelliği nedeniyle masalımsı eserler arasında yer alır
2- Fabllar hem nazım, hem nesir biçiminde olurlar
3- Fablın sonunda her zaman bir ahlak dersi (kıssadan hisse) vardır Bu ders kısa, açık ve doğru olmalıdır ve mutlaka öykünün doğal bir neticesi gibi görülmelidir
4- Fabllarda öğretici (didaktik) bir amaç güdülür, gündelik hayatla ilgili dersler ve öğütler verilir Okurlar çoğu zaman verilen dersin veya öğüdün ne olduğunu anlamakta zorluk çekmezler Çünkü bu ders veya öğüt eserin bir yerinde, çoğu defa sonunda, bir atasözü ya da özdeyiş biçiminde açıkça belirtilir Fabllarda basit ahlak ilkelerine değinildiği gibi insanların birçok kusurlu yönüne de dikkat çekilir
5-Fabllar aracılığıyla kanaatkârlık, özveri, yardımseverlik, iyi niyet gibi olumlu davranışlar çocuğa kazandırılabilir Özellikle 8-12 yaş grubu çocuklar fabl okumaktan ve dinlemekten büyük zevk alırlar Kanaatkârlık, tamahkârlık, kıskançlık, paylaşımcılık gibi çocuklar tarafından anlaşılması güç kavramların somut olaylarla anlatılması sebebiyle çok önemli bir eğitim aracı olarak kabul edilmelidir
6-Fabllar insan belleğinde çok kolay saklanabilen ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir
7-Çoğu manzum olan fablların başlıca amacı, belli bir ana fikrin yalın veya birkaç olayın yardımıyla en kısa yoldan açıklamaktırBundan dolayı fabllar kısadır ve şu dört bölümden oluşur:
a) Olayın ve kahramanların tanıtıldığı giriş bölümü
b) Olayın entrikalarla düğümlendiği gelişme bölümü
c) Düğümün çözüldüğü sonuç bölümü
d) Olay ve olayların arkasında yatan ana fikrin açıklandığı ders bölümü (kıssadan hisse bölümü)

8- Bütün uluslarda ortak bir nitelikte olan fabllar basit, pratik ahlak ilkeleridir
9- Kişilerin ve çocukların yakınlık duyduğu sevdiği varlıklar olduğu için fabllar, çocukların ilgisini çeker Öykülemenin kısa oluşu da çocukların fabllara duyduğu ilginin bir başka sebebidir Sıkmadan verilen öğütler, bu nedenle çocukların eğitiminde yararlı olur
10- Fabllarda zaman ve yer belirsizdirOlay çoğunlukla bir kır,orman ya da köyde geçer
11- Canlandırılmaya uygun oluşları, anlatımlarındaki hareketliliği eyleme dönüştürmeye yardımcı olur Böylelikle yaşayarak öğrenmeye uygundurlar
12- Fabllar olay anlattıkları için bir başka şiiri okumaktan ya da ezberlemekten daha çok çocukların ilgisini çeker
13 Fabllar teşhis ve intak sanatları üzerine kurulmuştur

KAYNAĞI ve DÜNYADAKİ TEMSİLCİLERİ

Bugün hala ilgiyle okunan fablların kökleri çok eski çağlara kadar uzanır Kesin olmamakla beraber, ilk örneklerin Hindistan'dan çıktığı söylenir İlk yazılı örnek de "Pançatantra" masallarıdır Eserin yazılış tarihi MÖ 100–300 yılları arasına rastlamaktadırBu eserin yazarının kim olduğu ve hangi yıllar arasında yaşadığı henüz kesinlikle bilinmemektedir

İkinci yazılı örnek, bir Hint eseri olan "Kelile ve Dimme"dir Yine onun yazım tarihi de MÖ 300 yılları olarak kabul edilir Bu eser, Beydaba unvanını taşıyan bir bilgin-filozof tarafından meydana getirilmiştir Dünya edebiyatında ilk ve önemli fabllar Hint yazarı Beydeba’ya aittir Beydaba, eserini Debşelem adlı Hint hükümdarı zamanında yazmış ve ona sunmuştur Eserde yurt yönetimi, felsefe ve eğitimle ilgili sorunlar dolaylı olarak tartışma ve eleştirme konusu yapılmaktadır Birinci bölümdeki hikâyelerin kahramanları olan iki çakaldan “Kelile” açık sözlülüğün ve doğruluğun; “Dimme” ise yalan ve iftiranın sembolüdür Beydaba, zulmü ile tanınmış olan Debşelem’i hayvan hikayeleri aracılığıyla uyarmak ve ona doğru yönetim yolunu göstermek istemiştir

Doğu edebiyatında bir başka ünlü eser de Şeyh Sadi (13yy)’nin Gülistan adlı eseridir Yöneticilerin tutum ve davranışlarından sohbetin kurallarına kadar türlü konuları kapsayan bu eserdeki hikâyeler sözlü ve yazılı olarak kuşaktan kuşağa aktarıldığı gibi birçok doğu ve batı dillerine de çevrilmiştir

