Nisbî temsil sistemi:


Seçime katılan partilerin, yönetilenlerden aldıkları oy ora­nında temsilci çıkarmalarına imkan veren bir sistem olduğundan çoğunluk sistemine karşılık adalet ilkesini öne çıkartmaktadır. Nisbî temsil, ancak liste yöntemiyle uygu­lanabilir. Dolayısıyla tek temsilcinin seçile­ceği dar bölge sistemi uygulanamadığın­dan, birkaç temsilcinin seçileceği geniş bölge sisteminin uygulanması zorunludur. Geniş seçim çevresinde birkaç temsilci se­çileceğinden, adayların partilerin listeleri­ne girmeleri gerekmektedir. Listelere giren yönetici adaylarının, partilerin aldıkları oy­lara göre seçimi kazanmaları farklı yöntem­lerle tayin edilmektedir. Seçim çevresi bö­lüm sayı yönteminde, bir seçim çevresinde alınan geçerli oylar seçilecek temsilci sayı­sına bölünerek elde edilen sayının, partile­rin aldıkları oy miktarlarında kaç defa oldu­ğuna bakılmakta ve o sayı kadar temsilci çı­karabilmektedirler. Değişmez teksayı yön­teminde ise, ülke düzeyinde seçilecek tem­silci sayısına seçme sayısının bölünmesi ile elde edilen sayı, değişmez sayı olmakta ve seçim bölgelerinde alınan oyların bu sayıya bölünmesi ile seçilen temsilciler belirlen­mektedir. Millî bölüm sayısı yönteminde de, ülke çapında kullanılan geçerli oylar,
temsilci sayısına bölünerek elde edilmekte olan sayıya, seçim bölgesinde alınan oyla­rın bölünmesiyle seçilen temsilciler tayin edilmektedir.
Yapılan işlemler sonunda arta kalan oy­ların değerlendirilmesi için tam olarak uy­gulanan nisbî temsil veya yakışurmalı nisbî temsil sistemleri uygulanır. Yakıştırtnah nisbî temsilin uygulanması durumunda en yüksek artık yöntemi, en yüksek ortalama yöntemi veya d'Hondt yöntemlerinden biri­nin uygulanması tercih edilir.
Nisbî temsil sisteminde adaylar partile­rin listelerinden seçime katıldık lan ndan sandalyelerin listeler içinde dağılımı için de farklı yöntemler uygulanmaktadır. Bloke liste yönteminde, partiler tarafından düzen­lenen listeler üzerinde seçmenlerin müda­halesi söz konusu olmamaktadır. Karma liste yönteminde ise seçmenler, adayları tercihlerine göre sıralamaktadırlar. Tercihli oy yönteminde de partilerin kendi tercihle­rine göre sıraya koyduktan adaylardan bir ikisi hakkında seçmenler tercih yapabil­mektedirler.
Seçim sistemlerinin ülkenin parti ve si­yasal sistemi üzerinde önemli bir etkisi bu­lunduğu gözlenmektedir. Tek turlu çoğun­luk sistemi iki partili sisteme, çift turlu ço­ğunluk sistemi ittifaklarla yumuşatılmış çok partililiğe, nisbî temsil sistemi de sert ve bağımsız çok partili sisteme yol açmak­tadır. Çoğunluk sisteminde, bir parti her ha­lükarda parlamentoda çoğunluğu ele geçir­diğinden İstikrarlı hükümetlerin kurulması, iktidar partisinin programını uygulaması­nın kolay oylamanın basit, halkla temsilci­ler arasındaki ilişkilerin sıkı ve yakın olma­sı ve parti etkisinin nisbeten sınırlı olması olumlu yanlan ise de partilerin aldıktan oyla parlamentoda kazandıkları temsilci sayı­sındaki oransızlık ve yeni partilerin kurul­masını zorlaştırması eleştirilen Özellikler olmaktadır. Buna karşılık nisbî temsil siste­minin küçük partilere temsil imkanı verme­si, adil olması, dürüst ve oylamaya İmkan tanıması olumlu yanlan olarak görülürken, parlamentoda genellikle tek bir partinin ço­ğunluğu sağlayamaması, hükümetlerin ko­alisyonlar yoluyla kurulması zorunluluğu­nun bulunması, partilerin programlarını tam olarak uygulama imkanı bulamamaları ve siyasal istikrarsızlığa yol açması olum­suz Özellikleri olarak dikkat çekmektedir. Tükiye'de 1960 öncesinde çoğunluk sis­temi, bu tarihten sonra ise nisbî temsil siste­mi uygulanmışür.1980 öncesindeki siyasal istikrarsızlıklarda TBMM'de temsil edilen partilerin hiçbirinin çoğunluğa sahip olma­maları ve hükümetlerin koalisyonlarla ku­rulmaya çalışılmasının önemli payı olduğu­na inanan 12 Eylül kadrosunun kanun ko­yucuları, TBMM'de küçük partilerin temsi­lini önlemek, Meclis'te bir partinin çoğun­luğu ele geçirmesine imkan vermek için ulusal ve yerel düzeyde % 10 baraj 11 bir nisbî temsil sistemini yürürlüğe koymuşlar­dır. Barajü nisbi temsil sistemiyle yapılan 1987 seçimlerinde TBMM'de ancak üç par­ti temsil edilebilmiş ve alınan oylarla Mec­lis'te sahip olunan sandalye sayısı arasında ciddi oransızlıklar ortaya çıkmıştır. Sistemi kuran siyasal irade, siyasal istikrar uğruna birtakım toplum sal-siyasal gerçekleri gör-memezlikten gelmiştir. İstikrar her şeyin Önüne çıkarılmıştır.
Davut DURSUN


Kaynak