Sıfat, Sıfatların İşlevleri ve Anlamları

SIFAT (ÖNAD):

*Varlıkları niteleyen yada belirten sözcüklere sıfat denir.

*Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için;
a)Mutlaka bir isimden önce gelmesi ve tamlama kurması gerekir.

Mutlu yarınlar bizim olacak.

Mavi gömleğimi daha çok seviyorum.

Üçgen vücutlu olmak isterdim.

Sınava kırk öğrenci katıldı.

Bazı insanlar bencil olur.

Hangi yürek dayanır bu acıya?

Şu adam da gelmedi hala.

b)Çekim eki almaması gerekir.

Soğuklar bir süre daha devam edecekmiş. (Sıfat değildir. Çekim eki almış.)
Yeşiller giymiş üzerine. (Sıfat değildir. Çekim eki almış.)
Bunlara daha sonra “adlaşmış sıfat” diyeceğiz.

İstisna: İyelik eki alan sıfatlar bulunabilir.
Güzelim araba mahvolmuş.

İstisna: Sıfatın isimden önce gelmediği durumlar bulunabilir.
Okulumuzun bahçesi oldukça genişti. (Geniş sözcüğü sıfat kabul edilebilir. Çünkü, okulumuzun bahçesini nitelemiştir.)

Not: Sıfat olan sözcük tek başına kullanıldığında, isim yada zamir gibi farklı bir sözcük türünden olabilir.

Not: Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.

Çarşıdan, ucuz elma, portakal, havuç aldım.

Not: Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir.

Temel, mavi gözlü, sarı saçlı, yakışıklı bir gençti.

Not: Sıfat ile nitelediği ismin arasına noktalama işareti konmaz. Ancak, istisna olarak, birden fazla sıfat, bir ismi niteleyeceği zaman, sıfatlardan sonra virgül kullanılabilir.

Sıfat Çeşitleri

Soru Sıfatı
Niteleme Sıfatı
Belirtme Sıfatı
İşaret Sıfatı
Sayı Sıfatı
Belgisiz Sıfatlar (Belirsizlik Sıfatları)
Ünvan Sıfatı
Sıfat Pekiştirme
Sıfat Küçültme
Adlaşma Sıfat (Sıfatlarda Adlaşma )

Soru Sıfatıları

*İsimleri (adlar) soru yoluyla belirten sıfatlara verilen addır. Nasıl, kaç, hangi, ne kadar, kaçıncı, kaçar, ne gibi sözcükler soru sıfatı olarak kullanılır.

Örnekler:

Bu bilgiyi hangi kitaptan öğrendin?
Ne kadar elma yedin?
Nasıl bir araba bakmıştınız?
Kaçıncı koltuk size ayrılmıştı?
Daha önce ne iş yapıyordun?
Kaç öğrenci ödevini yapmadı?
Yarışmayı kaçar puanla bitirdiniz?

Aşağıda verilen örneklerde soru bildiren sözcükler çekim eki aldığı için sıfat (önad) özelliğini yitirip soru zamiri (Soru adılı) olmuştur.

Hangileri yürüyüşe gelmedi? (Soru Zamiri)
Kaçı ödevini yapmadı? (Soru Zamiri)

Niteleme sıfatları

*Varlıkların renklerini, biçimlerini, durumlarını bildiren sıfatlardır.
*İsime sorulan “nasıl?” sorusuna cevap verirler.

Kınalı koyunu görünce, köyü hatırladım.
Mor gözlerle etrafına bakıyordu.
Uzun paragraflar zor anlaşılıyor.
Yeşil ördek gibi daldım göllere.

Belirtme Sıfatları

*Varlıkları çeşitli yollarla belirten sıfatlardır.

1)İşaret Sıfatı (Gösterme Sıfatı)
2)Sayı Sıfatı
3)Belgisiz Sıfat (Belirsizlik Sıfatı)
4)Soru Sıfatı
4)Unvan Sıfatları

İşaret Sıfatı (Gösterme Sıfatı)

*İsmin bildirdiği varlığı, işaret yoluyla belirten sıfatlardır.
Bu, Şu, O, Öteki, Beriki, Öbür, Öyle, Şöyle, Böyle, Diğer…

*“Bunlar, Şunlar, Onlar” sözcükleri sıfat olarak kullanılmaz. Çünkü çekim eki almışlardır.

Bu bahaneleri çok duyduk.
Şu adamı bir yerden hatırlıyorum.
Öteki daireye bakıp, karar verelim.
Bir daha öyle kelimeler kullanma.
Bu soruyu diğer öğrencilere de soralım.

*Şunu bir yerden hatırlıyorum.
Ötekine bakıp karar verelim.
Bu cümlelerdeki “Şunu” ve “Öteki” kelimeleri işaret zamiri olur. Çünkü sonrasında isim gelmemiş.

Not: Sözcük türlerini bulurken noktalama işaretlerine dikkat etmeliyiz.

Bu, adam değil. (İşaret zamiri)

Bu adam, değil. (İşaret sıfatı)

Not: “İşte” kelimesi de işaret sıfatı olarak kullanılabilir.

