Beş Büyük Faktör Kuramı (Beş Etmen Modeli)

Beş Büyük Faktör Kuramı
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Büyük Beş Üzerinde Uzlaşma
1981'de Honolulu'da bir sempozyumda, dört önde gelen araştırmacı, Lewis Goldberg, Naomi Takemoto-Chock, Andrew Comrey ve John M. Digman, o günün kişilik testlerini inceledi. Bu araştırmacılar, en fazla güven veren testlerin, Norman'ın 1963'te keşfetmiş olduğu beş genel etmenin altkümelerini ölçtüğü sonucuna vardılar. Bu olay, beş etmen modelinin kişilik araştırmacıları arasında büyük ölçüde kabul görmesiyle ve aynı zamanda NEO PI-R beş etmen kişilik envanterinin Costa ve McCrae tarafından 1985'te yayımlanmasıyla sonuçlandı.
Beş etmen modelinin getirdiği en önemli gelişmelerden biri, daha önce varolan dağınık ve düzensiz alana, ortak bir sınıflandırma getirmesi olmuştur. Beş etmen modelini diğerlerinden ayıran özellik, bu modelin belirli bir psikoloğun kuramına değil, dile, insanların birbirlerini anlamak için kullandıkları doğal araca dayalı olmasıydı.
Birkaç meta-analiz Büyük Beş'in geniş bir davranış dizisini tahmin gücünü ortaya koydu. Saulsman ve Page, Büyük Beş kişilik boyutu ve Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV)'ta yer alan 10 kişilik bozukluğu sınıfı arasındaki ilişkileri inceledi. Araştırmacılar, 15 bağımsız örnekten, her bozukluğun tekil ve tahmin edilebilir bir beş etmen profilini gösterdiğini keşfettiler. Bozuklukların altında yatan en belirgin ve tutarlı kişilik göstergeleri, Duygusal denge'nin olumlu birleşimleri ve Uyumluluğun olumsuz birleşimleri idi.
Uygulama alanında, Barrick ve Mount 23,994 katılımcının yer aldığı 162 örneği kullanan 117 çalışmayı gözden geçirdiler. Araştırmacılar, sorumluluğun, tüm iş grupları için tüm başarım ölçütlerinde tutarlı ilişkiler ortaya koyduğunu keşfettiler. Sosyal etkileşim gerektiren işlerde (örn. yönetim ve satış) dışadönüklük geçerli bir gösterge idi. Dahası, dışadönüklük ve deneyime açıklık, eğitim yeterliliği ölçütünün geçerli göstergeleriydi.

1. Deneyime Açıklık
Açıklık sanatı, duyguları, macerayı, sıradışı fikirleri, hayal gücünü, merakı ve çeşitli deneyimleri genel olarak takdir anlamına gelmektedir. Bu özellik, yaratıcı insanları gerçekçi ve basmakalıp (sıradan) insanlardan ayırmaktadır. Deneyime açık olan insanlar, entelektüel olarak meraklı, sanatı takdir eden ve estetiğe duyarlı kişilerdir. Kapalı insanlara kıyasla, daha yaratıcı ve arzularının daha fazla ayırdında olan insanlardır. Alışılmadık inançlara bağlı olmaya daha fazla meyillidirler.
Açıklıkta düşük puanlara sahip insanlar daha geleneksel, basmakalıp ilgilere sahip olmaya eğilimlidirler. Onlar, basit, doğrudan ve açık olanı; karmaşık, belirsiz ve incelikli olana tercih ederler. Sanatı ve bilimi şüpjeyle karşılayabilirler, bu çabaları anlaşılması zor, derin ve pratik kullanımdan uzak bulabilirler. Kapalı insanlar aşina oldukları şeyleri yeni yollara karşı tercih ederler. Değişime karşı tutucu ve dirençlidirler.

Örnek Açıklık Ögeleri

Fikirlerle dopdoluyum.
Kavramları hızlı bir şekilde anlayabilirim.
Zengin bir kelime hazinem vardır.
Canlı bir hayal gücüm vardır.
Müthiş fikirlerim vardır.
Nesneler hakkında düşünmek için zaman harcarım.
Zor kelimeler kullanırım.
Soyut fikirlerle ilgilenmem. (tersi)
İyi bir hayal gücüm yoktur. (tersi)
Soyut fikirleri anlamakta güçlük çekerim. (tersi)

2. Sorumluluk
Sorumluluk öz-disiplin gösterme eğilimi, görev bilinciyle hareket etme ve başarı için azim gösterme demektir. Bu özellik, kendiliğinden gerçekleşene karşılık planlı hareketi tercih etmeyi gösterir. Dürtülerimizi yönlendirme, düzenleme ve kontrol etme eğilimimizi belli eder. Sorumluluk Başarıya İhtiyaç Duyma (İngilizce Need for Achievement olarak bilinen ve kısaltması NAch olan) etmenini içerir.
Yüksek sorumluluğun faydaları açıktır. Sorumluluk sahibi bireyler kasıtlı planlama yaparak ve bunda süreklilik göstererek yüksek başarı düzeyine ulaşırlar ve sorunlardan kaçarlar. Diğerleri tarafından güvenilir ve zeki olarak adlandırılırlar. Diğer taraftan, zorlayıcı mükemmeliyetçiler ve işkolikler olabilirler.