Batı'da fabl, Aisopos (Ezop) masallarıyla kendini göstermiştir Ezop, Batıda ilk fabl yazarı olarak gösterilirDüzenli biçimde fabl yazıcılığı Ezop’la başlar MÖ 650-620 yılları arasında yaşadığı sanılan ve düşüncelerini baskılı bir yönetim altında ancak küçük hayvan hikayeleriyle anlatabildiği söylenilen Ezop’un fablları birçok dile çevrilmiştir

Ezop’tan sonra Batıda bu alanda büyük bir başarıya ve üne erişen Fransız yazar ve şairi La Fontaine (1621–1695), bugüne kadar nesir olarak yazılmış ve anlatılmış Ezop masallarını yeniden kaleme alıp manzum biçimine çevirerek yeniden yetişkinlerin dünyasına kazandırmıştır La Fontaine, kendisinden önce bu alanda yazılmış eserlerden de yararlanmıştır La Fontaine fabllarında genellikle öğüt dediğimiz ders, metnin sonuna konulmuştur La Fontaine, eleştirmek istediği kişileri bu öykülerle yermiş ve gülünç durumlara düşürmüştür

Tüm dünyada Masalın Babası diye haklı bir ün yapan Andersen'in masallarından bazıları fabl özelliği gösterir(Örnek:Çirkin Ördek Yavrusu)
19yüzyılda ve çağımızda Lewis Caroll,RKipling,OWilde,Tolki en, ABD'li James Thurber ve İngiliz George Orwell’ı fabl yazarları arasında sayabiliriz

Edebiyatımızda Fablın Gelişimi

15 yüzyıl şairlerinden Şeyhi’nin Harname adlı mesnevisi bizde ilk fabl örneği olarak kabul edilirÖncesinde Mevlana’nın Mesnevi’sinde fabl özellikleri gösteren hikayeler de vardır

19 yüzyılda Şinasi ,Ahmet Mithat Efendi ve Recaizade Mahmut Ekrem Batı dillerinden fabl çevirileri yaptılarAyrıca Muallim Naci ve Nabizade Nazım da çocuklar için manzum fabllar yazmışlardır

La Fontaine’in birçok manzum hikâyeleri daha sonra değişik tarihlerde başka şairlerimiz tarafından da Türkçeye çevrilmiştir Bu şairler arasında çevirileri çocuklarca zevkle okunmuş ve okunmakta olanları şöyle sıralayabiliriz: İ Alaattin Gövsa, Siracettin Hasırcıoğlu, A Ulvi Elöve, M Fuat Köprülü,Vasfi Mahir Kocatürk ,O Veli Kanık

La Fontaine’in bütün fablları Sabahattin Eyüboğlu’nun Masallar (1969) adlı kitabında ilk kez topluca yayımlanmıştır Besim Atalay’ın Hayvan Hikayeleri ya da Hayvanlardan Öğütler adlı eseri de bu türün önemli örneklerindendirNazım Hikmet de, La Fontaine’in masallarını manzum bir dille Türkçemize kazandırmıştır
Günümüzde ise, Tarık Dursun K adlı yazarımızın da bu türle ilgili eserleri vardır

TÜRK EDEBİYATINDA FABL

Mevlâna’nın Mesnevî’sinde fabl türüne örnek olabilecek hikâyeler mevcuttur15 Yüzyılda Şeyhî’nin Harname’si karşımıza çıkmaktadır Şeyhi’nin Harnâme adlı eseri de Divan edebiyatındaki fabl türüne örnek gösterilebilirMilli Eğitim Bakanlığı Harnâme’yi “Zavallı Eşeğin Hikâyesi” adı altında yayınlamıştır. Batılı anlamda ilk fabl örneklerini Tanzimat edebiyatı sanatçısı Şinasi yazmıştır. Şinasi 1862 yılında Tercüme-i Manzume adlı kitabında Batılı şairlerin şiirlerine yer vermiştir.Bunlar arasında La Fontaine’de vardır. İlk fabl çevirileri, Fransız şairi La Fontaine'den yapılmıştır. Ahmed Mithat Efendi, çocukların terbiyesi ve yetiştirilmesi hususunda Fransızcadan birçok kitap çevirmiştir Orhan Okay Ahmet Mithat için, “Kanaatimce çocuk mevzuuna bu kadar geniş olarak temas eden ilk muharririmizdir” der Ahmet Mithat Kıssadan Hisse adlı eserini ahlakî gaye güderek yazmıştır Bu eserde yazar, Ezop’tan, La Fontaine’den yapmış olduğu çevirilere ve kendi yazmış olduğu fabllere yer vermiştir.
Ali Ulvi Elöve Çocuklarımıza Neşideler, adlı şiir kitabında La Fontaine, Victor Hugo, Lamartine’den yaptığı çevirilerin yanında, yine bunlardan esinlenerek yazdığı fabl türü şiirlere de yer vermiştir. Nabizade Nazım’ın “Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk” adlı eseri vardır. Nurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu, Sebahattin Eyüboğlu fabl türü ile ilgilenmiş çeviri yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır. Tarık Dursun K’nın fabl üzerine birçok eseri mevcuttur La Fontaine, Ezop ve Krilov’dan çeviriler yaparak yayınlayan yazar, hayvanlarla ilgili birçok hikâye de yazmıştır.