KOOPERATİFLER HUKUKU SÖZLÜĞÜ
Acente:Ticari mümessil ticari vekil, satış memuru veya müstahdem gibi bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak belirli bir bölge içinde daimi bir suretle ticari bir işletmeyi ilgilendiren akidlerde aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek edinen kimse (TTK 116 vd.)
Aciz Vesikası:Alacaklı alacağının tamamını alamamışsa kalan miktar için kendisine verilen vesika (İİK 143).
Açık Teklif usulü: İhale işlemlerinde, ihale konusu iş için yapılan tekliflerin açık olarak yapılması.
Açılış tasdiki:Ticari defterlerin kullanılmaya başlanmadan önce Notere ibraz edilerek yasal süresi içinde tasdike tabi tutulmalarıdır. Kooperatiflerde yevmiye, envanter ve kebir defterlerinin açılış tasdiklerinin yaptırılması zorunludur.
Adi iflas:Taksiratlı ve hileli olmayan, yani müflisin kusuruna dayanmayan iflastır.Burada müflisin iflas etmiş olması, kendi kusurunun sonucu değildir.Müflisin kusuru dışındaki bazı nedenler onun iflasına sebep olmuştur.
Adi Kefalet:Asıl borçlunun her türlü tebligata rağmen borcunu ödememesi veya icra takibinin sonuçsuz kalması durumunda kefile müracaat edilebilen kefalet türü.
Adi Senet:Kişiler arasında özel olarak düzenlenen, resmi makamlar dışında yapılan senet. Borcu oluşturan sebebin hukuki geçerliliğine bağlı olarak belli bir borç ortaya çıkaran senet.
Adi Şirket:İki veya daha fazla kişinin emek ve mallarını ortak bir amaca ulaşmak için birleştirme konusunda yaptıkları sözleşmedir. Türk Ticaret Kanunu'nda tanımlanan nitelikleri taşımayan ortaklıklar adı şirket sayılır ve bunlar Borçlar Kanunu hükümlerine tabi olurlar.
Ağır Ceza Mahkemeleri: Ağır ceza işlerine ve kanunlarda belirtilen diğer işlere bakan, bir başkan ile iki üyeden oluşan mahkemelerdir.
Aktif Hesaplar:Bir firmanın sahip olduğu maddi değer taşıyan mal ya da gayri maddi haklar. Aktif hesaplar bilançonun alacaklı yanı olup, sol bölümdeki hesaplardan oluşur.Aktif hesaplara örnek olarak, Kasa, Bankalar, Alınan Çekler, Demirbaşlar, Alacak senetleri gibi hesaplar gösterilebilir.
Alacağın temliki:Alacaklının borçlunun rızasını aramaksızın alacağını 3. bir kişiye temlik etmesidir.Alacağın temliki ile birlikte, alacaklı değişir, alacak devralana geçer.Alacağı temlik eden borcun ifasını isteyemez, bu hak yeni alacaklınındır. Alacağın temlikinin yazılı olması şarttır.
Alacak Senedi: Bir kimseden belli bir paranın veya şeyin alacaklısı olduğunu bildiren ve borçlu tarafından imza edilmiş bulunan belge. Başlıcaları poliçe, çek ve bono (kambiyo senetleri) ile tahvillerdir.Kambiyo senetleri illetten mücerrettir ve borcu doğuran nedenden bağımsız bir borç ikrarını temsil ederler.
Alacaklının Temerrüdü: Alacaklının kendisine sunulan edimi haklı bir neden olmaksızın reddetmesidir. Borçlar Kanunu'nun 90. Maddesine göre, yapılacak veya verilecek şey usulü dairesinde kendisine sunulan alacaklı haklı bir sebep olmaksızın onu reddeder veya borçlunun borcunu ifa edebilmesi için daha önce kendisi tarafından yapılması gereken işlemlerden kaçınırsa mütemerrit sayılır.
Anasözleşmeye İntibak Etmek:Kooperatiflerin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın 4572 sayılı Kanun ve 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 88. Maddesine dayanarak çıkarttığı Örnek anasözleşmeleri kabul ederek bu anasözleşmeye tabi olmaları işlemi.
Anonim Şirket:Bir unvana sahip, esas sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız mamelekiyle sorumlu bulunan şirkettir. Kooperatifler Kanunu'nda hüküm bulunmayan hallerde Anonim Şirket hükümleri uygulanır.
Ara Bilanço:İşletmelerde bir yıllık dönem sonunda çıkarılan yıl sonu bilançosunun dışında üç aylık gibi belirli dönemlerde veya istenen aralıklarda çıkarılan bilançolardır. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 63. Maddesine göre Kooperatifin acz haline düşmesi durumunda yönetim kurulu üyeleri piyasadaki cari fiyatlar esas olmak üzere derhal bir ara bilançosu düzenlerler.
Asaleten katılım:(Kooperatifler için) Genel kurul toplantılarına ortakların vekil tayin etmeden bizzat kendilerinin katılımda bulunmaları.
Asliye Ceza Mahkemesi: Sulh Ceza Mahkemesi ile ağır ceza mahkemesinin görev alanları dışında kalan bütün ceza yargılaması işlerine bakan mahkemedir. Bu mahkemelerde savcı da bulunur.
Asliye Hukuk Mahkemesi sulh Hukuk Mahkemesinin görevleri dışında kalan bütün hukuk davalarına bakan mahkemedir.
Aval Vermek:Poliçe ve emre yazılı senetlerin temsil ettiği borca bir üçüncü şahsın kefil olması, diğer bir ifadeyle senedin yüzünü imzalayarak garanti vermesidir.
Ayıba karşı Tekeffül Borcu:Satıcının müşterisine malının sağlamlığı ve bir kusuru bulunmadığı konusunda güvence vermesi.
Aylık ücret: Anonim Şirket veya Kooperatif yönetim kurulu üyelerine yaptıkları hizmet nedeniyle ödenen aylık ücret. (1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 56/6. Maddesine göre) yönetim kurulu üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında hiçbir ad altında başkaca ödeme yapılamaz.