İşte hendek, işte deve….

Sayı Sıfatı

*Varlıkları nicelik (sayısal özellikleri) yönüyle belirten sıfatlardır.
*Asıl sayı sıfatı, Sıra sayı sıfatı, Kesir sayı sıfatı, Üleştirme sayı sıfatı olmak üzere dörde ayrılır.

Bir elma (Asıl sayı sıfatı, varlığın kaç tane olduğunu bildirir. Doğal sayılarla ifade edilir.)
Birinci elma (Sıra sayı sıfatı, varlığın sırasını bildirir.)
Yarım elma (Kesir sayı sıfatı, varlığın sayısını kesir sayıları kullanılarak bildirir.)
Birer elma (Üleştirme sayı sıfatı, varlığın kaçar ayrıldığını bildirir.)

Son elma (Sıra sayı sıfatı)
İlk elma (Sıra sayı sıfatı)
Çeyrek elma (Kesir sayı sıfatı)

Not: “Bir” sözcüğü asıl sayı sıfatı olarak da, belgisiz sıfat olarak da kullanılabilir.

Bir elma yedim. (Asıl sayı sıfatı)
Bir gün sen de anlarsın. (Belgisiz sıfat)(Herhangi anlamında kullanılmış)

*Her soruda sözcüğün sıfat özelliğini gösterip, göstermediğine dikkat edilmeli.
Yarışmaya sekiz öğrenci katıldı. (Asıl sayı sıfatı)
Kardeşim üçüncü oldu. (İsim)

Belgisiz Sıfat (Belirsizlik Sıfatları)

*Belirttikleri ismin özelliklerini tam olarak veremeyen sıfatlardır. Belirsizlik söz konusudur.
Her, hiçbir, birkaç, bütün, kimi, birtakım, nice, başka, birçok, tüm, az, çok, bazı

Az zamanda, çok işler başardık.
Her insan ölümlüdür.
Bütün paramı onun için harcadım.
Başka kalem kullanmalısın.
Nice gün oldu, dönmedi.
Kimi zaman o da beni anlayamaz.

*Bazıları tembel olur. (Belgisiz zamir)

Ünvan sıfatı

*İnsanların rütbesini, lakabını yada sosyal durumunu bildiren sözcükler, isimle beraber kullanılırsa, unvan sıfatı olur.
*İstisna olarak unvan sıfatları isimden önce de, sonra da gelebilir.

Gazi Mustafa Kemal, Ümit Bey, Sevda Hanım, Yüzbaşı Recep, Atilla Dayı, Kel Mahmut

Not: Unvan sıfatları çoğu zaman büyük harfle başlar.

SIFATLARDA PEKİŞTİRME

*Sıfatlarda pekiştirme, anlatımı çekici hale getirmek, anlamı kuvvetlendirmek için çeşitli yollarla yapılır:
a) Pekiştirilecek sözcüğün ilk ünlüye kadar olan kısmı (ünlü dahil) alınır. “p,r,s,m” harflerinden uygun olan biri getirilir. Daha sonra sözcüğün tamamı yazılır.

Sarı >> Sa-p-sarı
Beyaz >> Be-m-beyaz
Temiz >> Te-r-temiz
Katı >> Ka-s-katı

b) İlk maddeye ek olarak, “p,r,s,m” harflerinden sonra “e,a” harflerinin getirilmesi ile oluşur.

Sağlam >> Sa-p-a-sağlam
Yalnız >> Ya-p-a-yalnız

c) İkilemelerle pekiştirme yapılabilir.

Kara kara bulutlar
Yüce yüce dağlar
Uzun uzun kavaklar

d) “mi” soru edatı ile pekiştirme yapılabilir.

Güzel mi güzel araba
Hoş mu hoş koku
Geniş mi geniş oda

e) Kuralsız olarak gerçekleşen pekiştirmeler vardır.

Darmadağınık, Karmakarışık

SIFATLARDA KÜÇÜLTME:

*Sıfatlarda küçültme, -cik, -ce, -cek, -imsi, -imtrak, -su, ekleriyle yapılır.

Ufacık ev
Derince çukur (Dikkat edin, derine yakın ama derin değil!!!)
Büyücek oda
Yeşilimsi örtü
Sarımtrak gömlek
Çocuksu yüz

SIFATLARDA ADLAŞMA (ADLAŞMIŞ SIFAT)

*Sıfatlarda adlaşma birkaç şekilde oluşabilir:
a) Sıfat tamlamasında isim düşürülerek oluşabilir. Böyle durumlarda sıfat ismin yerini tutar.
Genç, hızla yanıma yaklaştı. (Genç adam)
Mavi, sevmediğim bir renktir. (Mavi renk)

b) Sıfat durumundaki kelimeye, çekim ekleri getirilerek oluşabilir.
Yoksullara yardım etmeyi severdi. (Yoksul insanlara)
Kısaları şuraya ayır. (Kısa parçaları)

c) Sıfatla isim arasına noktalama işareti getirilerek oluşabilir.

Yaşlı, hizmetçiyi yanına çağırdı.
Genç, adama yalvarıyordu.

MsXLabs Üye Girişi