YILDIZ
Kendinden ışık saçabilen gökcismi.
Geceleri gökyüzünde küçük ışıklı noktalar hâlinde görülen gökcisimlerinin pek çoğu yıldızdır. Ancak, bilimsel anlamda yıldız olmamakla birlikte gezegenler ve uydular, kuyrukluyıldızlar ve göktaşları da halk arasında yıldız olarak bilinir. Çıplak gözle geceleri görülebilen yıldız sayısı 3.000-7.000 dolayındadır. Çok güçlü teleskoplarla yapılan incelemelerde 50 milyardan fazla yıldızın fotoğrafı çekilmiştir. Dünya'nın yakın çevresinde gerçek yıldız olarak yalnızca Güneş vardır .
Diğer yıldızlar dünyadan hem çok büyük hem de çok uzaktadır. Yıldızların kökeni hakkında ortaya çeşitli kuramlar atılmıştır; bunlardan en çok kabul gören, yıldızların bulutsulardan doğduğu kuramıdır. Buna göre bulutsuların içinde oluşan şiddetli girdaplar sırasında atomlar ve parçacıklar, bir asteroit çevresinde toplanmaya başlar. Çekim kuvvetiyle birbirlerine daha fazla sokulan bu parçacıklar arasında sıkışmadan dolayı sıcaklık yükselir ve nükleer tepkimeler oluşur ve açığa çıkan ısıyla tüm kütle bir ateş topu hâline gelir.
Termonükleer tepkimelerle hidrojen helyuma dönüşürken, açığa çıkan ısı, uzaya ışınım salar. Yeterince uzun zaman aralıklarıyla yapılan gözlemler ve ölçmeler, yıldızların hareket hâlinde olduklarını ortaya koymuştur. Aslında yıldızların içinde bulundukları galaksinin tümü de hareket hâlindedir. Yıldızların bu yer değiştirmelerine "özel hareketler" denir. Yapılan ölçmelere göre Güneş, içinde bulunduğu Samanyolu galaksisinin merkezi çevresinde saniyede 216 km.lik hızla Yay Takımyıldızı'na dik bir doğrultuda dönmektedir. Bu hızla Samanyolu'nun çevresini 220 milyon yılda dolanacağı hesaplanmıştır.
Yıldız tayflarının incelenmesiyle pek çok yıldızın kimyasal yapısının benzer olduğu anlaşılmıştır: %76 hidrojen, %23 helyum, %1 diğer elementler. Tayf çizgilerine dayanarak yıldızların yüzey sıcaklıklarının 2.500-35.000 kelvin arasında olduğu anlaşılmıştır. Uzayda, ortak bir ağırlık merkezinin etrafında dönen "çift yıldızlar" da vardır. Çift yıldızların varlığı, tayflarının incelenmesi sonucu anlaşılır. Çift yıldızlar arasında milyarlarca kilometre mesafe olmasına rağmen Dünya'nın onlara olan çok daha büyük uzaklığı, bunların teleskopta tek yıldızmış gibi görünmesine yol açmaktadır. Daha çok galaksilerde "açık yıldız kümeleri"ne rastlanır.
Bunlar birbirlerinden oldukça mesafeli yıldızlardır ve çıplak gözle de görülebilirler. Yıldızlar bir arada, topluca bulunup küre görünümünü aldıklarında buna "kapalı yıldız kümesi" denir. Kapalı yıldız kümeleri, Güneş'ten binlerce defa daha büyük ve çok daha yaşlı yıldızlardan oluşur. Samanyolu'nda 100'den fazla kapalı yıldız kümesine rastlanmıştır. Yıldızlar değişik aşamalardan geçerek nükleer yakıtlarını tüketip ömürlerini tamamlarlar.
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