Ayni Hak:Kişilere maddi mallar üzerinde egemenlik ve yetki sağlayan ve varlığı herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.Örneğin, mülkiyet hakkı, intifa ve rehinhakkı.
Ayni Haklar: Kişilere maddi mallar üzerinde egemenlik ve yetki sağlayan ve varlığı herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.Örneğin, mülkiyet hakkı, intifa ve rehin hakları gibi.
Ayni Sermaye: Bir işletme kurulurken pay sahiplerinin paradan başka şekillerde koydukları sermaye.Örneğin, taşınmaz mallar, tahvil ve hisse senetleri, imtiyaz ve ihtira beratları, şahsi emek, ticari itibar vs. Kooperatiflerde, ayın nevinden sermaye konması veya kooperatifin mevcut bir işletmeyi veya ayınları devralması anasözleşme ile kabul edilebilir.
Azil Etmek:Vekalet veya temsil yetkisi verilen bir kişiden bu hak veya görevin, yetkiyi veya vekaleti veren otorite tarafından geri alınması.
Bağışlama Taahhüdü:Bir kimsenin malının bir kısmını veya tamamını bir başkasına ivazsız olarak geçirmek üzere önceden vaadde bulunması.
BakanlıkTemsilcisi-Hükümet Komiseri:Dernek, şirket veya Kooperatif gibi kurumların genel kurul toplantılarında toplantının yasalara ve sair mevzuata uygun olarak yapılmasını sağlamak amacıyla görevlendirilen kişi.
Basiretli Tacir:(Türk Ticaret Kanununa göre) Ticari işletmesi ile ilgili piyasa risklerini, ekonomik gelişmeleri, sorumluluk ve ödevleri önceden görebilme ve sezebilme yetisine sahip olan tacir.
Basit Tasfiye: İflas işlemlerinde uygulanan âdi tasfiyeye oranla daha kısa olan tasfiye biçimidir.Bu yöntem, malların değerinin tasfiye masraflarını karşılamaması halinde uygulanır.
Beyaz Poliçe:Üzerinde bulunması zorunlu bazı unsurlar doldurulmadan düzenlenerek lehdara verilen poliçe veya bonolardır. Ancak, bu tür poliçe veya bonoların lehdar tarafından anlaşmaya uygun biçimde doldurulmaları gerekmektedir. Ayrıca, senedin hukuki olarak geçerli olmasını sağlayacak unsurların bulunması gerekir.
Beyaza imza:Açığa atılan, üzerine bir şey yazılmadan boş kağıda atılan imza.
Beyyine Külfeti:Bir olay veya davayı ispatlama yükümlülüğü.
Beyyine vesikası:(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 18. Maddesine göre) Kooperatif ortağı ile ilgili muhtelif bilgileri içeren Ortaklık Senedinin kıymetli evrak niteliği taşımaması, söz konusu belgenin sadece ortaklığı ispat etmeye aracılık eden ispat belgesi özelliğinde olması.
Bilanço:Bir ticari işletmenin belirli bir tarihe göre düzenlenen ve o tarihe kadar işletmenin tüm borç, alacak ve mali varlıklarını gösteren mali tablo.
Bileşik faiz:Faiz hesaplamasında ana para ile birlikte geçmiş dönemlerdeki faiz tutarının da esas alınmasına, faize faiz yürütülmesine dayanan yöntem.Türk Ticaret Kanunu'nda cari hesap ve karz akitleri dışındaki sözleşmelerde bileşik faiz uygulamasına izin verilmemiştir.
Bileşik Suç: Bkz. Mürekkep suç
Bilgi Edinmek Hakkı: Kooperatif ortaklarının, Kooperatifin faaliyetleri, gelir ve giderleri, yapılan çalışmalar ve denetim kurulunca yapılan incelemeler hakkında kanunun belirlediği sınırlar içerisinde Kooperatif yöneticilerinden bilgi talep etmeleridir.(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 24. Maddesine göre) Yönetim kurulunun gelir gider farklarının dağıtım şekli hakkındaki tekliflerini ihtiva eden yıllık çalışma raporu ile bilanço ve denetçilerin 66. Madde hükümlerine uygun olarak tanzim edecekleri rapor genel kurulun yıllık toplantısından en az 15 gün öncesinden itibaren bir yıl süre ile kooperatif merkezinde ve varsa şubelerinde ortakların tetkikine amade tutulur.Talep eden ortaklara bilanço ve gelir gider farkı hesaplarının birer suretinin verilmesi mecburidir.Ortakların bilgi edinmek hakkı, anasözleşme veya kooperatif organlarından birinin kararıyla bertaraf edilemez veya sınırlandırılamaz.
Bilirkişi: Bir malın veya hizmetin değerinin belirlenmesi, bir hesap, yazı veya imzanın gerçekliğinin, doğruluğunun incelenmesi gibi nedenlerle bu konulardaki bilgi ve uzmanlığı dolayısıyla görüşlerine başvurulan kişi.
Bono:Belirli bir paranın belirli bir vade sonunda kayıtsız şartsız ödeneceğini gösteren bir alacak senedidir.
Borcun İfası:Borcun ödenmesi suretiyle ortadan kaldırılması, borcun sona erdirilmesi durumu.
Borcun Nakli: Borçlunun değişmesi, 3. bir şahsın borcu üzerine almasıdır.Borcun nakli halinde, borçlunun şahsının değişmesi dışında borçta ve borç ilişkisinde bir değişiklik meydana gelmez.Ancak, borcun nakli için, alacaklının rızasının olması şarttır.
Borçlunun Temerrüdü:Borcun ifası mümkün olduğu halde, borçlunun borcunu zamanında yerine getirmemesi sebebiyle ortaya çıkan durum. Borçlunun temerrüde düşmüş olması için, borcun muaccel yani vadesi gelmiş olması, ifa edilmemiş olması ve alacaklının ifayı beklediğine dair borçluyu uyarması gerekmektedir.
