Sanat Terimleri Sözlüğü - M

Sanat Terimleri Sözlüğü
Felsefe Ekibi sitesinden alınmıştır.

- M -

Mabet
Tapınak.

Mabeyn
Saraylarda harem ile selamlık arasındaki daireye denir. Burada padişahın hükümet işlerini idare eden mabeyinci otururdu. Buna ‘mabeyn-i hümayun” denirdi.

Mâcun
Çeşitlidir. Camcı macunu; İspanyol üstübeci + pişmiş bezir + litopon üstübecinin karışması ile yapılır. Buna bir miktar sülüğen boya da karıştırılabilir. Bir de yapılarda kapı, pencere gibi ahşap kısımlara yağlı boya sürmeden evvel ıspatül ile tahtaları düz bir hale getirmek için kullanılan “som macun’ vardır. Buda diğer macun gibi aynı şekilde yapılır. Yalnız içine çabuk sertleşmesi için neft ya da sikatif konulur. Bu macun spatul ile sürülmeden evvel tahtaların muhakkak sülüğen - pişmiş bezirin karışımı fırça ile sürülmesi gerekir.

Maça
Maden dökümlerinde dökümün belli bir kalınlıkta olmasını sağlamak amacıyla, kalıbın iç yüzeyine paralel ve istenen maden döküm kalınlığını verecek biçimde, kalıbın içine yerleştirilen dolgu.

Maço
Bir çeşit taşçı çekicine denir.

Madalya
(Fr. madaille) İtalyanca “modaglio” sözcüğünden alınmıştır. Üzerinde bir kabartma resim ya da yazı bulunan yuvarlak ya da, beyzi para şeklindeki madeni levhalara denir. Yunanlılarda ve Romalılarda madeni paraya m. denirdi. Zamanımızda bir yarışma da derece kazananlara ya da vatana yararlıkları dokunmuş olanlara verilmektedir.

Madalyon
(Fr. Médaille, Alm. Medaillon)
Çember ya da beyzi şekilde büyük madalya anlamınadır. Bunlar Rönesans’tan itibaren evlerin cephelerine asılırdı. Madalyon’un boyna asılan ziynet eşyası olarak yapılmış olanları da vardır.

Madonna
(Fr. Madone; Alm. Madonna) Sanat eserlerinde İsa’nın annesi olarak yer alan Meryem Ana olup İsa ile birlikte gösterilir. M.S. 2. yy.dan itibaren biz Madonna’ların resmedildiğini ya da fildişi üzerine kazındığını görüyoruz. Madonna Bizans sanatında önemle işlenmiş ve bundan sonra da Roman ve Gotik kiliselerinde heykel olarak değer kazanan bir konu olmuştur. Kucağında daima İsa ile birlikte gösterilen ‘Madonna Hıristiyanlık resimlerinde daima esas tema olmuştur.

Mağara Devri Sanatı
Altamira, Font-de Gaume, Franko-Kantabria çevresi mağaraları ile Lascaux v.b. gibi Eski Taş Çağı mağaralarındaki resimlerle ilgili sanat. Bunlara “Buzul Çağı Sanatı” da denmektedir. (M.Ö. 6.000- 5000 yılları arası) Bütün Mağara Sanatı o çağ insanlarının, etleri ile geçindikleri yabani hayvanları yakalamak için yaptıkları bir büyü resimden doğmuştur. Çünkü yapılan resimlerin bazılarının karınlarına mızrak ya da ok saplanmış olarak görüyoruz.

Magdalanien Sanatı
Eski Taş Çağının son devresini içine alır. “La Madelaine” (Dordogne) denilen kazı yerine atfen bu isim verilmiştir. Eski Taş Çağının en olgun eserleri, Altamira, Comcarelles, Fant-de-Gaume, Franko-kantabria çevresi ve Loscaux mağaralarındaki Magdalanien Devri resimleridir.

Mahçe
Minare ve kubbeler ile bayrak gönderilerinin üstüne takılan ay biçimindeki tepelik.

Mahfil
Camilerde müezzin ya da padişahlara ayrılmış yüksekçe olarak inşa edilmiş localar. Bunlara müezzin ya da Hünkâr mahfili denir. Hünkâr mahfili yüksek ayaklar üzerine inşa edilmiştir. Bunların alçak alanlarına da “maksure” denir.

Mahmuz
Taş köprülerin su içinde olan ayaklarının su akıntısı yüzünden yıkılmaması için ayağın su akıntısına karşı olan kısmına yapılan gemi önü gibi olan sivri, köşeli kısım.

Mahya
Çeşitli anlamlarda kullanılır:

1— Damın iki meyilli. yüzeyinin yukarıda birleştiği keskin sırt.
2— Damın keskin sırtını meydana getiren kiriş.
3—Ramazan aylarında iki minare arasında asılı, yakılmış kandillerle yazılan aydınlıklı yazılar.

Mahya aşığı
Çatılarda babaların üzerine konan kirişlere denir. Mahya aşığının üzerine de tahta örttü konur.

Mahya kiremidi
Çatıların mahyalarında kullanılan ve iki meylin üzerindeki kiremitleri birbirine bağlayan büyük kiremit.

