Çiy, Kırağı ve Don
MsXLabs.org & Temel Britannica
Ilık ve durgun gecelerde ya da sabahın erken saatlerinde havadaki su buharı toprağın, bitkilerin ve açıktaki öbür nesnelerin üzerinde yoğunlaşarak çiy ya da şebnem denen çok küçük su damlacıkları oluşturur.
Havada her zaman bir miktar su buharı, yani nem vardır. Ama sıcak hava soğuk havadan daha fazla nem taşıyabilir; çünkü hava soğuduğunda bu buharın bir bölümü yoğunlaşarak su damlacıklarına dönüşecektir.
Hava sıcaklığı 0°C'nin altına düştüğünde, yaprakların üzerinde birikmiş olan çiy damlacıkları donarak kırağı denen ince buz kristallerine dönüşür.
Geceleri toprak, bitkiler ve kayalar hızla ısı yitirdiği için havadan daha soğuktur. Nemle yüklü ılık hava bu soğuk yüzeylere, örneğin toprağa ya da otlara değdiği anda soğur ve taşıdığı su buharının bir bölümü yoğunlaşarak toprakta ya da otların üzerinde su damlacıkları halinde birikir. Havadaki su buharının yoğunlaşarak çiy damlacıklarına dönüştüğü bu sıcaklığa "çiy noktası" denir; çiy noktası havadaki su buharının miktarına bağlıdır.
Rüzgârsız ve bulutsuz durgun geceler çiy oluşumuna daha elverişlidir. Çünkü rüzgâr ılık havayı sürekli harekete geçirir ve soğuk bir yüzeye uzun süre değerek çiy noktasına düşmesini engeller. Bulutlu gecelerde de bulutlar toprağın ve bitkilerin ısı kaybını azalttığı için çiy olasılığı daha azdır. Bir yılda oluşan çiy miktarı iklime bağlı olarak 12,5 mm ile 75 mm arasında değişir.
Çiy noktası donma noktasının altına düşerse, yani yerin yüzeyi 0°C'nin altına kadar soğursa, havadaki su buharı doğrudan buz haline geçer ve ağaçların, otların, pencere camlarının yüzeyini kırağı denen güzel, ince bir don tabakası kaplar. Bir yandan kar tanelerindeki küçük buz kristallerinin oluşmasına yol açan etkenler, bir yandan hafif hava akımları ve havadaki toz parçacıkları nedeniyle, yüzeylerde donup kalmış kırağının görünümü zarif eğreltiotlarını andırır.
Kuru ve soğuk havada, yani sıcaklık 0°C'nin altına düştüğünde hava yeterince su buharı yüklü değilse, bu kez kırağı değil don olayı görülür. Yalnızca yere yakın hava katmanlarının değil, daha yüksekteki büyük bir hava kütlesinin hızla soğuduğu bu don olayları özellikle ilkbaharda tarım ürünleri için son derece zararlıdır. Bitkilerin dokularındaki ve topraktaki suyun donması ağaçların yarılarak çatlamasına, toprağın aşınmasına yol açar.
Don olasılığı büyük ölçüde bulunulan bölgenin coğrafi konumuna bağlıdır. Yüksek yerlerde hava genellikle daha soğuk olduğu için buralarda don olasılığı daha fazladır. Öte yandan, ılık havadan daha ağır olan soğuk havanın dağların yamaçlarından vadilere ve çukur yerlere doğru alçaldığı da bir gerçektir. Bu nedenle, dağların yamaçlarındaki ekili alanlarda tahıl, sebze ve meyve yetiştirenler her zaman don tehlikesine karşı hazırlıklı bulunmak ve önlem almak zorundadırlar.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