Borçtan kurtulma davası: Bir tür menfi tespit davası olup, borçlu tarafından açılan ve alacaklılara karşı borcunun bulunmadığını tespit etme davasıdır.Bu dava alacaklının ikametgahı mahkemesinde açılır.
Bozucu Şart:Borçlar Kanunumuzun 152/1. Maddesine göre, bozulması, kesin olmayan bir olayın gerçekleşmesine bağlanan sözleşme şartın gerçekleşmesinden itibaren geçersiz olur.Bozucu bir şarta bağlı olarak yapılan sözleşme, yapıldığı andan itibaren hukuki sonuçlarını doğurmaya başlar.
Cari fiyat: Belirli bir anda piyasada geçerli olan, enflasyonun etkisine göre değişebilen fiyattır.1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 63. Maddesine göre Kooperatifin acz haline düşmesi durumunda yönetim kurulu üyeleri piyasadaki cari fiyatlar esas olmak üzere derhal bir ara bilançosu düzenlerler.
Cari Hesap:Sürekli ticari ilişkide bulunan kimselerin, alacaklarını ayrı ayrı istemek yerine, bunları alacak ve borç kalemleri halinde bir hesaba geçirmeleri ve daha sonra kararlaştırılan bir zamanda mahsup ederek sadece net bakiyeyi ödemelerini esas alan sözleşme.
Cayma Akçesi: Sözleşmenin yapıldığı sırada verilen, sözleşmeden cayabilmek için kararlaştırılmış bir tazminattır. Borçlar Kanunu 156/III'e göre, cayma akçesi kararlaştırılmışsa, taraflardan herbiri sözleşmeden caymaya yetkili sayılır.Akçeyi vermiş olan cayarsa verdiğini bırakır, almış olan cayarsa, aldığının iki katını geri verir.
Ceza Mahkemeleri: Bir kişinin belirli bir suçu işleyip işlemediğine ve eğer işlemişse verilecek cezayı belirlemek konusundaki davalara bakan mahkemelerdir.
Cezaların İçtimaı: Birden fazla işlenilmiş suçlarda takdir edilen cezaların kanunda belirtilen şartlar dahilinde toplanmasıdır.
Cezanın İnfazı:Verilen cezanın yerine getirilmesi işlemidir.
Cezanın Tecili:İlk defa işlenilen suçlarda öngörülen cezanın infazının ertelenmesi, kanunda belirtilen şartlar bulunduğunda, hakimin takdir ettiği cezanın infazını ertelemesi işlemi.
Ciro Etmek:Bono, poliçe, çek gibi kambiyo senetlerinin başkasına devredilmesi için bunların arkasının imzalanması işlemidir. Ciro işlemini yapan kişiye “ciranta” denir.
Cürüm: Türk Ceza Kanununda cürümlere göre yaptırımı ağır olan ağır hapis gibi cezalara karşılık gelen fiillerdir.
Çağrısız Genel Kurul: (1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 47. Maddesine göre) Kooperatifin bütün ortaklarının hazır bulunması ve bir itiraz olmaması halinde genel kurul toplantısına çağrı hükümlerine uyulmamış olsa dahi yapılan genel kuruldur. Ancak, bu şekilde yapılacak genel kurul toplantılarına dair olan diğer hükümler saklıdır.
Çıkan Ortakların Alacak Hakları: Çıkan veya çıkarılan ortaklar ile mirasçılarının alacak ve hakları bunları isteyebilecekleri günden başlayarak 5 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Çıkma Serbestisi:Her ortağın kooperatiften çıkma hakkı vardır. Bu hak anasözleşmeye hüküm konulmak suretiyle en çok 5 yıl için sınırlandırılabilir. Ortaklıktan çıkılamayacağına ilişkin bağlamalar hükümsüzdür. Anasözleşmede daha kısa bir süre belirtilmemişse ortaklıktan çıkış, ancak bir hesap senesi sonu için ve en az 6 ay önceden haber verilerek yapılır.
Danışma Kurulu: (1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 80. Maddesine göre) Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ile Devlet Planlama Teşkilatı, Ticaret, Tarım, Maliye, Köy İşleri, İmar ve İskan, Milli Eğitim ve Sanayi Bakanlıkları, Kooperatifleri finanse eden bankalar ve Türk Kooperatifçilik kurumunun birer mümessilinin iştirakiyle oluşturulan kuruldur.
Davaların Birleştirilmesi:Mahkemelerde açılmış bulunan birden fazla dava arasında bir ilişki veya bir bağ mevcut ise bu davalar birleştirilmek suretiyle görülebilir.
Davaya Müdahale: Bir davaya katılma, suçtan zarar görenin, açılmış bulunan kamu davasına katılması, hukuk davalarında da davalı veya davacı tarafta bulunmakta yararı olan kimsenin açılmış bulunan davaya katılmasıdır.
Def-i:Davalı veya davacının dava sırasında karşı tarafın iddia ve suçlamalarından kurtulmak için ileri sürdüğü itirazlar.
Defter-i Kebir:Yevmiye defterine geçirilmiş bulunan işlemleri buradan alarak sistemli biçimde hesaplara dağıtan ve düzenli olarak bu hesaplarda toplayan muhasebe defteridir. Kooperatiflerde; Türk Ticaret Kanunu'na göre açılış tasdiklerinin noterden yaptırılması şarttır. Kapanış tasdikine ise gerek yoktur.
Defterlerin Kesin Delil olması:Ticari işlerden dolayı tacir sıfatını haiz olan kimseler arasında çıkan ihtilaflarda tasdike tabi olmayan defterlerin ancak TTK'nın 69. Maddesi uyarınca tasdike tabi olup tasdik edilmiş ilgili defterlerle birlikte ve tacirin tuttuğu tüm defterlerin birbirini teyit etmesi halinde delil olarak kabul edilmesidir.(TTK Md.82).