Majolika
(Fr. Faience, çini) Fransızcası, ilk yapıldığı bir yere atfen verilen İtal. “Foenza”dan yapılmıştır. İtalyanlar ise buna İspanyadaki Mallorco adasına atfen majolika demişlerdir. Babilliler çinko sırlı majolika’yı biliyorlardı. M.Ö. 4000 yıllarında Eski Mısırlılar yeşile çalan mavi renkte sırlı keramikler yapmışlardı. Fakat Babilliler bugünkü majolikayı bulmuşlardı. Ancak Babillilerden bu tekniği alıp buna pırıltılı parlaklığını veren ilk İranlılar olmuştur. Araplar bu tekniği, Endülüs Emevi devleti zamanında İspanyaya götürmüşlerdir. Buradan da Mallorca adası vasıtası ile İtalya’ya geçen majolika buradan Avrupa’ya yayılmıştır. Bizde majolikaya çini denmiş ve bütün Avrupa’nın hayran kaldığı örnekleri imal edilmiştir (çini).

Makas
Çatı ve köprülerde üzerindeki ağırlığı yanlarda bulunan duvarlara veren injaa biçimi.

Maksûre
(Fr. maksoura “mosourah” claustrum; İng. maqsura; Arap. maq-sûrah) Camilerde hükümdar için, halka mahsus kısımdan parmaklık ya da kafesle ayrılmış yer (mahfil).

Malakâri
Tavan ve duvarlara yapılan kabartma tezyinat. Bu kabartmaların kalınlığı bir cm.’yi geçmez. Eski camilerde, kubbe ve tavan süslemesinde malakâri çok kullanılmıştır.

Manastır
(Fr. Monastère, Alm. Kloster) Bu sözcük Yunanca 'mosos' kelimesinin “yalnız” anlamına gelen sözcüğünden yapılmıştır. Papazların kent hayatından uzakta ibadetleri için sessiz bir yere yapılan binalarına denir. İlk manastır, (M.S. 527) St. Benedikt tarafından Monto Casino’da inşa edildi. Ortaçağda manastır mimarisi, manastırı sıkı kaidelerine uygun olarak yapılmıştır. Bu kaideler sonraları yapılan inşaatlara da örnek olmuştur. Orta çağ manastırları bir küçük köy gibi, her ihtiyaca cevap verecek bütün zanaatların icra edildiği binaları da içine almıştır.

Manastır kemeri ve tonozu
Tonoz.

Manazır
Perspektif.

Mansard
Fransız mimari Hardouin-Morsart adına atfen bir çeşit çatı yapısına verilen isimdir. Fakat mansard çatıyı bulan bu mimar değildir. Çatının iç kısmına, oturulan odalar yapılabilmesi için çatıya mansard çatı biçimi verilmiştir.

Manzara resmi
(Fr. paysage; Alm. Landschaftsmalerei) Bu anlamdaki resimler Batı sanatında müstakil olarak Maniyerist devirde El Greko ile başlamıştır. Fakat ikinci derecede figürlerin arkasında fon alarak Rönesans ve Rönesans öncesinde de m. görülmektedir. Barok sanatta, Rembrandt ve Rubens’in yanında Velasquez’in de Manzara resimleri görülüyor. Doğu ülkelerinde ise m. resmi daha 6. y.y. da örnekler vermiştir. Çinde Sui T’ang zamanında önemli sanatçılar yetişmişti. İlk manzara resimleri böylece Doğuda başlamıştır. Japonlar da Çinden alınan tuş resmi ile 15. y.y.’ın ikinci yarısında bu alanda en mükemmel eserlerini vermiştir. Görülüyor ki m. Doğuda, Batıdan çok önce eserlerini vermiştir. Empressiyonist manzara resimlerine Japon Sanatının büyük etkisi olmuştur. Fransa’da empressiyonist görüşten önce, kendilerini tamamen manzara resmine veren Barbizon okulu önemli sanatçılar yetiştirmiştir. Böylece ‘aydın resim” yapan “açık hava ressamları” ortaya çıkmıştır. Post empressiyonistlerden Gauguin, von Gogh. Cézanne gibi ressamlardan sonra, doğanın doğal renklerine önem vermeden, doğa izlenimlerini inşa eden bazı ressamlar bir müddet daha manzara resmini devam ettirdiler.

Markiz
Kapıların üzerindeki süslü sundurmalara denir. Markizler bazan saray ve tiyatro kapılarında yola kadar uzatılır. Bizdekilerine “sundurma” denir. Bizde markiz sözcüğü çok az kullanılır.

