Nefesli Çalgılar (Üflemeli Çalgılar)

Nefesli Çalgılar (Üflemeli Çalgılar)
Ana Britannica

Nefesli çalgılar, üflemeli çalgılar olarak da bilinir, içindeki havanın titreşmesiyle sesin oluştuğu çalgıların ortak adıdır.
Nefesli çalgılar Batı müziğinde orkestranın ikinci çalgılar bölümünde yer alır ve genelde,

Tahta nefesliler (flüt, obua, klarnet, fagot ve saksofon)
Bakır nefesliler (korno, trompet, trombon ve tuba)

olmak üzere ikiye ayrılır. Ama bu ayrım çok da tutarlı değildir. Örneğin pirinçten yapılan saksofonlar, gümüş, altın veya çeşitli alaşımlardan yapılmış flütler de vardır. Ayrıca bu sınıflandırmada sesin üretiliş biçimi göz önünde tutulmamıştır.
Günümüzde çoğu organologlarca kabul edilen Hornbostel ve Sachs sınıflandırmasına (1914) göre nefesli çalgılar (ya da aerofonlar),

Titreşen havayı içinde taşımayan serbest aerofonlarla (böğürteç, akordeoan ve orgun kamışlı borusu)
Havayı içinde taşıyan gerçek nefesli çalgılar

biçiminde ikiye ayrılır.
Gerçek nefesli çalgılar da,

Kenar üfürümlü (titreşimin, havanın bir kenara çarptırılmasıyla sağlandığı) çalgılar (flüt, açık org borusu, vb.)
Ağızlıklı çalgılar (trompet, trombon, vb.)
Tek ya da çift kamışlı çalgılar (klarnet, obua, fagot, vb.)

biçiminde ayrılır.
Serbest aerofonlar grubu, insanoğlunun bildiği en eski çalgılardan bazılarını içine alır. Çoğu kültürlerde doğaüstü güçlerle özdeşleştirilen böğürtecin varlığı 25 bin yıl kadar gerilere gider. Uzun bir ipe bağlı ince bir tahta, kemik veya fildişi parçadan oluşan bu alet, hızla çevrilince ipin ucundaki cisim kendi çevresinde dönerek ses çıkartır. Serbest dilli ağız armonikaları, serbest aerofonlar grubuna girer. Armonika ve melodikalar, ayrıca bunların Doğu'daki eski tipleri olan Çin sheng'i, Japon şo'su ve Güneydoğu Asya kaen'i de aynı ailedendir. Bu Asya çalgıları sukabağından ya da ağaçtan yapılmış bir hava kasasından oluşur. Bu kasalardan, ucunda kamıştan bir dil bulunan uzun bambu borular çıkar.
En yaygın kenar üfürümlü çalgı, yan flüttür. Batı müziği orkestralarında yandan üflenen flüt kullanılır, ama birçok halk tipi flüt ile Batı müziği dışındaki müziklerde çalınan flütlerin çoğu ucundan üflenir. Ortadoğu'nun neyi ve Svazilerin umtşingo'su bunlardandır.
Delikli tek bir borudan yapılmış yan ve düz flütlerin dışında, her sesin değişik boylarda kamışlarla elde edildiği flüt türüne panflüt denir. Dilli düdükte ise ince bir hava sütununu sert kenara yönelten bir iç tapa vardır. Avrupa düz flütünde (blok flüt) gagayı andıran bir bek bulunur. İkili ve üçlü düz flütler Latin Amerika ile Doğu Avrupa'da yaygındır. Borulardan birine genellikle parmak basılmayarak bunun burdon (pedal sesi) işlevini görmesi sağlanır, buna karşılık melodi öbür flüt veya flütlerle çalınır. Okarina ve tekne fllütler boru biçimli olmaktan çok, küreseldir; bunlarda ses delikleri ve bek bulunabilir.
Ağızlıklı çalgılar nefesli çalgıların en çok çeşitlilik gösteren alt grubudur. Batı orkestralarında çalınan çok gelişmiş pistonlu trompet, korno, tuba ve sürgülü trombondan Asya ve Pasifik'in deniz kabuğundan oluşan trompetlerine, Afrika'nın fildişi ve boynuzdan yapılan trompetlerine kadar birçok tipi içine alır. Bütün bu çalgılarda ses, çalgıcının dudaklarını titreştirerek bir ağızlığın içine doğru üflediği hava akımıyla oluşur. Bu nedenle bazı organologlar bu çalgılara dudak kamışlılar adını verirler. İsviçre Alp boynuzu, Tibetli Budacıların dung-çen'i ve Güney Amerika'nın ağaç kabuğu trompeti çok uzaklardan işaret vermek amacıyla kullanılır.
Klarnet ailesinden çalgıların çoğunda kuru ve inceltilmiş bambu kamışından yapılma tek bir dil bulunur. Avrupa, Kuzey ve Batı Afrika ve Güney Amerika'da halk klarnetlerine rastlanır. Batı Afrika'nın yandan üfürülen klarneti gibi birçok klarnet de idyoglotik (dilli ya da kamışı kendinden olan) çalgılardandır. Hornpipe'ler tek veya çift olabilir. Örneğin Baskların alboka'sında yanyana iki kamış boru vardır. Bu boruların her ikisi de tek dile bağlanır. Boruların bir ucuna bağlanan boynuz, kalak işlevi görür. Diğer uca bağlanan boynuz ise çalgıcının içine üflediği bir çeşit ağızlıktır. Bir tür zurna olan shawm'da ve obualarda çift kamış vardır. Batı tipi klarnetler cornemuse, antik klarnet, ranket, modern obua, korangle ve fagottur. Halk shawm'larına bütün dünyada rastlanır. Ortadoğu'nun zurnası, Hint şahnai'si, Çin so-na'sı ve Tay pi-nai'si bunların bazı örnekleridir. Sonuncusu, kurutulmuş palmiye yağrağından yapılmış dörtlü diliyle benzeri olmayan bir çalgıdır.

MsXLabs Üye Girişi