İlhan Usmanbaş

İlhan USMANBAŞ
Besteciler - Türk Bestecileri
Müziksever bir aile ortamında büyüyen ve küçük yaşta kendi kendine viyolonsel çalışmaya başlayan İlhan Usmanbaş, Galatasaray Lisesi'ndeki öğrenciliği boyunca Sezai Asal ile müzik çalışmaları yaptı. 1941'de liseyi bitirerek İstanbul Edebiyat Fakltesi' ne ve Belediye Konservatuvarı'na öğrenci oldu. Konservatuvarda Cemal Reşid Rey'in armoni, Sezai Asal'ın viyolonsel derslerini izledi. 1942'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın Kompozisyon Bölümü'ne geçerek Ferit Alnar ve Ahmet Adnan Saygun ile armoni, David Zirkin ile viyolonsel çalışmaya başladı. Öğrencilik yıllarında, Faure, Ravel ve Stravinski'nin etkilerini taşıyan ilk yapıtı piyano için Altı Prelüd'ü (1945) gerçekleştirdi. 1946'da bestelediği, yaylı çalgılar orkestrası için Küçük Gece Müziği 'nde Mozart'ın aynı adı taşıyan yapıtına öykündü, ancak armoni kullanışı ve ezgi yapısı açısından XX. yy. renkleri taşıyan yeni-klasik (neo-klasik) bir deneme ortaya koydu. Öğrencilik yıllarının sonlarına doğru, 1947'de yazdığı Yaylı Dördül'de Hindemith ve Bartok'un yanı sıra, Türk halk müziği öğelerinden de esinlendi (bu yapıt 1955'te A.B.D'nde FROMM Müzik Ödülü'nü kazanmasını sağladı). 1948'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın ileri dönemini bitiren İlhan Usmanbaş, aynı yıl solfej öğretmenliğine başladı, Birinci Senfoni'sini ortaya çıkardı. 1951'de ilk on iki ton yazısını içeren Çello ve Piyano İçin Müzik no.l 'i besteledi. Aynı yıl Kemal İlerici ile birlikte Türk müziği ve makamları üstüne çalışmalar yaptı. Bu çalışmaların doğrultusunda bestelediği Çello ve Piyano İçin Müzik no. 2'yi (1951) Türk makamları üstüne yazdı.
1952'de Unesco aracılığıyla A.B.D'ne gitti. Dört ay sonra yurda dönüp Ankara'da Helikon Derneği'nin kurucuları arasına katıldı. Bu dönemde yazdığı Üç Müzikli Şiir (1952), Dali'den Üç Resim (1953) ve Beş Etüd (keman ve piyano için, 1953-1955) genellikle dizisel yöntemi içeren yapıtlar oldu. 1956'da Ankara Devlet Konservatuvarı'nda müzik tarihi öğretmenliği yapan besteci 1957-1958 yılları arasında Rockefeller bursuyla A.B.D'ne gitti. Birçok çağdaş besteciyle tanıştığı bu dönemde yazdığı yapıtlarmı dizisel ve özgür yöntemlerle gerçekleştirdi. 1958'de bestelediği Şiirli Müzik ile Kusevitski Ödülü'nü aldı. 1963'te form bilgisi öğretmenliği, 1964'te beş aylık bir süre için Ankara Devlet Konservatuvan müdürlüğü yaptı. 1966'da Wieniawski beste yarışmasında, Polonya'da birincilik ödülünü, Boşluğa Atlayış başlıklı keman ve dört çalgıyı içeren yapıtıyla kazandı.