Marksist Estetik
Marx ve Engels'in sanat, özellikle de edebiyat, üzerine dağınık yorumları, Marksist estetik, eleştiri ve sanat tarihi için ilk modeli oluşturdu. Marx ve Engels'in sanatı ele alış biçimi sistematik değildi ve referansları sanatın geleceğin komünist toplumundaki rolüydü. Marksist estetik, 20. yüzyılda Marx ve Engels'in takipçileri tarafından, sanatın Marksist teorileri (ekonomi, politika, ideoloji, toplum) içeren bir şekilde açıklanmaya çalışılması sonucu geliştirildi. Daha sonra Marksist teori ve pratiğe katkıda bulunan Lenin, Mao, Gramsci ve Althusser de sanat, kültür ve bunların devrimdeki rolü üzerine yazdılar. Bu yazılar Neo-Marksist estetisyenleri, eleştirmenleri ve sanat tarihçilerini de etkiledi. Marksist estetik, sanat eseri ve ekonomik yapı arasındaki ilişkiyi inceler. Marksizm'e göre alt yapı, üst yapıyı belirler. Bu demektir ki bir toplumun ekonomik yapısı o toplumun sanatını belirler. Dolayısıyla üstyapıyı anlayabilmek için, altyapıya bakmak gerekir; çünkü üstyapıdaki değişimler alt yapıdaki değişmelere bağlıdır. Üstyapı o toplumun egemen sınıfının çıkarlarını korumaya yöneliktir. Ayrıca üstyapı toplumun egemen sınıfının ideolojisini yansıtır. Sanat da üst yapının bir parçası olduğuna göre egemen sınıfın çıkarlarına hizmet eder. Plehanov, Marksist felsefe doğrultusunda; sanatın doğuşu, sınıf-sanat ilişkisi ve estetik haz-fayda meseleleri üzerine çalıştı. Ona göre sanatın kökeni iş, insanın üretim faaliyetleri ve yaşamla verdiği mücadeledir. Plehanov, hem sosyal koşulların sanat eserini belirlediğini hem de sanatın kendine özgü bir bünyesi olduğunu belirtti ve sanatı propagandadan uzak tutmaya çalıştı. Plehanov, devletin sanatçıya yol göstermesine karşı olduğu için, onun görüşleri, sosyalist ülkelerde pek müsamahayla karşılanmadı.
1920'li ve 1930'lu yularda Walter Benjamin, Theodor Adorno, György Lukacs, Herbert Marcuse ve Max Raphael gibi Neo-Marxistler (Frankfurt okulu), Marksist Estetik'in olanaklarını araştırdılar, ama onların çalışmaları faşist rejim ve Stalinist Rusya'nın baskısına maruz kaldı. Marksizm'den ham alarak sanat üzerine yazan diğer yazarlar Ernst Fischer, Anthony Blunt, Arnold Hauser, John Berger, T. J. Clark, Frederick Jameson ve Christopher Caudwcll'dir. Marksist Estetik'in başlıca araştırma temaları şunlardır:

1) Sosyal ve tarihi bir kurum olarak sanat
2) Sanatın kökeni ve evrimi
3) Estetik duyumun kökeni ve gelişimi
4) Sanatın diyalektik teoriyle ilişkisi
5) Sanatın üretim, dağıtım ve tüketim ilişkisi
6) Ekonomik ve sosyal değişimlerin sanat için anlamı
7) Mekanik röprodüksiyon, fotoğraf gibi yeni teknolojilerin keşfinin sanat için anlamı
8) Form ve içerik arasındaki ilişki
9) Estetik nitelik ve beğeni yargısı
10) Farklı sosyal sınıflar ve ideolojilere göre bağıntısı
11) Burjuva, sosyalist ve komünist toplumlarda sanatın ideolojik rolü ve politik mücadelesi

Mask
(Fr. masque) İnsan yüzü alçı dökülerek alınan yüz heykeline denir.

Maske
(Fr. masque, Alm. Maskaron) Eski Yunanlılarda ve Romalılarda tiyatrolarda yüze takılan yüz biçiminde kalıplara denir. Bu sözcük altında bilhassa Barok mimaride dekoratif insan yüzü heykellerine denir. Bu maskeler bozan efsanevi biçimde insan ve hayvan başlarından kompoze edilmiştir.

Mastaba
Mısır piramitlerinin ilk döneminde görülen bir mezar biçimidir. Mastaba üstü ufki olarak kesilmiş piramittir (kademeli piramid). Arap. Mastaba kürsü anlamına gelir.

Mastar çekmek
Duvar sıvalarında düz bir yüzey elde etmek için düz ve uzun bir tahta ile sıvanın yüzeyini taramaya denir. M. ile fazla sıva yükseklikleri alınır.

Matraka
İri başlı, kısa saplı heykelci çekici.

Maussoleion
(Fr. Mausol Alm. Mausso) Bazı kitaplar Fr.’dan aktararak Fr. okunuşuna göre mozole demişlerdir. Buna “mausoleum” da denir. M.Ö. 353'de Halikarnas’ta Karya kralı Mausollas’a karısı tarafından inşa ettirilen anıtsal türbe, Mezar evi. Yunanlı mimar Pytheos tarafından yapılmıştır. Maussoleion'da dikdörtgen prisma bir beden duvarı üzerine meyilli bir çadır çatı yerleştirilmiştir. Yüksekliği 46 m. dir. Maussoleion, Dünyanın Yedi Harikasından biri sayılmaktadır.

Mazgal
Eski kalelerde, dışarıdan kaleyi muhasara edenlere ok vb. atmak için kale duvarları üzerinde dişli aralıkları. Bu oralıklar mazgal ya da mazgal dişi denir. Aralıkların yanlarındaki diş gibi çıkıntılara ise “mazgal siperi” denir. Mazgalların içe doğru daralması ile mazgal dışı ile iç kısmı arasında bir büyüklük farkı vardır ki buna “mazgal şevi” denir (şev).

Mazgal siperi
Mazgal.

Meandr
(Fr. méandres; Alm. Mäander) Ege denizine akan, Yunanlıların Maiandros ve bizim Menderes dediğimiz kıvrıla kıvrıla akan nehrin kıvrımlarına benzeterek Yun. isminden alınan, bir çeşit dikaçılı ya da yuvarlak kıvrımlı süse denir. Kıvrım biçimlerine göre meandr çeşitli isimler alır.

Megalit mezarları
Cilalı Taş ve Bronz Çağında, uzunlamasına, yüksek ve düzeltilmemiş kaba taştan dikilmiş taş bloklar. Asya’da, Kuzey ve Batı Avrupa’da dikilmiş olan bu megalit mezar taşlarına dolmen, kromlek (chromleck) ve menhir denir.