Denetçi:(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 65. Maddesine göre) Yönetim kurulunun faaliyet ve işlemlerini, Kooperatifin defter ve diğer dökümanlarını genel kurul namına teftiş eden, denetleyen Kooperatif ortağı olması şart olmayan kişi.Birden fazla olan denetçiler “Denetleme Kurulu”nu oluşturur. Kooperatifler Kanunu'na göre; denetim görevinin yerine getirilmesi amacıyla denetçilere istenilen belgelerin verilmesi yönetim kurulunun görevlerindendir ve taleplerinin karşılanmaması halinde yönetim kurulu üyelerinin cezai sorumlulukları ortaya çıkabilecektir. Ancak, talebin yazılı olmasında fayda bulunmaktadır.
Derdest dava:Henüz sonuçlanmamış, muhakemesi devam eden, görülmekte olan karara bağlanmamış dava.
Devlet Memuru: Kamu hizmetlerini görmek üzere Genel ve Katma bütçeli idarelerle bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlarda devamlı kadroda çalıştırılan kişiler. Devlet Memurları 657 sayılı Kanuna tabi olup, Türk Ceza Kanunu'nda sayılan bazı suçlar da sadece Memur olanlar tarafından işlenebilmektedir.Örneğin, zimmet, irtikap vs. Bununla birlikte, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 62. Maddesi gereğince, Kooperatif ve üst kuruluşların yöneticileri, Kooperatife ait para, mal ve sair doküman ile ilgili olarak işledikleri suçlardan dolayı Devlet Memuru gibi cezalandırılmaktadırlar.Ancak, bu durum, sadece tabi olunan ceza hükümlerini kapsamakta, Kooperatif yöneticilerinin yargılama usulü Devlet Memurları ile aynı olmayıp genel hükümlere göre yapılmaktadır.
Devlet tahvilidevletin iç borçlanma için piyasaya çıkarmış olduğu genellikle uzun vadeli borçlanma senedi.
Dip Koçanı: Alınan bir para veya mal karşılığında kişiye verilen makbuzun kopyası olan ve defterde sabit kalan ciltte korunan kısmıdır.
Divan Heyeti:Tüzel kişiliklerin genel kurul toplantılarında Hükümet komiseri ile birlikte genel kurulun sevk ve idaresini sağlamak, toplantı tutanaklarını düzenlemek üzere genel kurulca görevlendirilen kuruldur. Kooperatiflerde, Divan heyetine seçilecek kişilerin ortaklar veya üst kuruluş temsilcilerinden olması şarttır.
Doğrudan Doğruya Temsil:Mümessilin yaptığı hukuki işlemden doğan hak ve borçların ikinci bir işleme ihtiyaç olmaksızın doğrudan doğruya temsil edilene ait olması halidir.Doğrudan doğruya temsilde, mümessil, temsil edilen adına yaptığı işlemden doğan hakları iktisap etmez, borçlardan da sorumlu değildir.
Dolandırıcılık:Birisinin saflık veya bilgisizliğinden yararlanarak kandırma ve bu yolla çıkar sağlama, başkasının zararına olmak üzere bir kısım çıkarlar sağlama, desiselerde bulunma fiilleridir.
Dolaylı Temsil:Mümessilin hukuki işlemi kendi adına, fakat temsil edilen hesabına yapması halidir.Dolaylı temsilde hukuki işlemden doğan alacak ve borçlar önce mümessile ait olur, sonradan bu hak ve borçlar alacağın temliki ve borcun nakli kurallarına göre temsil edilene devredilir.
Dolaylı Vergi:Harcamalar üzerine konulan veya diğer bir deyişle malların satış fiyatlarına eklenerek tahsil edilen vergiler dolaylı vergilerdir.Örneğin, Katma Değer Vergisi gibi.
Dolaysız vergi:Gelir ve servet üzerinden alınan vergilerdir.Bu vergiler doğrudan doğruya fertler veya şirketler tarafından ödenir.Örneğin, Gelir Vergisi Kurumlar vergisi gibi.
Ek Ceza Maddeleri: Kooperatifler Kanunu'nda 3476 sayılı kanunun 26. Maddesi ile getirilen değişikliklere göre; md-8/3:yapı kooperatiflerinde konut işyeri ve ortak sayısının genel kurulca belirleneceği, yönetim kurulunun genel kurulca kararlaştırılan sayının üzerinde ortak kaydedemeyeceği, md-16/5:haklarındaki çıkarma kararı kesinleşmeyen ortakların yerine yeni ortak alınamayacağı, md-56/6:yönetim kurulu üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında hiç bir ad altında başkaca ödeme yapılamayacağı, md-59/4:kooperatiflerce alınması kararlaştırılan gayrimenkullerin alımının, tapu devri veya tapuya şerh verdirilecek birsatış vaadi sözleşmesi ile yapılması gerektiği, md-59/6:yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personelinin ortaklık işlemleri dışında kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle kooperatif konusuna giren bir ticari muamele yapamayacağı, md-59/7:kooperatiflerce ve üst kuruluşlarca tanıtma ve ortak kaydetmek amacıyla yapılacak ilan reklam ve açıklamalar, eksik ve gerçeğe aykırı olamayacağı gibi, yanıltıcı bilgi ve unsurlar taşıyamaz.
Ek Ödeme:(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 31. Maddesine göre) anasözleşmeye hüküm konulmak ve sadece bilanço açıklarını kapatmada kullanılmak üzere ortaklardan ayrıca talep edilmesi mümkün olan parasal tutar. KK:md-52'ye göre ek ödeme yükümü ihdası hakkında alınacak kararlar için bütün ortakların 3/4'ünün rızası gereklidir.
Eksik Borç:Yerine getirilmediğinde ödenmesi konusunda hukuki olarak zor kullanılamayan, ödendiğinde de geri istenilemeyen borçlar.Örn.kumar borcu gibi.
