Sanat Terimleri Sözlüğü - E

Sanat Terimleri Sözlüğü
Felsefe Ekibi sitesinden alınmıştır.

- E -

Ebad
Birşeyin en boy ve yükseklik ölçüleri. En ve boy için de söylenir.

Eboş
(Alm. Erster, Entwurf; Fr. ébauche)

1— Bir sanat eserinin ilk durumu. Bu sözcük büyük çizgilerle taslak haline getirilmiş bir tablonun ilk düşünülmüş durumu için kullanılır. Heykel için de kullanılır.
2— Kaba, geliştirilmemiş iş.

Ebru kağıdı
Kitre, kala gibi yapıştırıcılarla yoğunlaştırılmış su üzerine, terbentin ile sulandırılmış yağlı boya damlatılarak yapılan süse, yatırılan kağıtla alınan resim. Kitle, sıcak suda daha çabuk erir. Ancak en iyisi kitreyi su içinde bekleterek yumuşatmaktır. Ebru kağıdının bir de toz boyayı zamk ve öldle karıştırılarak yapılanı vardır. Ebru kağıdı Osmanlı Sanatında önemli bir yer alır.

Edikula
(Lat. aedicula: "tapınakçık") Edikul olarak da bilinir, üçgen ya da kemer biçimli bir alınlığı taşıyan iki sütunla çerçevelenmiş, bir Antik Çağ tapmağının ön yüzüne benzeyen küçük girinti. İçine genellikle bir heykel yerleştirilirdi. Helen ve Roma mimarlıklarında zafer takı, hamam gibi önemli yapıların cephelerinde uygulanırdı. Rönesans'ta ve daha sonraki yeni-klasik mimarlık akımlannda yapılann hem içinde, hem de dışında büyük duvar yüzeylerine hareketlilik kazandırmak amacıyla kullanıldı. Daha genel anlamda, benzer biçimde çerçevelenmiş pencere ya da kapı gibi açıklıklara da edikula adı verilir.

Ehl-i hibre
Sanat eleştiricisi.

Ehram
Piramit.

Eklektizm
Artistik yaratıcılığın eksikliğini kendinde duyanların başka çağların sanatlarına yönelmelerine ve onların değerli taraflarını alıp birleştirmeğe denir. Rönesanstan sonraki Maniyerist devir ressamları eklektizme önem vermişlerdir.

Ekleme dişi
(Fr. amorce, arrachement, harpe; İng. toothing, totthing, stones; Alm. Ansatz, Zahn steine. Verzahnung) Bir duvarı sonradan yapılacak bir duvara bağlamak için köşelerde çıkıntı olarak bırakılan taş ya da tuğlalardan herbiri (bağlantı taşları).

Eksedra
(Fr. exédre; İng. exedra; Alm. Exedra) Genel olarak camilerde yarım kubbelerin her iki yanında cami mekanını genişleten çeyrek kubbeli bölümler.

Ekslibris
Lat.’den gelir. Bir kitabın kime ait olduğunu belirten işareti taşıyan kağıt. Bu, genel kaide olarak kitap kapağının iç- tarafına yapıştırılır. 15. y.y.’da ilk kez tahta baskı olarak yapılmış, sonra da bakır oyma yapılmağa başlamıştır. Ekslibris, bir şahsın isminin harfleri ile, sembolik ve allegorik temsil edici figürlerle yapılmaktadır. Barok devrinde bütün Avrupa’ya yayılmış, 19. y.y.’da kitap sanatının gelişmesi üzerine bütün dünyada önem kazanmıştır.

Elevasyon
(Fr. élévation; ing. elevation, raised plan; Alm. Aufriss, Wandgliederung) Bina cephesinin dikey yüzeyinin düzeni, dik izdüşüm. Cephe resmi.

Elgincilik
İngiliz lordu Elgin tarafından Partenondan çalınan heykeller yüzünden bu şekilde sanat eserlerini bulundukları yerden kaçıranlara denir. Adı geçen kişi 1801 - 1803 yılları arasında sözü geçen heykelleri parthenondan çalıp Londradaki Britishe Museum'a 35.000 İngiliz lirasına satmıştı.

El yazması
(Fr. manuscrit; Alm. Manuskript) Kitaplar eskiden el yazısı ile yazılırdı. Ve bu yazılar bir sanat yazısı idi. Matbaanın icadından önce bizde de eski yazı ile en güzel kitaplar yazılmış ve ünü dış ülkeler de duyulmuş yazı ustaları yetişmiştir. Lâtin harfleri halen Batıda yeni yazıların bulunmasına daima hareket noktası olmaktadır.