Megaron
Önünde bir giriş hol kısmı ve içinde yalnız bir odası, olan taştan Yunan evi. Bu tek odanın ortasında da bir ocak bulunurdu. Megaronun ağaç mimariden intikal ettiği kabul edilmektertir. Megaronun ahşap ilk örnekleri taş devirlerinde Doğu ve Orta Avrupa’da bulunmakta idi (tapınak).

Menhir
Megalit anıtlardandır. Herhangi bir kişinin ya da olayın anısına dikilen yontulmamış yüksek taşlar. Menhirler Megalitik kültürün yaygın olduğu Asya ve Avrupa’nın kuzey ülkelerinde bulunmaktadır.

Menora
(İbranice) İsraillilerin dini, yedi kollu şamdanı.

Merkezsel yapı
Yarım ve küçük kubbelerin bir ona kubbe çevresindc toplandığı yapı biçimine denir. Bu yapı çeşidi Osmanlı klasik mimarisinde ortaya çıkmıştır.

Mertek
Çatı inşaatında çatı aşılarını taban kirişlerine verev olarak bağlayan kısa, dikey, dört köşe maktalı kereste denir.

Mescit
Mahalle aralarında yapılmış olan ahşap küçük camilere denir.

Metafor
1. Bir şeyin başka bir şey olarak tasavvur edilmesi, simge. Bir göstergenin diğer bir göstergenin yerine kullanılması, gizli bir karşılaştırma yapar.
2. İki anlamlı bütün arasında doğal olarak bekleneni değil de beklenmeyen ilişkiyi kurmak, iki tür metafor vardır. Görünen ve görünmeyen metafor. Görünmeyen, metaforda benzetilen ile benzeyen aynı bağlamda görünebilir. Görünmeyen metaforda ise, ne benzeyen ne de benzetilen görünebilir ya da sadece birisi görünebilir.

"En üstün olan şey bir metafor ustası olmaktır. Metafor diğerlerinden öğrenilcmeyecek tek şeydir. İyi bir metafor, farklı olandaki benzerliği sezgisel olarak gösterdiği için dehanın göstergesidir"
Aristoteles.

Metal Uç
15. ve 16. yüzyıllarda sanatçılar metal kalemler kullanıyordu. Metal uçtan çıkan çizgiler, oksidasyona uğradıktan sonra daha da belirginleşir. Metal uç ile çizim, genellikle bir tabaka kemik tozu ile kaplanmış kağıt üzerine yapılmaktaydı. Bir metal uç; altın, gümüş ya da kurşun olabilmekteydi.

Metamorfoz
Bir imgenin görünüşünü, karakterini, koşullarını, fonksiyonunu başka bir imgeye dönüştürme. Tıpkı bir tırtılın bir kelebeğe dönüştüğü gibi.

Metop
Kare biçiminde rölyef olup Yunan dor üsluplu tapınak alınlık tarafında, ya da sütunların üstündeki kirişin üzerinde, bulunur. Metopların aralarında üç çizgili triglifler bulunur. Kare biçimindedir. Metoplar Partenon tapınağında, arşitrav üzerinde bütün çatı etrafında yer alır.

Mezar hücresi
Arkasolium.

Mezolitik
Ortataş Çağı.

Mıh
Dövme demirden yapılmış çivi.

Mısır Dor Düzeni
Dor düzenini andıran eski Mısırlılara ait bir mimarlık üslübuna denir.

Mihrap
Camilerde kıble istikametinde imamın cemaate namaz kıldırdığı cami duvarında girintisi olan hücre biçimindeki yer.

Minare
Minarelerin ezan okunan yerlerine önceleri “mizane” denirdi. Sonraları “menare” denilmiştir. İlk minare yapılmadın önce yüksekçe bir yerden ezan okunurdu. İlk minareyi Mesleme adında bir mimar, Mısır Fatihi Amr ibni-l As’ın başlattığı Amr camiinde uygulamıştır. Bu minare hicri 62 yılında yapılmıştır (M.S. 694). Minarelerin en üstündeki konik kısma “külah”, külah ile şerefe arasındaki kısma “petek”, şerefenin altındaki kısım “gövde”, gövdenin üzerine oturduğu tabloya “papuç” ve papuçun altında, minarenin üzerine yapıldığı kaide kısmı ki buna da “kürsü” denir. Minareler İranlılar ile Araplarda çok fazla süslendiğinden bunların mimari formu kaybolmuştur. Türkler süsü minarede ölçülü ve az kullanmışlardır. Minareler bozan üç şerefeli inşa olarak edilmiş ve bunlara ayrı ayrı merdivenle çıkılmasını sağlayacak bir inşa tekniği kullanılmıştır.

Minber
Camilerde üstüne hatibin çıkarak hutbe okuduğu kapısı, merdiveni ve en üst yerinde, oturulacak sahanlığı olan yer. Minber ilk önce Medine’deki bir mescitte inşa olunmuştur.