Örnek Sorumluluk Ögeleri

Her zaman hazırımdır.
İşimde zor beğenen biriyimdir.
Bir programı takip ederim.
Ev işlerini hemen yaparım.
Düzeni severim.
Detaylara dikkat ederim.
Eşyalarımı ortalıkta bırakırım. (tersi)
Dağınık birisiyimdir. / Ortalığı dağıtırım. (tersi)
Eşyaları gerçek yerlerine koymayı genellikle unuturum. (tersi)
Görevlerimden kaçarım. (tersi)

3. Dışadönüklük
Dışadönüklük, olumlu duygular, diğerlerinin teşvik ve ortaklıklarını arama eğilimi olarak tanımlanır. Bu özellik dış dünyayla açık bir etkileşim ile kendini gösterir. Dışadönükler insanlarla olmaktan eğlenirler, genellikle enerji dolu olarak tanımlanırlar. Heyecan olanaklarına karşılık "Evet!" ya da "Hadi gidelim!" diyebilecek olan; coşkulu, hareket-odaklı bireyler olma eğilimindedirler. Grup içinde, konuşmayı severler, kendilerini öne çıkarırlar ve ilgi çekerler.
İçedönükler laf kalabalığı, enerji ve dışadönüklerin eylem seviyesinden uzaktırlar. Sessiz, şatafatsız, ağır ve sosyal dünyayla daha az ilgili olma eğilimindedirler. Sosyal katılımlarının az olması utangaçlık veya bunalım olarak yorumlanmamalıdır. İçedönükler, sadece, dışadönüklerden daha az dürtüye ve daha fazla yalnız zamana ihtiyaç duyarlar.

Örnek Dışadönük Ögeleri

Ben partinin candamarıyım.
İlginin odağı olmak isterim.
İnsanlar arasında kendimi rahat hissederim.
Konuşmaları ben başlatırım.
Partilerde bir sürü farklı insanla konuşurum.
Yabancıların çevresinde sessiz kalırım. (tersi)
Kendimi ilgi odağı haline getirmekten hoşlanmam. (tersi)
Çok fazla konuşmam. (tersi)
Konuşacak çok az şeyim vardır. (tersi)

4. Uyumluluk
Uyumluluk başkalarına karşı kuşkulu ve zıt (antagonistik) olmaktan ziyade merhametli ve yardıma hazır olmaya eğilimli olmak olarak tanımlanır. Bu özellik, sosyal denge üzerine ilgiyi ve kaygıyı yansıtır. Uyumlu bireyler diğerleriyle kolay geçinir. Genel olarak saygılı, arkadaşça, cömert, yardımsever ve diğerlerinin istekleriyle uzlaşmaya hazır olarak görülürler. Uyumlu bireyler insan doğası hakkında iyimser bir görüşe sahiptirler. Onlar, insanların dürüst, saygın ve güvenilir olduğuna inanırlar.
Uyumsuz bireyler kendi çıkarlarını diğerleriyle geçinmekten üstün tutarlar. Diğerlerinin iyi olmasıyla genellikle daha az ilgilidirler ve diğerlerine daha az yardım eli uzatırlar. Bazen diğerleri hakkındaki şüphecilikleri onların kuşkucu, dostça olmayan ve geçimsiz olmalarına neden olur.

Örnek Uyumluluk Ögeleri

İnsanlarla ilgilenirim.
Diğerlerinin duygularını hissederim.
Yumuşak bir kalbim vardır.
İnsanları rahatlatırım.
Diğerlerinin hislerine ilgi duyarım.
Diğerleri için vakit ayırırım.
İnsanların sorunlarıyla ilgilenmem. (tersi)
Diğerleriyle genellikle ilgili değilimdir. (tersi)
Diğerleri hakkında çok az ilgi duyarım. (tersi)
İnsanları aşağılarım. (tersi)

5. Duygusal Denge
Duygusal denge öfke, endişe, bunalım gibi olumsuz duyguları yaşamaya eğilim olarak tanımlanır. Duygusal dengesizlik olarak da adlandırılır. Duygusal dengede yüksek puan alanlar duygusal olarak duyarlı ve strese eğilimlidirler. Olağan durumları tehdit edici ve ufak hayal kırıklıklarını umutsuzca zor olarak nitelemeye daha eğilimlidirler. Onların olumsuz duygusal tepkileri olağandışı şekilde uzun sürer, bu da genellikle kötü bir ruh halinde oldukları anlamına gelir. Duygusal dengedeki bu sorunlar bu bireylerin açık düşünmesini, kararlar vermesini ve streste etkili bir şekilde baş etmesini engelleyebilir.
Ölçeğin diğer tarafında, duygusal denge puanı az olan bireyler daha zor üzülür ve duygusal olarak daha az tepkilidirler. Sakin, duygusal olarak dengeli ve kalıcı olumsuz histen uzak olma eğilimi gösterirler. Olumsuz hislerden uzak olmaları, daha çok olumlu hisleri tecrübe edecekleri anlamına gelmez. Olumlu hislerin sıklığı, dışadönüklük boyutunun bir bileşenidir.

Örnek Duygusal Denge Ögeleri

Kolaylıkla rahatsız olurum.
Ruh halim sürekli değişir.
Kolay öfkelenirim.
Kolay strese girerim.
Kolay üzülürüm.
Sıklıkla ruh hali atlamaları yaşarım.
Genellikle keyifsiz hissederim.
Olaylar hakkında endişe duyarım.
Zamanın çoğunda rahatımdır. (tersi)
Ender olarak keyifsiz hissederim. (tersi)

MsXLabs Üye Girişi