Kapalı Çarşı
MsXLabs.org & Temel Britannica
Doğu-İslam ülkelerine özgü bir ticaret merkezi yapısı olan kapalı çarşılar daha çok büyük kentlerde görülür. Küçük kentlerde ise bu işlevi ya ticarete ayrılmış belirli sokaklar ya da hanlar yerine getirirdi. Osmanlılar ayrıca 15. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak bir eksen üzerinde dizilmiş dükkânlardan oluşan üstü açık ya da kapalı küçük çarşılar da yapmış ve bunlara "arasta" adını vermişlerdir. Daha büyük yapılar olan kapalı çarşılar ise kentin ticaret merkezini oluşturur, burada satılan malların bir bölümü de çevrelerinde kurulan hanlarda yapılırdı.
Bugün İran'da, Arap ülkelerinde ve Türkiye'de Edirne ve Bursa gibi eskiden önemli birer ticaret merkezi olan kentlerdeki kapalı çarşılar hâlâ varlıklarını sürdürmekle birlikte kapalı çarşı denince aklımıza daha çok İstanbul'daki büyük çarşı gelir. Kapalı çarşı asıl İstanbul'u oluşturan yarımadanın ortasına yakın bir bölgede yer alır. Çarşının çekirdeği Fatih Sultan Mehmed döneminde (1451-81) yapılmış olan İç Bedesten'dir. Fatih yeni fethedilen kentin ticaretini canlandırmak amacıyla yaptırdığı İç Bedesten'den sonra bugün Sandal Bedesteni olarak anılan ikinci bir çarşı daha yaptırdı. Zamanla bu iki bedestenin çevresinde oluşan sokaklarla birlikte büyük bir kapalı çarşı ortaya çıktı. Yangınlar ve depremler sonucu birkaç kez yıkılan çarşı çeşitli onarımlardan sonra bugünkü görünümünü aldı.
Eskiden kentin en önemli alışveriş merkezi olan kapalı çarşıda 4.000'e yakın sayıda dükkân ve 50'yi aşkın alanda etkinlik gösteren esnaf vardı. Genellikle her esnaf belli bir sokakta toplanmıştı. Kapalı çarşının çevresinde ayrıca küçük birer üretim merkezi olarak çalışan birçok da han vardı. Bu hanların sayısı 30'u aşkınken 1894 depreminden sonraki onarımda birçoğunun çarşıyla bağlantısı kesilmiştir. Bugün çarşıya bağlı han sayısı 11'dir. Bazı sokakların da çarşı dışında bırakılması sonucu dükkân sayısı 3.000 dolayına inmiştir.
20. yüzyılda kentin iyice büyümesi, yeni ticaret bölgelerinin oluşması, ticarete konu olan malların türlerindeki değişmeler çarşının yapısını yavaş yavaş etkilemeye başladı. Birçok geleneksel esnaf türü ortadan kalktı. Kapalı çarşı günümüzde halıcıların, kuyumcuların ve hediyelik eşya satıcılarının çoğunlukta olduğu turistik bir çarşı görünümü almaya başlamıştır.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