Mine
(Fr. email; Alm. Email) Metal üzerine, cama karıştırılmış metal oksitlerini eritme suretile yapılan bir eritme-resim tekniğidir. ilk mineyi biz Mısırlılarda görüyoruz. 1-3 yy.larda Keltlerde en zengin biçimde kullanıldığını görüyoruz. Keltlerin kullandıkları teknik, evlek evlek olan “bölmeli. mine” dir Bu mine’lerde kullanılan mine boyası kırmızı olduğundan bunlara “Kan mine’si” de denir. (Alm. Blutemail). Romalılar zamanında Minber da “oymalı”, ya da “çukur mine” tekniğinde işler yapılmıştır. Bu teknikte bakır plak üzerinde düz ve ince tabakalı bir çukur açılıp içine çok renkli mine maddesi konu brak eritilirdi. 12 ve 13. yy.larda Maas, Mosel ve Rein mıntıkalarında tekrar uygulanmıştır, Bundan başka, altın plak üzerine, altın ya da gümüş ince bir tel, istenilen desen biçiminde lehimlenir. Ve telin meydana getirdiği bölmeler arasında m. tozu kanarak eritilir. Bu teknik bilhassa Bizans sanatında en güzel örneklerini vermiştir. Göçler zamanında, plak üzerindeki bölmeler içine uygun olarak cam parçaları ya da bilhassa almandin yerleştirilerek yapılan bir teknik ortaya çıkmıştır. Bunların yanında 14. yy.da bilhassa zarif bir mine olan “gümüş eritme” ya da “derin kazıma” tekniği ortaya çıkar. 15. yy.da İtalya’da mine tekniğiyle resim icat ediliyor. Bu, büyük ölçüde bir plak üzerine mine boyaları ile yağlı boya gibi resim yaptıktan sonra eritme esasına dayanır. Bir plak üzerine resim, rölyef halinde işlendikten sonra bunun üzerine sıvama olarak m. yapılırdı ki, burada rölyefin derinliğine göre değişik renkler, koyu ve açık değerleri halinde ortaya çıkardı.

Minerva
Romalıların bir tanrısı olup akıl ve zekayı temsil eder. Minerva’ya Yunanlılar Atena tanrısı derler. Minerva zeytin ağacı, baykuş ve gorgon denilen ağzı açık ve başında, birbirlerine dolanmış yılanlar bulunan bir medüz kafası ile süslenmiş kadın olarak gösterilmiştir.

Minyatür
(Fr. miniature; Alm. Miniaturmalerei) Bir çeşit kitap resmi. İsmini lat. “minium” denilen kırmızı renkli bir boyadan alır. Bu boya ile Ortaçağda yazılan kitap sayfalarının kenarlarına kenar çizgileri çekilirdi. İlk minyatür resimleri Eski Mısırlılarda M.Ö. ikinci bin içinde yazılan papirus rulelerinde görülür. Bunlarda sağlam bir düzen görülmez. Gelişi güzel dağıtılmış olarak minyatürler yapılmıştır ve etraflarında da bir etraf çizgisi yoktur. M.S. 4. yy.da rule halindeki kitaptan sayfa halindeki kitaba gidilince, minyatür resim çerçeveli olarak sayfa içinde yerini almış ve bilhassa parşömen kağıdının keşfi, sayfa halindeki kitapların yayılmasına olanak vermişti. Minyatürün tarihine bakılırsa en eski minyatürler Ortaasyada Turfan, Kuça, Kızıl gibi kentlerde yapılan kazılarda ve Sasanilerde bulunmuştur. Minyatür, Suriyeli tüccarlar vasıtası ile İrlanda’ya gelmiş oradan da, keşişlerin yazdıkları İncil kitaplarıyla Avrupa’ ya yayılmıştır. Bu kesişlerin minyatür resimleri ile yazı bilmeyen Hıristiyanlara azizlerin hikâyelerini anlatmağa çalıştıkları biliniyor. Buradan da minyatürün anavatanının Asya olduğu görülüyor. Karoliyn sanatındaki minyatürlerden çoğunun 9. yy.da Bizans’tan gelen ressamlar tarafından icra edildiği ayrıca bir konudur.
İran, Selçukluların idaresinde iken en önemli minyatür sanatçılarının yetiştiği ve İranlı sayılan birçok minyatür ressamlarının Belh, Buhara, Horasan ve Herat gibi Türkistan şehirlerinden oldukları görülüyor. Arap minyatürleri bir artistik değerden çok bir çeşit zamanın adet, elbise ve renklerini veren vesika olarak değerlendirildiği halde, Türk ve İran minyatürleri artistik değer taşımaktadır. İranlılar minyatür renklerinde genel olarak daha postel değerlere gitmişler, buna karışık Türkler daha canlı renkleri sevmişlerdir. Osmanlılar minyatür ressamlarına nakkaş derlerdi.
Timur zamanında ve onu izleyen zamanlarda Herat büyük bir kültür merkezi idi. Birçok değerli minyatür ressamlarının saraya toplandığı onlara geniş olanaklar sağlandığı ve en güzel minyatürlü kitaplar hazırlattırıldığını ve büyük üne sahip ressamların yetiştiğini görüyoruz. 16.yy.da Behzat ve Mani gibi. Osmanlılarda Fatihten itibaren ili. Ahmet zamanına kadar m. sanatı çok gelişmiştir. Sinan Bey, Baba Nakkaş, Takma adı Nigari olan Reis Haydar; Nakşi, Osman, Levni gibi büyük sanatçılar vardır. Levni’den sonra m. resimden ayrılma eğilimi görülür ve sanatımız da Lale devrinde, Avrupa Barok sanatı etkisi ile manzara ve çiçek ressamlığına eğilim artar. Batı yazarları birçok Türk minyatür ressamını İranlı olarak tesbit etmek istemişlerdir. Yapılan araştırmalar ile bunlar gün ışığına çıkmaktadır.