Emanet usulü: İnşaat ve imalat işlerinde, her imalatın Emanet komisyonu tarafından, ayrı ayrı firma veya şahıslara yaptırılması. Diğer bir deyişle; Kooperatif yönetiminin imalat işlerini taşeron firmalara yaptırmasıdır. Bu yöntem de Kooperatiflerde yaptırılan inşaat işlerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Kooperatiflerde; inşaatın yaptırılma yöntemine genel kurul karar verir, bu yetki genel kurulun devir ve terk edemeyeceği yetkilerdendir.
Emre Yazılı Senet:Ticari işlerle ilgili olarak düzenlenen ve bir kimsenin emrine ödeme taahhüdünü içeren kıymetli evraklardır. Örneğin, poliçe.
Emredici Hüküm:Anayasa, Kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetmeliklerde yer alan ve uyulması mecburi olan kurallardır. Bu kurallara uymama halinde hükümsüzlük, yokluk, butlan veya ceza gibi yaptırımlar uygulanır.
Emtia senedi:Ticari mallar üzerindeki çeşitli hakları gösteren senetlerdir. Örneğin, nakliye senedi, konşimento gibi.
Envanter çıkarmak: Saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları kesin ve ayrıntılı biçimde belirlemek.Mevcutlar, alacaklar ve borçlar envanter işleminin iktisadi değerlerini oluşturur.Envanter esas olarak defter üzerine çıkartılır.Ancak, büyük miktarlarda ve çeşitli mallar kullanan büyük işletmeler envanterlerini listeler halinde düzenleyebilirler.
Envanter Defteri:İşletmenin açılış tarihinde ve onu izleyen her iş yılı sonunda çıkartılan Envanter ve bilançoların kaydedildiği defterdir. Kooperatiflerde Envanter Defterinin yıl sonunda notere tadik ettirilerek kapanış tasdikinin yaptırılması zorunludur. Aksi halde yönetim kurulu üyeleri ile muhasebecisinin Türk Ticaret Kanunu'nun 67/3. maddesine göre cezalandırılmaları söz konusu olabilecektir.
Esnaf Odaları: Esnaf ve küçük sanatkarlar ile yanlarında çalışanların mesleki, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak, sanat ve ticaretlerini mesleki ahlak ve kamu yararına geliştirmek, müşterileri ile aralarındaki ilişkileri düzenlemek için kurdukları tüzel kişiliği olan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarıdır. Esnaf odaları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın denetimindedir.
Esnaf:İktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlamaya yetecek derecede az olan sanat ve ticaret erbabıdır.
Evrakta Sahtekarlık:Resmi veya özel evraklarda yapılan tahrifat veya sahtecilik.Evrakta Sahtekarlık suçu Türk Ceza Kanunu'nun 339. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.
Faaliyet Raporu: Bkz.Yıllık Rapor
Ferdi Mülkiyet: Kooperatif ortaklarının her birinin kendisine ait konuta veya gayrimenkule bağımsız olarak malik olması, Konut Yapı Kooperatiflerinde ortakların bağımsız tapularını almaları, müşterek mülkiyetin sona ermesi durumu.
Fevkalade Yedek Akçe:Şirket anasözleşmesinde bulunmamakla birlikte genel kurul kararı ile beklenmeyen durumlar için ayrılan tutar.
Fiil Ehliyeti:Bkz,Medeni hakları kullanma ehliyeti.
Gabin:Gabin, bir sözleşmede tarafların karşılıklı edimleri arasında açık bir nispetsizlik bulunmasıdır. Borçlar Kanunumuzun 21. Maddesine göre, bir sözleşmede edimler arasında açık bir nispetsizlik bulunduğu takdirde, eğer gabin zarara uğrayan tarafın zaruret içinde bulunmasından veya hiffetinden yahut tecrübesizliğinden yararlanmak suretiyle meydana getirilmiş ise, zarar gören taraf bir yıl içinde sözleşmeyi feshettiğini beyan ederek verdiği şeyi geri alabilir.
Gaiplik Kararı: Ölüm tehlikesi geçiren veya kendisinden çoktan beri haber alınamayan kimsenin ölümü muhtemel göründüğünde mirasçıların mahkemeden o kişi hakkında gıyap kararı vermesini istemesi üzerine mahkemenin o kişi hakkında verdiği gaiblik kararı.
Gayrimenkul Mükellefiyeti:Bir taşınmaz mal sahibinin bu mal dolayısıyla başka bir kimse yararına bir şey vermek veya yapmakla yükümlü tutulmasıdır.
Gayrimenkul Rehni:Hak sahibine, hakkını almada gayrimenkulün teminat olarak gösterilmesi, borçlunun taşınmazı üzerinde alacaklı lehine tanınan güvence.
Gayrimenkul Satış Vaadi Sözleşmesi:Noter huzurunda taraflar arasında yapılan ve taraflardan birinin maliki olduğu taşınmazı belirli şartlar altında ileride karşı tarafa bırakacağını vaat ettiği sözleşme. Kooperatiflerde gayrimenkul alımının tapu devri veya tapuya şerh verdirilecek satış vaadi sözleşmesi ile yapılması şarttır. Aksi halde kooperatif yetkililerinin cezalandırılmaları söz konusu olabilecektir.
Gecikme zammı/Faizi:Kooperatiflerde, ortakların geciken aidatlarından gecikme nedeniyle alınan ve oran veya miktarı genel kurul tarafından belirlenen bedel.
Gelir-Gider Farkı:Kooperatifler Kanununun 38. Maddesine göre bir kooperatifin ortakları ile yaptığı bir yıllık faaliyet sonucunda elde edilen menfi veya müspet fark.
Genel Af:Suçun takibini, verilmiş olan cezayı ve sonuçlarını ortadan kaldıran umumi af.
Genel Kurul Gündemi:(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 46. Maddesine göre) Olağan veya olağanüstü olarak yapılacak genel kurul toplantılarında görüşülecek hususları maddeler halinde gösteren yazılı metin. Gündeme madde eklenmesine ilişkin hülümler haricinde gündemde olmayan hususlar görüşülemez.