1966'da yazdığı Bölüm başlıklı senfonik yapıtı, 1960'lardan beri denediği özgür ritimli yazıya göre geleneksel notalama yöntemine bir dönüş oldu. Ayrı planlarda devinen salkım ses gruplarıyla senfonik orkestranın büyük bir duvar resmi, bir fresk olarak düşünüldüğü bu yapıt 1968'de Viyana’da seslendirilmiş ve aynı yıl Paris Besteciler Tribünü'nde ilk on sıra içinde yer almıştır. Bu tarihten sonra İlhan Usmanbaş geniş ölçüde raslantısal (raslamsal) müzik öğelerinden yararlanmaya başladı. Parçalanan Sinfonietta (1968) ayrı gruplarda geniş kaydırmalar ve özgür değerler sergilerken, Raslamsallar (1968) çeşitli gruplar için ayrı açık biçimde çalınma özgürlüğü getirmektedir. Kaynak (1968) adlı solo piyano, sekiz çello ve dört kontrbas parçası gene açık biçim uygulamasıdır. 1969'da yazdığı, kesin bir yapısal biçim içinde özgür öğeleri içeren Oluşum ile İsviçre'de Bale Müziği Yarışması'nı kazandı.
İlhan Usmanbaş, gerek dünya edebiyatından, gerekse Türk edebiyatından esinlenmiş, Eluard, Mallarme, Valery, İlhan Berk, Ece Ayhan, Ertuğrul Oğuz Fırat, Behçet Necatigil gibi yabancı ve Türk sanatçıların dizelerini müzikleştirmiştir. Bu çalışmalarda kimi zaman özgür prozodi, kimi zaman ayrı tempoda geçitlerin birlikte çalınmasıyla elde edilen bir raslantısallık (raslamsallık) göze çarpar.
1970'te yazdığı Yaylı Dördül'de besteci, yapıtın kuruluşunu yorumcuya bırakan, belli bir başlangıç, belli bir sonu olmayan bir yöntem gütmüştür. Ses-tını anlayışında geleneksel sınırları kaldırarak, yorumculara diledikleri sayfadan başlayabilme özgürlüğü tanınır. Böylece bu yapıt XX. yy'ın getirdiği açık biçim denemesinin bir örneklemesidir.
1971'de devlet sanatçısı olan İlhan Usmanbaş, 1974-1975 yıllarında radyoda "Yirminci Yüzyıl Müziği" ve "Çağlar Boyunca Müzik" başlıklı programlar yaptı. 1974'te İstanbul Devlet Konservatuvarı müdürlüğüne getirildi.1975'te yazdığı Devr-i Kebir, geleneksel Türk sanat müziği usulüyle bir yönden ilgilidir: Kısa-uzun değerler kaba-ince vuruşlar. Bir tını çeşitlemesi sayılabilecek bu yapıt on beş ölçülük büyük bir vurma demetini içerir ve on dakika boyunca bu demet on bir kez yinelenir.
Vurma çalgılardan bazıları, tom-tom, bongo, konga, ksilofon ve vibrafondur. İlk kez 1975 İstanbul Festivali'ndeFink Vurma Çalgılar Altılısı tarafından seslendirilmiştir. 1976'da İstanbul Devlet Konservatuvarı'ndaki müdürlük görevinden ayrılarak aynı kuruluşa kompozisyon öğretmeni olan İlhan Usmanbaş 1979'da tamamladığı Üçüncü Senfoni'nin dördüncü bölümünde minimal müzik kullanmıştır. 15 dakika ile 45 dakika arasında çalmabilen bu yapıt, bölüm sıralaması yönetmen tarafından saptanan, en az üç bölümü çalınan, yedi bölümlük bir çalışmadır. 1982'de yazdığı Yurtta Barış Cihanda Barış başlıklı, televizyon için bale müziği yer yer tek armoni üstüne kuruludur. İki bölümlük bu yapıt Gluck, Mozart ve Beethoven kolajları içerir. İlhan Usmanbaş'ın en son çalışmalarından biri olan Arp ve Yaylı Çalgılar İçin Konser Aryası 1983'te tamamlanmıştır: Arp, teksesli bir çalgı gibi kullanılmış, vokal bir konser aryası anlayışı biçime egemen olmuştur. 1984'te profesörlüğe yükseltilen, Mimar SinanÜniversitesi Devlet Konservatuvarı Müzik Bölümü başkanlığı yapan İlhan Usmanbaş'ın müzik kuramıyla ilgili telif ve çeviri kitapları da vardır: Kısa Dünya Musikisi Tarihi (1965); Müzikte Türler ve Biçimler (19.71); Müzikte Biçimler (1974).