Minyatür tekniği
Suluboya — guvaj tekniğidir. Fırça olarak kedi tüylü fırça kullanılırdı. Resim yapılacak kâğıt üzerine arap zamkı ile karıştırılmış çinko üstübeci sürülür. Bunun üzerine de ince tüy kalemle resmin deseni çizilir. Minyatürlerde bir eşyanın esas rengi ışık gölge düşünülmeden sürülür. Süs motifleri detayları ile aynen işlenir. Derinlik düşünülmez. René Hygh’e göre, Batı resim anlayışı derinlik yani üç buut görüntüsü esasına dayanır. Minyatürde ise derinlik ve perspektif yoktur. Figürlerde kişinin önemine göre büyüklük ve küçüklük vardır. Batı, minyatürde ne renk ne de çizgi bakımından Doğu ülkeleri gibi kibar ve asil bir anlatıma ulaşamamıştır. Hatta Batının minyatür bakımından Doğuya yaptığı etki olmadığı halde, Doğu bu alanda Batıya yol gösterici olmuştur. Matisse eserlerindeki bizim minyatürlerimizin etkisini bizzat belirtmiştir.

Mit
(Fr. mythe; Osm. üstüre; Alm. Mythus) Eski Yunanda efsanelere denir, efsane.

Mitoloji
(Fr., Alm, Mithologie) Eskiden ilm-i esatir, üstüre denirdi. Bir milletin uydurduğu ve inandığı efsanelerin tümüne verilen isimdir. Mitoloji, Yun. “Muthos” sözcüğünden alınmıştır. Eski Mısırlıların, Mezopotamyauygarlılarının ve Etilerin, eski Türklerin mitolojileri vardır.

Mizbah
Putperestlerin üzerinde kurban kestikleri taş. Buna eski Türkler “topsı” diyorlardı. Şimdi arı türkçede sunak karşılığıdır. (sunak). kurbantaşı.

Mobilya
(Fr. meuble; Alm. Möbel) Fransızcası hareketli anlamına gelen meuble, Lat. “mobilis=hareketli” sözcüğünden yapılmıştır. Kullanma amacına göre oturma ve yatmaya yarayacak möble ya da mobilyalar kullanılma yerleri arasındaki farklar ile çeşit kazanır: Yazı masası, yemek masası gibi. İlk sanatlı mobilyalar Eski Mısırda (tahtadan sandalyeler, işlemeli ölü yatakları, çekmeceler, masalar vb.) bulunmuştur. Pompeide mermerden masalar, bronzdan sandalyeler, üzerinde yatılarak yemek yenilen bronz kaplamalı yataklar bulunmuştur. İlk uygarlıkların rölyef ve resimlerinde, kullanılan mobilyaların biçimlerini görüyoruz. Eski uygarlıklar, örn. Antikite, Orta çağ, Rönesans, Barok ve Art Nouveau (Jugendsti hep süslü, oymalı, kakmalı, yaldızlı bir möble anlayışına önem vermişlerdir. Ilk olarak Bauhaus okulu süsden vazgeçmiş. mobilyanın görevi ve kullanılan maddenin elyafını değerlendirerek eşyanın formunu tayin etmiştir. Oyma ve kakma süslemelerin zarafeti yerine, genel formun ahenkli bağlılığı değerlenmiştir. İlk olarak İtalyan Erken Rönesans’ında (Batı dünyası için) proporsiyon ve armoni mobilyada düşünülmüştür. Antik süs ve profilleri önem kazanmıştır.
Rönesans’tan sonra Fransa, mobilya stilleri bakımından en önemli merkez olmuş, Rokoko ve 18. y.y. sonuna kadar hep bir stil merkezi kalmıştır. İslam ve Uzak Doğu mobilya stilleri bu ülkelerin geleneksel anlayışlar, içinde gelişmiştir. Bilhassa kakma ve oymacılık sanatı çekmecelere rahlelere, sehpalara ve dolaplara uygulanmıştır. Avrupa’da geleneksel mobilyadan uzaklaşma, İngiliz Morris ve Ruskin hareketi ile başlamış ve Almanya’da Bauhaus prensipleri ile bugünün fonksiyon ve konstrüksiyon” prensibi ile gelişmiştir. Bugün mobilyada düz yüzeyler, dinamik hatlar, aynen mimaride olduğu gibi hakimdir. Eğrilerin moda olan hareketli görünüşü terkedilmiştir. Süs terkedilmiş, inşa ahengi, süsün yerini tutmuştur.

Modelaj
(Fr. modelage; Alm. Modellieren) Kil ve balmumu gibi şekillendirmeye uygun maddeleri, heykelci kalemleri ya da elle, hacimli olarak biçimlendirme işidir. Bu çalışmalar esas yapılacak heykellere model hazırlama anlamını taşır.

Modern
(Fr. moderne; Alm. Moderne) Daima çağdaş görüşü ifade eder. Geleneksel olmayan anlamına gelir. Modern sanat da aynı şekilde geleneksel, olmayan en son sanat çalışmalarını ifade eder, Herbert Read moderni “anti akademik” olarak tesbit ediyor.

