Türk Dilleri
MsXLabs.org & Temel Britannica
Türk Dilleri, genel olarak Türkçe diye adlandırılan dilin değişik lehçelerinin tümünün oluşturduğu bir dil topluluğudur. Türk dilleri bugün dünyanın pek çok yöresine dağılmış durumda bulunan, yaklaşık 150 milyon Türk tarafından konuşulmaktadır. Türk dil topluluğunun bugünkü yayılma alanı şöyle çizilebilir:
- Moğolistan-Çin-Tibet sınırından Hazar Denizi'ne kadar uzanan bölgede Yeni Uygur, Kırgız, Kıpçak-Özbek, Özbek, Türkmen, Karakalpak ve Kazak Türkçe'leri
- Kuzeydoğu Sibirya'da Yakutça; Çin-Moğolistan sınırının batı ucunda Sarı Uygur ve Salar Türkçe'leri
- Altay-Abakan-Sayan bölgesinde Soyon, Karagas, Abakan ve Şor Türkçe'leri
- bu bölgenin kuzeyinde Çulım, Baraba, Batı Sibirya, Başkırt, Kazan-Volga Türkçe'leri ve Çuvaşça
- Hazar Denizi'nin batı kıyısından Doğu Trakya'ya kadar uzanan bölgede No-gay, Azeri ve Türkiye Türkçe'leri
- Kırım'da Kırım Tatarca'sı ve Kırım Osmanlıca'sı
- Bulgaristan'ın Karadeniz kıyısındaki küçük bölgesinde Gagavuz ve Çıtak Türkçe'leri
- Makedonya'da Rumeli ağızları; Ukrayna-Polonya-Litvanya'da Karaim Türkçe'si
Türk Dillerinin Kökeni ve Sınıflandırılması
Bilim adamları Türkçe'nin en eski uygarlık dillerinden biri olduğu görüşünde birleşir. Bazı bilim adamları Türkçe'nin Yunanca ve Latince üzerinde bile etkili olduğunu ileri sürmüştür. Bazı araştırmacılarsa karşılaştırmalı dil çalışmaları yaparak Sümerler'i (İÖ 4. bin-2. bin) Türkler'in atası sayar. İÖ 1. yüzyılda Kaşgar çevresinde Türkler'in yaşadığı saptanmıştır. "Türk" sözü Çin kaynaklarında 7. yüzyılda geçmektedir.
Türk dillerinin kökeni, bu dile yakınlığı bulunan diller, bu dilin eskiliği ve sınıflandırılması gibi konular bugün de tartışılmaktadır. Tartışılmakta olan eski görüşe göre Türk dilleri Ural-Altay dil ailesinin Altay öbeğinde yer alıyordu. Bu öbekte Moğol, Tunguz ve ayrıca Kore, Japon dilleriyle yakınlığı bulunduğu ileri sürülmektedir. Ural öbeğinde ise Yukagir, Eskimo-Aleut, Samoyed, Fin-Ugor dilleri bulunmaktadır. Son araştırmalarda Türk dillerinin Altay dillerinden olduğu yolundaki görüşler ağırlık kazanmaktadır.
En eski Türkçe yazılı belgeler 8. yüzyıldan kalmış olan Orhun ve Yenisey yazıtlarıdır. Bu yazıtlarda 800 sözcükten oluşan sözvarlığının genişliği, soyut kavramları anlatan sözcüklerin de varlığıyla ortaya çıkan söyleyiş olanaklarının zenginliği gibi veriler Türkçe'nin oldukça eski dillerden biri olduğu konusundaki görüşleri pekiştirmektedir. Bu yazıtlarda yabancı sözcük oranı yüzde 1 dolayındadır.
Türk dillerinin sınıflandırılmasına 16. yüzyılda başlanmıştır. Gerçi daha 11. yüzyılda ilk Türk dilcisi ve sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't-Türk adlı yapıtında döneminin Türk dillerini ve lehçelerini bir anlamda sınıflandırarak vermiştir). Türk dillerinin sınıflandırılmasında Türkologlar (Türk dilleriyle uğraşan dil bilginleri) değişik ölçütler kullanmışlardır:
Bazı Türkologlar tarih, coğrafya özelliklerinden yola çıkarken, bazıları da fonetik (sesbilgisi) özellikleri temel almıştır. Türk dili araştırmaları alanında ün kazanmış bilim adamlarından Vasili Radlov, Gustaf John Ramstedt, Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç, Lajos Ligeti, Sergey Efimoviç Malov, Reşit Rahmeti Arat, Nikolay Aleksandroviç Baskakov, Johannes Benzing, Kari Heinrich Menges'in sınıflandırma denemeleri daha gerçekçi ve tutarlı sayılmaktadır.
Bir örnek oluşturması bakımından Menges'in sınıflandırmasını aktarabiliriz:
A. Orta' ve Güneybatı Asya dilleri (ya da Türküt dilleri): I. Orta Asya bölümü (Doğu Türküt): Eski Türkçe çağına ait diller 1. Orhun (ve Yenisey) yazıtları ve Eski (Klasik) Uygurca
2. Orta Türkçe döneminin dilleri: Uygurca'dan Çağatayca'ya geçişa) Doğu lehçesi
b) Kuzeybatı lehçesi Sonraki dönem ve Çağatayca
3. Özbekçe
4. Tarançı ve öbür lehçeleriyle Uygurca, Sarı Uygurca, yeni Uygur lehçeleri,
5. Kırgızca
II. Güneybatı ya da Oğuz bölümü (Batı Türküt): Eski diller 1. Eski Anadoluca (Selçuklular), Eski Osmanlıca, çağdaş diller
2. Batı: Osmanlıca (Rumeli, Anadolu, Güney Kırım), Gagavuzca, Azerice
3. Doğu: Türkmence
B. Kuzeybatı ya da Kıpçak bölümü:III. Orta Türkçe döneminin eski kuzeybatı dilleri:
1. Codex Cumanicus ve Kıpçakça
2. Modern diller
IV. Pontos-Hazar dilleri: 1. Karaimce
2. Karaçayca ve Balkarca
3. Kırım Tatarcası
4. Kumukça
V. Volga-Kama-Batı Sibirya dilleri: 1. Kazan Tatarcası (asıl Tatarca), Tepter, Mişer ve Kasım Tatarcası
2. Batı Sibirya lehçeleri: Turalı, Tümenli, Tobollu, Işımlı, Kurdak, Irtışlı
3. Baraba
4. Küerikçe
5. Başkırtça
C. Oyrotça (Altay Dağları'nda) ve lehçeleri: Altay-Kiji Telenget Lebed (Ku-Kiji) Yış-Kiji (Tuba)
D. I. Orta-Güney Sibirya, Abakan ya da Hakas bölümü: 1. Şor
2. Abakani Sagay, Koy bal, Kaça, Kızıl ve Beltir lehçeleri
II. Doğu ya da Tuva bölümü (Tangnu-Tuva ya da Uranhay): 1. Karagas
2. Soyong (Tuba, Tuva, Tıba ya da Uranhay dili)
E. Kuzeydoğu, Doğu Sibirya ya da Yakut bölümü: Yakut (Saha) dili ve Dol-gan, Yakut etkisindeki Nanasan (Tavgı-) Samoyed lehçeleri
F. Volga-Bulgar ya da Hun-Bulgar bölümü (Eski Kuzeybatı bölümü): 1. Volga-Bulgar
2. Çuvaş ve Tavas dilleri