Genel Kurul Karar Defteri:Şirket ve Kooperatiflerin olağan ve olağanüstü genel kurul toplantılarında alınan kararların yazıldığı defterdir. Kooperatiflerde genel kurul karar defteri ihdası zorunludur.
Genel Kurul Toplantı Tutanağı:Anonim Şirket veya Kooperatifler gibi kurumlarda yapılan genel kurul toplantılarında yapılan görüşmelerin, yapılan açıklamaların, toplantının gidişatının yazıldığı ve Divan heyeti ile Hükümet Komiseri tarafından imzalanan tutanak.
Genel Kurul Toplantılarına Katılma Hakkı: Üç ay evvel ortak olmayanlar hariç her ortak genel kurula katılma hakkına sahiptir. Ancak, yapı kooperatiflerinde bu şart aranmaz. Tarım Satış Kooperatiflerinde ise bir ortağın genel kurula katılabilmesi için, vadesi gelmiş borçlarını tamamen ödemiş, genel kurulda bilançosu görüşülecek iş yılına ait rekolte beyannamesini vererek ürün teslimi taahhüdünde bulunmuş ve teslimini taahhüt ettiği ürünün en az %50'sini teslim etmiş olması şarttır.
Genel Kurul Toplantısı:(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 45. Maddesine göre) Kooperatiflerde genellikle bir yıllık faaliyet sonucunda meydana gelen gelişmeler hakkında ortaklara bilgi vermek, yönetim kurulunun ibrasını görüşmek, denetim kurulu üyelerinin raporlarını değerlendirmek, gerekirse yeni yönetici ve denetçiler seçmek, yeni aidat bedellerini belirlemek gibi hususları görüşmek amacıyla yapılan toplantı.Genel Kurul toplantılarının olağan ve olağanüstü olmak üzere iki türü bulunmakta, Olağan toplantının her hesap devresi sonundan itibaren (Ocak-Aralık Hesap Dönemini kullanan Kooperatifler için Haziran ayı sonuna kadar) 6 ay içinde ve en az yılda bir defa yapılması kanunen zorunlu tutulmaktadır.Olağanüstü genel kurul toplantısı ise gerekli görülen hallerde yapılmakta ve herhangi bir süre veya sayı ile bağlı bulunmamaktadır.
Gerçek kişi-Hakiki Şahıs: Özel Hukuk hükümlerine göre, hak edinebilen, yetki kullanabilen ve sorumluluk üstlenebilen tek bir şahıs, fert, kurumlaşmamış kişi, insan.
Gizli oy: Kapalı usul ile yapılan, kimsenin kullandığı oyun renginin bilinmediği oylama sistemi.
Gönüllü Vazgeçme: Fail, suçun icra hareketlerinden gönüllü vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlerse, teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz; fakat tamam olan kısım esasen bir suç oluşturduğu takdirde, sadece o suça ait ceza ile cezalandırılır.
Görevi Suistimal Etmek:Bir memurun yasada yazılı hallerden başka nedenlerle görevini kötüye kullanmasıdır.Türk Ceza Kanunu'nun 240. Maddesinde düzenlenen Görevi suistimal suçu Memuriyet ve Mevki Nüfuzunu Suiistimal Eden ve Memuriyet Vazifelerini Yapmayanlara Ait Cezalar arasındadır.
Hacir Altına Almak: Bir kimsenin fiil ehliyetini sınırlamak suretiyle malları üzerindeki tasarruf yetkisini kaldırmak.
Haciz Şerhi:Alacaklının Borçlu aleyhine yürüttüğü icrai takibat sonucunda borçlunun malvarlığı üzerine konulan ve takibata konu mal üzerinde borçlunun tasarrufunu kaldıran işlem.
Haczi caiz olmayan mal: Kişinin ibadet eşyası, mesleğiyle ilgili zati eşyası, kamu malı gibi bir kısım mallar hacze konu değildir.
Hak Düşürücü Süre:Hakkın üzerinden belli bir zaman geçince ortadan kalkması, kullanılamaması.
Hak Ehliyeti-Medeni haklardan yararlanma ehliyeti: Kişinin Medeni haklara ve borçlara sahip olabilme ehliyetidir.Bu ehliyete sahip olan kişi haklar kazanabilir, borçlu duruma gelebilir, davalı veya davacı olabilir.Kural olarak kişiler kişilikleri devam ettiği sürece hak ehliyetine sahiptirler.Gerçek kişiler doğumdan ölüme kadar medeni haklardan yararlanırlar.Tüzel kişiler ise kanun hükümlerine göre kuruluşlarının tamamlandığı andan, tüzel kişiliklerinin son bulduğu ana kadar hak ehliyetine sahiptirler.
Hakediş-İstikhak:Bir kimsenin yaptığı iş karşılığında almaya hak kazandığı ücret.
Hakem Kurulları: (1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 95. Maddesine göre) Kooperatif organları ile Kooperatiflerin, Kooperatiflerle bağlı bulundukları Kooperatif birliklerinin, Kooperatif merkez birlikleri ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği arasında iştigal konularına giren hususlardan dolayı çıkan anlaşmazlıkların çözümlenebileceği kurullardır.Anılan Kanuna göre, bu husustaki düzenlemeler anasözleşmelerde belirtilebilir.
Hakimin Reddi-Redd-i Hakim:CMUK yada HUMK hükümlerine göre, Davanın ilgilileri ile hakim arasında belli dereceye kadar akrabalık ilişkisi, maddi çıkar ilişkisi bulunduğunda veya hakimin tarafsızlığına gölge düşürücü bir durum söz konusu olduğunda davanın taraflarının veya hakimin bizzat kendisinin davaya bakmaktan reddini istemesi.
Haksız Fiil:Başkasına zarar veren, hukuka uygun olmayan eylemlerdir. Borçlar Kanunu'na göre kişi, davranışlarının başkalarına zarar vermesinden sakınmak ve bu yolda gerekli dikkati göstermekle yükümlüdür. Yasanın yüklediği bu göreve aykırı hareket eden kişi, haksız eylemde bulunmuş olur.