Modernizm
(Fr. Modernimse) Çağdaş anlayışa uyarak sanat yapma görüşü ve mesleği, çağcılık.
Modernizmin kapsadığı sanat akımları:

ArtNouvcau (1880-1910)
An and Craft (1861-1960)
Bauhouse (1919-1933)
Nabiler (1891-1899)
Ekpressyonizm (1905-45)
Die Brücke (1905-13)
Ash Can Okulu (1908-18)
Kübizm (1908-1920)
Fütürizm (1909-1914)
Soyut Sanat (1910-)
Der Blaue Reiter (1911-13)
Orfizm (1912-1914)
Vortisizm (1912-1915)
Suprematizm (1913-19)
Konsrüktivizm (1913-30)
Dada (1916-1924)
Art Deco (1920-1935)
Neo-plastisizm (1920-1940)
Sürrealizm (1924-1955)
Sosyalist Realizm (1930-1980)
Soyut Ekspresyonizm (1940-55)
Avangard Sanat (1945-75)
Op Art (1950-1965)
Sitüasyonistler (1957-72)
Pop Art (1958-75)
Kavramsal Sanat (1960-75)
Minimalizm (1960-75)
Fluxus (1962-75)
Land Art (yklş. 1965-80)
Ekolojik Sanat (1968 )
Neo-Ekspresyonizm (1970-90)

Modle etme
Resim ve heykelde form verme işine denir. Oylum duygusu uyandırma işidir.

Modul
Esas ölçü. Bir sanat eserinde bütün parçalarda esas olacak ölçü.

Modülasyon
(Fr. modulation; Alm.’ Modulation) Farklı renkli değerlerle birbirine bağlı geçiş. Cézanne’ın resimlerinde biz modülasyonu görüyoruz. Kendi resimlerindeki modülasyona Cézanne “modulation cadencée” adını vermiştir.
Modülasyon resimde ışık-gölge, degredasyon ya da çeşitli renk ilişkileri kullanarak biçimlerin gerçek oldukları ya da üç boyutlu bir forma sahip oldukları yanılsamasını sağlama tekniği.
Modülasyon Kadanse Cézanne'in resimlerinde kullandığı modülasyonu tanımlamak için kullanılan terim. Modülasyon kadansede, sıcak renklerle soğuk renkler yan yana getirilerek, hacim ve perspektif etkileri oluşturulmaya çalışılır.

Moloz döşek
(Fr. blocage) Temel duvarları içine, kaba taşlarla yapılan doldurma yatak. moloz duvar — Moloz ya da temel taşı denilen kaba taşlarla örülen duvara denir. Moloz taşları, muntazam olmayan taşlardır.

Moloz taşı
Taş ocağında kırıldığı gibi çıkan muntazam olmayan taşlar.

Monografi
(Fr. monogrophie) Yalnız bir sanatçının hayat ve eseri hakkında yazılmış kitaba denir. Bir tek eser hakkında yazılmış kitap için de bu sözcük kullanılır.

Monogram
Sanatçı isimlerinin başlangıç harflerine denir. Monogram Tanımlayıcı bir işaret olarak kullanmak için; bir ya da daha fazla harften, özellikle de bir ismin ilk harflerinden oluşturulan tasarım. Birçok sanatçı çalışmasını imzalamak için isminin tamamım kullanmaktansa isminin ilk harflerinden oluşan bir monogramı tercih etmektedir. Örneğin Albrecht Dürer A ve D harflerinden oluşan bir monogramı kullandı.

Monokrom / Monokromatik Resim
Tek rengin farklı tonlarıyla yapılmış resim anlamına gelmektedir. 1945 yılından itibaren bir grup ressam, Malevich ve Rodchenko'nun tek bir rengin tonlarıyla yaptıkları soyut resimleri örnek aldı. Monokromatik resimler indirgeyici estetiğin/minimalizmin aşın bir örneğiydi. Monokromatik resimlerin en ünlü örnekleri Yves Klein tarafından 1950’li yıllarda üretildi. Klein, resimlerinde kullandığı çok özel pigmentlerin patentini de aldı: Klein Mavisi, Pembesi ve Altını. 1960 yılında küratör Udo Kultermann bir monokromatik resim sergisi düzenledi. 1981 yılında da Marcia Hafif, bu tarz resmin, 'saf, 'gerçek’, 'somut’ ve 'mutlak’ olduğunu deklare etti. Robert Rauschenberg (d. 1925), Robert Mangold, Pierro Manzoni, Ad Reinhardt, (1913-1967) ve Frank Stella (d. 1936) monokrom resimleriyle tanınan diğer sanatçılardır.

Mondit
Tek taş yapılmış heykel ve sütunlara denir.

Monopil
(Yun. mono = tek, pili = kapı sözcüklerinden) Tek kapılı tapınak ya da bina.

Monopter
(Fr. Monoptére, Alm. Monopteros) Yunan ve Roma tapınaklarının ender görülen bir formu. Kubbeli, yuvarlak bir bina olup kubbe, sütunlar üzerine oturtulmuştur. Sella’sı yoktur. Bu form bilhassa Barok ve Ampir üslubunda bahçe tapınağı olarak tekrar ele alınmıştır. Antikitede en önemli örneği Augustus ve Akropoldeki Roma tapınağıdır (tapınak).

Monotipi
(Fr. monotypie; Alm. Monotypie) Tek bir baskı olanağı veren grafik tekniğidir. Gümüş kaplama yapılmış bir bakır plak’a yağlıboya ya da matbaa mürekkebi ile yapılmış olan resim üzerine bir kağıt konulur ve gravür presinde basılır. Bir de reçineli bakır plak üzerine resim yapılıp gene gravür presinde basılan şekli vardır ki bundan üç nüsha baskı yapmak mümkün olmaktadır. Bunun dışında cam üzerine rule ile matbaa mürekkebi sürülüp üzerine kağıt konarak kağıdın üstüne sert bir uçla yapılan monotipi tekniği vardır ki, bu da tek bir örnek verir ve ayrıca prese lüzum kalmaz, Degas çeşitli monotipiler yapmıştır.

