Endometriozis (Çikolata Kisti)
Uterusun (rahim) anatomik yapısı içerisinde en iç katmanda yer alan, gebelik gelişmediği takdirde her ay adet kanması halinde dökülen dokuya endometrium adı verilir ve normalde vücutta sadece rahim içinde yer alır. Bu dokunun rahim içinden başka bir yerde bulunması ise endometriozis adı verilen hastalığı oluşturur. Endometrium dokusu rahim dışında da tıpkı içinde olduğu
gibi adet döngüsündeki hormon düzeylerindeki değişikliklerden etkilenir. Hormonların etkisi ile büyüyen ve kalınlaşan doku, hormonlardaki azalmayla birlikte kanayabilir.
Bu durum en sık olarak yumurtalıklarda, rahim arkası boşlukta (Douglas boşluğu), barsakların yüzeyinde, tüplerin üzerinde veya çevresinde, rahmi tutan bağların ve idrar torbasının üzerinde veya karın zarı yüzeylerinde, cerrahi yaralarda, dikişli doğum esnasında açılan kesilerde (epizyotomi hattı), çok nadir olarak da göbek deliği, burun mukozası, göz gibi uzak organlarda görülür. Bunlar arasında en sık görüldüğü yer yumurtalıklardır. Endometriozis üreme çağındaki kadınların hastalığıdır. Bu dönemdeki kadınların % 3-10’ unda bulunmaktadır. İnfertilite (kısırlık) nedeniyle araştırılan kadınların ise % 30-35’ inde görülmektedir. Kesin olmamakla beraber adet dönemindeki kanamalı dokunun tüpler yoluyla karın içine doğru yer değiştirmesiyle (retrograd mensturasyon teorisi) oluştuğu düşünülen bu hastalık diğer bir çok hastalıkla da karışabilen belirti ve bulgulara sahiptir. Bu belirtiler arasında ağrılı adet en sık rastlanılan durumdur. Hastalığın şiddetiyle ilişkisiz olabilir. Bununla beraber sancıların daha erken başlaması ve daha uzun sürmesi hastalığın ileri evrelerde olduğunu düşündürür. Ağrı, tipik olarak adetten 1-2 gün önce başlar adetle birlikte en yüksek noktasına ulaşır. Adet öncesi lekelenme tarzında kahverengi kanama da endometriozis için tipiktir. Ağrılı cinsel ilişki (disparoni) bu hastaların diğer bir yakınmasıdır. İlişki sonlarında ve sonrasında da birkaç saat devam eder. İnfertilite (kısırlık) bir belirti olmaktan çok bir sonuçtur. İnfertilite nedeniyle takip edilen hastaların bir bölümünde endometriozise rastlanır. Endometriotik odakların kanamaları sonucunda oluşan yapışıklıklar, endometriozisin yumurtalamaya olan olumsuz etkileri ve spermleri öldürücü etkisiyle infertilite gelşebilir. İleri evre hastalıklarda tüp bebek başarı oranlarını azalttığı bilinmektedir. Batın içinde tutulan organlara göre bel ağrısı, sırt ağrısı, bacaklarda ağrı, kabızlık ya da ishal, makata
vuran ağrı, kuyruk sokumuna doğru ağrı, batın dışında ise adet kanamasıyla eş zamanlı burun kanamaları ya da vücudun çeşitli yerlerinde (göz, cerrahi yara yerleri, vb.) kanama ve morarma gibi şikayetler görülebilir. Endometriozisin gerçek tanısı lezyonların direk olarak görülmesi ve patolojik olarak incelenmesi ile konur. Yani kesin tanı için cerrahi gereklidir. Ultrasonografi bu hastalığın tanısı içinde en çok kullanılan yöntemler arasındadır ancak ultrasonografi çikolata kistlerinin tanınmasında yararlıyken karın boşluğunda yerleşen endometriozis hakkında bilgi vermede yetersizdir. Şüpheli durumlarda bir tümör belirteci olarak kullanılan Ca12-5 in bakılması tanınıyı destekleyebilir. Yumurtalıktan kaynaklı kanserlerin bir kısmında yükselen bu tümör belirteci endometriozis hastalığında da yükselir fakat düzeyi kanser olgularındaki kadar yükselmez. Endometriozisin mutlak tedavisi yoktur. Amaç ağrıyı gidermek ve infertiliteyi ortadan kaldırmaktır. Tıbbi ve cerrahi tedavi yöntemleri uygulanabilir. Hamilelik ve menopoz endometriozis oluşumunu engelleyen iki fizyolojik dönemdir. Tıbbi tedaviler bu dönemlerdeki hormonal durumu taklit ederek etki gösterirler. Hormonal etkinin baskılanmasıyla endometriotik odakların baskılanması ve hastalığın gerilemesi hedeflenir. Doğum kontrol hapları, GnRH analogları, Danozol gibi ilaçlar bu amaçla kullanılabilir. Ancak ileri evre olgularda ve çocuk isteyen hastalarda seçilecek tedavi yöntemi cerrahidir. Cerrahi ile yapışıklıkların giderilerek anatominin düzeltilmesi ağrı şikayetini azaltacağı gibi gebe kalma şansını da artıracaktır. Cerrahi tedavi sonrası 6 ay gibi bir dönemde kendiliğiden gebe kalamayan olgularda yardımcı üreme yöntemlerinden faydalanılabilir. Fakat endometriozisli hastalarda nedeni net olmamakla bereber tüp bebek yöntemlerinde de döllenme oranı azalmış görülmektedir. Bu durum en sık olarak yumurtalıklarda, rahim arkası boşlukta (Douglas boşluğu), barsakların yüzeyinde, tüplerin üzerinde veya çevresinde, rahmi tutan bağların ve idrar torbasının üzerinde veya karın zarı yüzeylerinde, cerrahi yaralarda, dikişli doğum esnasında açılan kesilerde (epizyotomi hattı), çok nadir olarak da göbek deliği, burun mukozası, göz gibi uzak organlarda görülür. 