Haksız Fiil:Sözleşme ve sebepsiz mal edinme gibi borç ilişkisi doğuran bir hukuki neden.Borçlar Kanunu'na göre kişi, davranışlarının başkalarına zarar vermesinden sakınmak ve bu yolda gerekli dikkati göstermekle yükümlüdür.Yasanın yüklediği bu göreve aykırı hareket eden kişi, haksız muamelede bulunmuş olur ve başkalarının uğradığı zararı karşılamakla yükümlü tutulabilir.
Haksız Rekabet:Ticari Rekabetin kötüye kullanılması, rakiplerden birinin yanlış veya iyiniyet kuralları ile bağdaşmayan davranışları dolayısıyla bir avantaj elde etmesi ya da karşı tarafı zarara uğratması.
Hak ve Vecibelerde Eşitlik İlkesi:Kooperatif ortakları, Kooperatifler Kanunu'nun kabul ettiği esaslar dahilinde hak ve vecibelerinde eşittirler. Bu eşitliğe aykırı hareket eden kooperatif yetkililerinin cezai sorumlulukları doğabilecektir.
Hamiline Yazılı Senet:Senedin devri için yalnızca teslim edilmesinin yeterli olduğu kıymetli evrak türüdür. Senedin ve onda mündemiç olan hakkın devri için senedin devri yeterlidir.
Hapis Hakkı:Bir rehin sözleşmesi bulunmadan alacaklıya, onun elinde bulunan, borçluya ait mal veya kıymetli evrakı alıkoyma ve satma suretiyle alacağını tahsil yetkisi veren hakkıdır.
Harcirah:Bkz,Yolluk
Hata:Tarafların karşılıklı beyanları birbirine uyduğu halde, beyanlarıyla iç iradeleri arasında istenilmeyerek meydana gelmiş bir uygunsuzluk olabilir. İrade ile beyan arasında istenilmeyerek meydana gelmiş uygunsuzluk halinde hata yani yanılma söz konusudur.
Hatır Senedi:Aslında bir borç ilişkisi olmadığı halde, hatırı sayılır birisinin ihtiyaç sahibi birisine imza edip verdiği bir ticari senettir.
Hazırlık soruşturması: Bir ceza soruşturmasının ilk kısmı olup, savcı ve emrindeki polis, kolluk tarafından yürütülür, deliller ve sair belgeler toplanır.
Hazirun Cetveli: Anonim Şirket veya Kooperatif gibi kurumlarda, genel kurul toplantısına katılma hakkı bulunan ortakların adı soyadı, adresi ve imzasını içeren ve genel kurul toplantısından evvel toplantıya asaleten veya vekaleten katılımda bulunan ortaklarca imzalanan liste.
Hesap Tetkik komisyonu: (1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'na göre) Kooperatif yöneticilerinin geçmiş dönemlerde yapmış oldukları muamele ve faaliyetleri incelemek ve incelemeler sonucunda elde ettikleri tespitleri Kooperatif ortaklarına sunmakla görevlendirilen, genel kurul tarafından seçilen çalışma grubu. Kooperatifler Kanunu'nun 46. Maddesine göre, gündemde olmayan hususlar görüşülememekte, ancak belirli şartlar altında hesap tetkik komisyonunun seçilmesi hususu gündeme eklenebilmektedir.
Hile:Bir kimseyi irade beyanında bulunmaya, sözleşme yapmaya sevk etmek için, onda bile bile yanlış kanaat uyandırılır veya esasen mevcut yanlış kanaat devam ettirilirse, hukuki anlamda hile söz konusu olur.
Hileli İflas: Müflisin İflasından önce veya sonra alacaklılarını zarara sokmak kasdiyle hileli muamelelerde bulunmasıdır.Müflisin Hileli olarak iflas etmesi suç teşkil etmekte ve iflasın hileli olup olmadığına da Ticaret Mahkemesi değil, ceza mahkemesi karar vermektedir.
Hisse Senedi:Sermaye şirketlerinde şirket sermayesi birbirine eşit değerde paylara bölünür ve bu paylardan her birini temsil etmek üzere kanunda gösterilen şekil şartlarına uygun olarak hisse senetleri çıkartılır. Bunlar hissedarlık ile ilgili hakları ve özellikle şirkete konulmuş bulunan sermayeyi temsil eder.
Hizmet Sözleşmesi: İşçi ile işveren arasında süreli veya süresiz ücret karşılığında hizmet görmeyi içeren yazılı akittir Bu sözleşme ile bir tarafın ödeyeceği ücret karşılığında diğer taraf ona bir hizmette bulunma veya iş görme yükümlülüğü altına girer.Hizmet görme borcu altına giren taraf “işçi”, ücret karşılığı kendisine hizmet gördüren taraf da “işveren”dir.
Hukuk Mahkemeleri:Özel Hukuk kurallarının düzenlediği anlaşmazlıklarla ilgili davalara bakan mahkemelerdir.
Hukuki olay:Kişilerin bilinçli olarak istemelerine bağlı olmadan, yani iradeleri dışında ortaya çıkan ve yasal sonuç doğuran olaylardır.
Huzur Hakkı: Anonim Şirket veya Kooperatif yönetim kurulu üyelerine yaptıkları toplantı başına ödenen ücret.(TTK 333. Maddesine göre) aksine anasözleşmede hüküm olmadığı takdirde yönetim kurulu üyelerine her toplantı günü için bir ücret verilir.Ücret miktarı anasözleşmede tayin edilmemişse genel kurulca belirlenir.(1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 56/6. Maddesine göre) yönetim kurulu üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında hiçbir ad altında başkaca ödeme yapılamaz.
ICA:Uluslararası Kooperatifler Birliği. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği'inin de ortağı bulunduğu uluslararası kooperatifler birliği.