Monumental
(Fr. ve Alm. Monumental) Anıtsal.

Motif
(Fr. motif; İng. motif, pattern; Alm. Motiv, Thema) Genel olarak güzel sanatların her kolunda kompozisyonun esasını teşkil eden öğe. Tezyinatta süs teşkil eden ayrı ayrı biçimlere verilen isim.

Mozaik
(Fr. mosaque; Alm. Mosaik) Süsleme ya da figürlü yüzey dekorosyonu için yanyana renkli taş ya da cam parçaları ile yapılan resim. Zemin, duvar ve kubbeler için çok kullanılmış bir tekniktir. Mozaik yapılacak .zemine bir sıva yapılıp bunun üzerine yan yana m. malzemesi olan cam ya da taş parçaları bir yüzü dışarda kalmak üzere gömülür. Mozaik ilk önce ilk uygarlıklar zamanında Mezopotamya’da, Yunanlılarda, Romalılarda, Bizans’ta, Ravenna’da çok kullanılmıştır. Zamanımızda bina dekorasyonlarında başvurulan bir tekniktir.

Mukarnas
(Fr. stalactite; stalactite; Stalaktit; Arap. mukarnas) Mimaride içerlek bir kısımdan üstte bulunan çıkıntılı bir yüzeye geçerken, bir destek ve aynı zaman da bir süs teşkil etmek üzere kullanılan prizma biçimindeki küçük bindirmeliklere denir. İstalaktit.

Mum heykel
Bir insanın mumdan yapılmış ve tabii renkleri boylanılarak yapılan heykel. Maddesi balmumu-f-terbentin, ağaç yağı ve başka maddelerin karışımıdır. Mum Heykel’in tarihi, ölülere tapan inançların bulunduğu zamanlara kadar uzanır. Yunan Hellenistik sanatının mumdan yapılmış maskeleri, Romalılar zamanının mumdan yapılmış ve boyanmış mum heykelleri, ölüleri hatırlatmak için kullanılıyorlardı. Bazen bütün vücudun tıpkısı yapılarak cenaze taşınırken gösteri için kullanılıyordu. 14. yy.da aynı ödet tekrar Venedik ve İngiltere’de itibar görmüş ve bu mum heykelleri Foucquet, Meit, Perr Clouet gibi önemli sanatçılar yapmağa başlamışlardır. Halen bu çeşit mum heykeller ünlü kişilerin canlı heykellerini sergileyen müzeler için yapılmaktadır.

Mumlu boya
(Fr. encaustigue; Alm. Enkaustik) Balmumu ile toz boyaların karıştırılmasından çıkan bir boya. Bu boya ile resim yapmağa da enkoustik denir. İlk örnekleri Eski Mısırlılar, Yunanlılar ve Romalılarda görüyoruz. Bu teknikte resimler Bizans İkonnalorında da çok kullanılmıştır.

Müdejar üslübu
İspanyolca “estilo mudejar” Endülüs Emevi devleti yıkıldıktan sonra İspanyolların İspanya'da kalmalarına müsaade ettikleri Arapların (müdejar) sanatçıların yaptıkları bina ve dekorasyon üslubuna denilir. M.’nda eski Arap unsurları olan at nalı biçiminde kemerler, ıstalaktitli kubbe, kabartmalı süslemeler, majolika çiniler aynen yer alır. 14. yy.da olgun çağını yaşayan bu üslubun önemli eserleri eserleri Toledo ve Sevilladadır. Kiliselerden Estra Madura Guadalupe da gene bu üslupla yapılmıştır. Majolika keramik. Mudbjor’lar tarafından bütün Güney İspanyaya yayılmış oradan da Majorco adası vasıtası ile kalyaya geçmiştir.

Müze
(Yun. mouseion = periler tapınağı; Alm. Museum; Fr.musée) Müze çağımızda bir kültüre ait eserleri bir araya getirmek ve herkesin yararlanmasına sunmak normal görülmektedir. Ancak eski çağlarda eserlerin bir araya getirilmesi tapınaklarda görülüyor. Fakat bunları belirli kişiler görüyorlardı. Bu eserlerin biraraya getirilmesinde esas, sanat değeri değil, din yönü önemli oluyordu. Bu günkü anlamda sanat değeri dikkate alınarak yapılan ilk koleksiyonlara Hellenistik çağda rastlanıyor, özellikle Bergama’da. İskenderiye’deki Müzelere tahsis edilmiş yapıya ‘Museion=periler tapınağı” denmiş, sonra da bu sözcük sanat koleksiyonlarının toplandığı yerlere ad olarak verilmişti. Ortaçağda kiliseler camiler hep sanat eserleri’nin toplandığı yerler idi. Ancak burada da esas, sanat değeri değil, din değeri idi. 14. yy.da ilk kez Fransa’da Sanat değeri dikkate alınarak birçok sanat eseri bir araya getirildi. Fakat bugünkü anlamda ilk Müze 1759'da İngiltere British Museum, 1793'de Fransa'da Louvre müzesidir. Bizde ilk müze Osman Hamdi Bey tarafından kurulmuştur.

MsXLabs Üye Girişi