Empor
(Alm. Empore; Fr. tribüne) Kiliselerde yan ve çapraz -gemilerle batı girişinin üstlerindeki kadınlara, devlet ileri gelenlerine ve koronun yer aldığı bölümlere verilen ad (mahfil).

Enderun
Sarayın padişahlara ayrılan kısmına denip, burada saray hizmetinde çalışacakların yetiştirilmeleri ve yatmaları için yerler bulunurdu. Buraya gelenler bilim, din, edebiyat ve sanat öğrendiklerinden enderun bir okul anlamı taşırdı.

Enformel sanat
(Fr. art informel) Geometrik biçimlere dayanmayan sanat. Bilimsel teknoloji çağı diye adlandırılan zamanımız için katı biçimli bir dünya tasarlayanlara, geometrik biçimler ve bunların ölçülü konstrüktivizmine karşı olanlarca 1930'lardan sonra ortaya atılan bir sanat görüşü. Uzunca süre 20. y.y. estetiğinin çekirdeğini oluşturan konstrüktivist anlayış üzerine kuşkular uyandıran e. taraftarları giderek nesnesizlikten biçim yokluğuna değin bir çalışma içine girdiler. E. anlayışında olanlar, resimlerinde strüktürler, tekstürler ve malzeme kırıklıklarının etkilerine değin yeni bir çok şeyi resme soktular. Kısacası e. düzeyinde her türlü boya ve malzeme denemeleri de yapıldı. Lirik soyutlama anlayışı da enformel sanat içinde yer almaktadır.

Enkaustik
Mumlu boyalar.

Enteriyör
(Fr.intérieur; Alm.Intérieur) Bina içini gösteren resim. Ortaçağda enteriyör bazı çizgilerle ima edilmiştir. İlkkez 15. y.y.'dan itibaren perspektif kurallarına uygun olarak enteriyör resmi başlar (perspektif).

Epigrafi
(Fr. épigraphie;ing. epigraphy; Alm.Epigraphik, inschriftenkunde) Kitabeleri okuma ve çözme bilimi.

Epik
(Fr. épique) Destan.

Epistil
(Fr. épistyle; Lât. ve Yun. epistylion) Arşitravın yerine kullanılan bir kelimedir (arşitrav).

Epitaf
(Alm. Epitaph; Yun. epitaph) Kilise içinde ya da dış duvarında bir ölünün anısı için konulan ve ölüyü yalnız ya da ailesi ile birlikte dua eder biçimde gösteren taş ya da madenden levha.

Ekzotizm
(Fr. exotisme) Yabancı ülkelerin sanatlarına olan hayranlık. Eksotizm Fransız klâsisizmi zamanında Fransa’da Doğu hayatına olan ilgide görülür. 19. y.y. başında yabancı kültürlerle yapılan temas bu e.'e olan ilgiyi yaratmıştır.

Erekteion
(Fr. Erechthéion; Alm. Erechtheion) Atinada Akropolda inşa olunmuş karyatidli bir tapınaktır (karyatid).

Erguvan rengi
Erguvan çiçeği renginde mora çalan bir kırmızı renk.

Eros
Eski Yunanlılarda aşk ilâhı olup buna Romalılar Küpidon derlerdi. Bilhassa rokokonun kubbe resimlerinde küpidonların uçuştukları görülür.

Erotik
(Fr. erotique) Şehvet uyandıran resim ve saire gibi şeylere verilen addır, aşklı.

Esas kubbe
Osmanlı Türk mimarisinde camiin esas payelerinin üzerine oturan kubbesine denir. Bunun etrafında ve buna bağlı olarak yarım kubbeler ve küçük kubbeler vardır (kubbe).

Esas renkler
Sarı, mavi, kırmızı renklere denir.

Esatir
Mitoloji karşılığıdır (mitoloji).

Eser
Bir sanatçının tamamen kendi yaratıcı gücüne dayanarak ortaya çıkardığı yapıt.

Eskiz
(Fr. esquisse; Alm. Skizze; hal. Schizzo = Şizzo) Bir resmin, heykelin ya da mimari eserinin kafadaki tasarımını veren taslağı. Eskiden e. yalnız çizilmiş bir taslak olarak anlaşılıyordu. Bugün ise bu sözcük heykel ve mimari taslaklar için de kullanılmaktadır.