YAZI TEKNİĞİ

İlhan Usmanbaş'ın yapıtlarını yazı tekniği açısından dönemlere ayırırsak, modal yapıdaki ve Türk Beşleri' nin etkisindeki ilk çalışmalarından sonra 1952'de on iki ton yazısına ve giderek dizisel yönteme yöneldiğini görürüz. 1960'tan sonraki çalışmalarında geniş ölçüde raslantısal müzik öğelerine ağırlık vermiş ve özgür biçim denemeleri yapmıştır. Bestecinin değişik dönemlerde başkalaşım gösteren yapıtlarından Yaylı Dördül (1970) açık biçimlere yönelen bir çalışma, Şenlikname (1970) bir çeşit modal dokunun başladığı bir çalışma, Üçüncü Senfoni (1979) minimal yöntemleri işlediği bir çalışma, keman için Partita 'nın (1985) son bölümüyse değişik görüntüler sunan bir minimal yöntem çalışmasıdır.
Eserleri:
Solo için: Altı Prelüd (piyano için, 1945); Ölümsüz Deniz Taşlarıydı (piyano için, 1965); Soruşturma (piyano için, 1965); Ki Yalnızdılar (keman için, 1966); Mavi Üçgen (obua için, 1967); Biçim/sizİer (piyano için, 1968); Dört 12-ton Parçası (piyano için, 1970); FL-75 (flüt için, 1975); Bas Klarinet x Bas Klarinet (1977); Al-Co-Sa-Gi (çembalo için, 1983); Partita (keman için, 1985); Partita (viyolonsel için, 1985).

İkili: Keman-Piyano Sonatı (1946); Obua ve Piyano Sonatı (1949); Çello ve Piyano İçin Müzik no. 1 (1951); Çello ve Piyano İçin Müzik no. 2 (1951); Üç Müzikli Şiir (ses ve piyano için, 1952); Beş Etüd (keman ve piyano için, 1953-1955); Hindemith Temaları Üstüne Üç Sonatin (klarinet ve piyano için, 1956); Klarinet ve Viyolonsel İçin Üç Parça (1956); İki Piyano İçin Üç Bölüm (1957); Keman ve Viyolonsel İçin Üç Parça (1960); Viyola ve Piyano İçin Müzik (1960); Bakışsız Bir Kedi Kara (ses ve piyano, 1970); Viyolonsel ve Piyano İçin İki Müzik (1983); Saxmarim (saksofon ve ma-rimbafon için, 1982-1985). Dörtlü: Yaylı Dördül (1947); Raslam-sallar (1968); Yaylı Dördül (1970); Saksofon Dördülü (1970); Klarinet Dördülü (1980).

Beşli: Klarinetli Beşil (1949); Repos d'ete (soprano ve dört yaylı çalgı için, 1960); Boşluğa Atlayış (keman ve dört çalgı için, 1966).

Altılı: Devr-i Kebir (vurma çalgılar için, 1975); Şiirli Müzik (ses ve beş çalgı için, 1958).

Sekizli: Sekizil (üfleme çalgılar, piyano, arp ve çelesta için, 1960). Oda orkestrası için: Küçük Gece Müziği (yaylı çalgılar için, 1946); Dali' den Uç Resim (yirmi iki yayh çalgı için, 1953); Parçalanan Sinfonietta (üç klarinet, üç flüt, yaylı çalgılar 9 için, 1968); Şeniikname (bas, kadın korosu, vurma çalgılar için, 1970); Kareler (solo, koro, çalgılar için, 1970).

Solo ve orkestra için: Keman Konçertosu (1947); Kaynak (solo piyano, sekiz çello, dört kontrbas için, 1968); Arp ve Yaylı Çalgdar İçin Konser Aryası (1983).

Orkestra için: Birinci Senfoni (1948;1978'de ikinci bölümü yeniden ele aldı); İkinci Senfoni (yaylı çalgılar için, 1950); Dört Japon Estampı (kadın korosu ve orkestra için, 1956); Bir Zar Abşı (koro ve orkestra için, 1958); Gölgeler (1963); Bölüm (1966); Nutuk, Gençliğe Hitabe (teyp, konuşma ve orkestra için, 1973); Üçüncü Senfoni (1979).

Eşliksiz koro için: İki Madrigal (1959); Özgürlükler (yönetmen, koro ve vurma çalgılar için, 1970). Sahne müziği: Oluşum (bale müziği, 1969); Kanlı Düğün (Garcia Lorca'nın oyunu için müzik, 1970); Bulutlar Nereye Gider? (bale müziği; vurma çalgılar için, 1970); Yurtta Barış Cihanda Barış (TV için bale müziği, 1982); Gılgameş (O. Asena'nın oyunu için tiyatro müziği, 1983).

KAYNAK

MsXLabs Üye Girişi