Afyon Savaşları

19. yüzyıl ortalarında yapılan ve Batılı devletlerin Çin’de ticaret ayrıcalıkları kazanmalarıyla sonuçlanan iki savaş.

I. Afyon Savaşı 1839-42’de, Çin’le İngiltere arasında oldu. “Ok” Savaşı ya da Çin’deki İngiliz-Fransız Savaşı olarak da bilinen 1856-60 arasındaki II. Afyon Savaşı’nda ise Fransa ile İngiltere, Çin’e karşı birlikte çarpıştılar.

İngiliz tüccarlar 19. yüzyılın başlarında Çin’e yasa dışı yollardan afyon sokmaya başladılar. Çin hükümeti 1839’da afyon ticaretini durdurma girişiminde bulunarak İngiliz tüccarların Guangzhou’daki (Kanton) tüm afyon depolarına el koydu. Birkaç gün sonra, sarhoş Ingiliz denizcilerinin Çinli bir köylüyü öldürmesi ve Çin hukuk sistemine güvenmeyen İngiliz hükümetinin sanıkları Çin mahkemelerine teslim etmeyi reddetmesi üzerine taraflar arasındaki gerginlik büyüdü. Savaş patlak verdi ve küçük İngiliz kuvvetleri kısa sürede zafer kazandılar. 29 Ağustos 1842’de imzalanan Nanjing Antlaşması ve 8 Ekim 1843 tarihli Bogue Antlaşmasıyla, Çin’in büyük bir tazminat ödemesi, ticaret ve yerleşim amacıyla beş limanın İngilizlere bırakılması ve İngiliz yurttaşlarının İngiliz mahkemelerinde yargılanması hakkı karara bağlandı. Öbür Batı ülkeleri de hemen istekte bulunup benzer ayrıcalıklar elde ettiler.

Çin’deki ticaret haklarını artırmaya çalışan İngilizler, 1856’da bazı Çinli görevlilerin “Ok” adlı gemiye çıkarak İngiliz bayrağını indirmesiyle, savaşı yeniden başlatmak için aradıkları bahaneyi bulmuş oldular. Bir Fransız misyonerinin Çin’in iç bölgelerinde öldürülmesini gerekçe gösteren Fransızlar da İngiltere’nin yanında savaşa girdiler.

Müttefikler, 1857 sonlarında askeri harekâta girişerek çok geçmeden Çin’i Tianjin antlaşmalarını (1858) imzalamaya zorladılar. Bu antlaşmalarla, yabancı elçilerin Pekin’de yerleşebilmesi, birçok yeni limanın ticaret ve yerleşim amacıyla Badlılara açılması, yabancıların Çin’in iç bölgelerinde yolculuk edebilmesi ve Hıristiyan misyonerlere hareket özgürlüğü verilmesi sağlandı. Aynı yıl, daha sonraki aylarda Shang-hai’da yapılan görüşmelerle afyon ithali yasallaştırıldı. Ancak Çinliler antlaşmaları onaylamayı reddedince, müttefikler savaşı yeniden başlatarak Pekin’i aldılar ve imparatorun yazlık sarayını yaktılar. Çin, 1860’ta imzaladığı Pekin Sözleşmesi’yle Tianjin antlaşmalarına uymayı kabul etti.