Esprit-nouveau
(Fr. L’Esprit Nouveau) Fransız ressamı Ozenfant ile mimar ressam Le Corbusier’in 1918’de kaleme aldıkları pürizm (= purisme) programında, kübizmi süsleyici öğelerden arıtmayı benimsemişlerdir. Esprit-nouveau, 1921 ile 1925 orası bu iki sanatçının çıkardıkları bir derginin adıdır.

Estamp
(Fr. estampe) Çinko, bakır, lito taşı, tahta ya da linolyum üzerine yapılmış olan resim çalışmalarının kâğıda basılmış olanına denir. Japonların bu alandaki tahta baskı estamplar, iyi örneklerdir.

Estet
(Fr. esthéte) Güzel sanatları seven ukala, züppe insanlara denir. Estetisien ile karıştırılmamalıdır.

Estetikçilik
19. yüzyılın son çeyreğinde Avrupa'da edebiyat ve sanatta "güzellik için güzellik" ilkesini savunan akım. Yararcı toplumsal felsefelere ve sanayi toplumunun çirkinliğiyle zevksizliğine tepki olarak gelişmiştir.
Akımın felsefi temelleri 18. yüzyılda, estetik ölçütlerin ahlak, yararlılık ya da zevk karşısında özerk olduğunu savunan Immanuel Kant tarafından ortaya kondu. Almanya'da Goethe ve J. L. Tieck gibi yazarlar, İngiltere'de Samuel Taylor Coleridge ve Thomas Cariyle bu görüşü daha da geliştirdi. Madame de Staël, Théophile Gautier ve "sanat için sanat" (l'art pour l'art) deyişini 1818'de ortaya atan Victor Cousin de estetikçiliği Fransa'da yaygınlaştırdı. İngiltere'de Ön-Raffaellocular, 1848'den başlayarak estetikçiliğin tohumlannı attılar; Dante Gabriel Rossetti, Edward Burne-Jones ve Algernon Swinburne bilinçli bir ortaçağcılık yoluyla ideal güzelliğe duydukları özlemi dile getirdiler. Oscar Wilde ve Walter Pater'in yazilarıyla Aubrey Beardsley'in The Yellow Book dergisinde yayımlanan illüstrasyonları da hareketin tutumunu yansıtıyordu. Ressam James McNeill Whistler ise estetikçiliğin amaçladığı ince duyarlılığın geliştirilmesinde belki de en ileri noktaya vardı.
Estetikçiliği eleştiren yazarlar arasında William Morris, John Ruskin ve ahlaktan kopuk bir sanatın değerini sorgulayan Leo Tolstoy sayılabilir. Bu akımı alaya alanlar, taşlama konusu yapanlar da olmuştur. Öte yandan, dikkati biçimsel estetik üzerine yoğunlaştıran bu hareketin Roger Fry ve Bernard Berenson'un tam anlamıyla gelişmiş sanat eleştirileri üzerindeki etkisi yadsınamaz. Fransız simgeselciliğiyle büyük benzerlikler de taşıyan estetikçilik Arts and Crafts hareketinin oluşmasına ve art nouveau'nun gelişmesine de katkıda bulunmuştur.

Estetisyen
Sanattaki ”güzel” üzerinde incelemeler yapan ve bunun uzmanı olan kimse.

Estomp
(Fr. estompe) Eskiden karakalem ve kömür tozu ile yapılan resimlerde yumuşak etkiler kazanmak için kullanılan deri ya da kâğıttan yapılmış kalem. Estompla, karakalem ve tozunu kağıt üzerinde kullandıktan sonra sürtüp sertlikler dağıtılırdı. 19. yy. Avrupa’nın akademik resminde çok kullanılmıştır.

Eşik
Bir kapının döşemeye gelen kısmına denir.

Eşik taşı ya da ağacı
Eşik yerine konulan taş ya da ağaca verilen isimdir.

Ev
Mesken, barınacak yer anlamınadır. Ev insanlığın toprağa yerleşmesi ile ortaya çıkmıştır. Biz buradan ilk çiftçilerin bir yere yerleştiklerini anlıyoruz. (Alm. Bauer) = çiftçi sözcüğü bouen = inşa etmekten gelmektedir.

Eyvan
Büyük Selçuklular ile Anadolu Selçuklularının cami ve medreselerinde görülen avluya bakan tarafı açık, üç tarafı kapalı, üstü tonozla örtülü yerden yüksekçe zeminli oylumlara denir.

MsXLabs Üye Girişi