İbra Etmek:Genellikle bir yıllık dönem sonunda yönetim kurulunun o yıl içinde yaptığı tüm borç ve alacak işlemlerinin genel kurul tarafından onaylanması, dolayısıyla yönetim kurulu üyelerinin borçtan kurtarılmaları, temize çıkartılmaları işlemini ifade eder. İbra, Türk Ticaret Kanunu'nun 380. Maddesinde düzenlenmiştir.Aynı Kanun'un 341. Maddesinde de ibra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri aleyhine hukuki dava açılması süreci ele alınmıştır.
İbraz Mükellefiyeti:Mahkemenin, yargılama esnasında haklı bir menfaatin varlığını ispat etmesi ve ibrazı ispat bakımından zorunlu görmesi halinde sadece ihtilaflı olaya değinen kayıtların sureti çıkartılmak veya bilirkişi incelemesi yaptırılmak üzere resen veya taraflardan birinin talebi üzerine, taraflardan birine yahut her ikisine ait defterlerle saklanması mecburi olan kağıtların mahkemeye sunulmasını istemesidir.
İcapta bulunmak:Bir sözleşmenin yapılması veya kurulması için üçüncü şahıs veya şahıslara davette, çağrıda bulunmak.
İcra inkar tazminatı:İcra takibine maruz kalan kişinin yetkili mercide yaptığı itirazın incelenmesi ve haksızlığının ortaya çıkması halinde itirazı sebebiyle alacaklısına bir miktar da tazminat ödemek mecburiyetinde kalmasıdır.
İcrai Takibat:Senetli veya senetsiz bir alacağın tahsili için icra merciilerince borçlu aleyhine yürütülen yasal takibat.
İçtihadı Birleştirme Kararı: Yargıtayın iki dairesinin aynı konudaki kararları arasında aykırılık bulunduğu durumda, benzer olaylara uygulanmak üzere alınan karardır.İçtihadı birleştirme kararının alınmasına, Yargıtay'ın tüm daireleri katılır.Böylece bu karar ondan sonraki benzer olaylarda Yargıtay'ın bütün dairelerine örnek teşkil eder.
İdare Mahkemeleri: İdari davalara ve ihtilaflara bakan mahkeme.İdarenin her türlü eylem ve işlemleri yargı denetimine tabidir ve bunlar aleyhine başvurulan mahkemeler idare mahkemeleridir.
İdare Meclisi:Bkz.Yönetim kurulu
İddianame:Savcının bir kişi veya kurum hakkında kamu davası açmak amacıyla yaptığı ilk soruşturma (Hazırlık soruşturması) sonucunda topladığı delilleri ve iddialarını kapsayan ve mahkemede okunun yazı.
İfa Yeri:Borcun ödeneceği yer.Ödeme için herhangi bir yer belirlenmiş ise borç bu yerde, belirtilmemişse kural olarak alacaklının ikametgahında ödenir.
İfa Zamanı:Borcun ödeneceği an. Ödeme için süre belirtilmemiş borç derhal ödenir, süre belirtilmiş olanlar ise belirtilen zamanda ödenir.
İflas Etmek:Bir tacirin kendisini iflas yoluyla takip eden borçlusu veya borçlularına karşı olan borçlarını ödeyememesi veya borçlarını ödeyemez hale gelmesi durumunda Ticaret mahkemesi tarafından iflasına karar verilmesi hali.
İflas İdaresi:Alacaklıların gösterecekleri adaylar arasında icra tetkik mercii tarafından seçilen ve müflisin mallarının idaresi ve tasfiyesini yürütecek olan üç kişilik kuruldur. İflas idaresi üyelerine, Tasfiye veya masa memurları da denir.
İflas Masası:İflasın açılmasından itibaren iflas eden kişinin mallarının haczi mümkün olanları ile her türlü haklarının oluşturduğu masa.
İflasın açılması: Hakkında iflas takibi yapılan kişinin mahkemece gönderilen depo kararına rağmen borçlarını ödememesi halinde mahkemece iflas kararının verilmesi durumu.
İflasın kaldırılması: Borçlunun bütün borçları ödemiş olması ve alacaklıların da borçlu aleyhine yürüttükleri iflas takibinden vazgeçmeleri durumunda mahkemenin iflasın bütün sonuçlarıyla birlikte kalkmasına karar vermesidir.
İflasın kapanması:İflas idaresi, iflas tasfiyesini bitirip, paraları alacaklılara paylaştırdıktan sonra, iflas tasfiyesinin ve paylaştırmanın bittiğine dair Ticaret Mahkemesine bir rapor verir. Ticaret Mahkemesi, yapacağı inceleme sonunda tasfiyenin bittiğini anlarsa, iflasın kapanmasına karar verir, iflas dairesi, bu kapanma kararını ilân eder.
İhale usulü:Belli bir işin çok sayıda istekli arasında, en uygun teklifte bulunana verilmesi yöntemidir.Kooperatifler Devlet İhale Kanununa tabi olmamakla birlikte, inşaat ve imalat yapımlarında İhale sistemini kullanmaktadırlar. Kooperatiflerde inşaat işlerinin yaptırılma yöntemine genel kurulca karar verilir.
İhtiyati tedbir: Davacının dava sonunda elde edeceğinin güvence altına alınması için muhakeme sırasında davalının malları üzerinde aldırdığı tedbir.
İktisabi işlem-Kazandırıcı İşlem: Yapılan bir muamele sonucunda kişiye bir kısım mal veya haklar kazandıran işlem.
İmkansız Suç:Vasıtanın elverişsizliği veya suç konusunun bulunmaması sebebiyle işlenemeyen suç.
İmza Sirküleri: Bir işletme veya ticarethanede imza atmaya yetkili kimselerin imzalarının nasıl olduğunu öncelik sırasına göre içeren imza cetveli.
İmzaya itiraz:Borçlunun icra takibine konu senetteki imzanın kendisine ait olmadığını dermeyan etmesi.
İntifa Hakkı:Taşınır ve taşınmaz mallarla, haklar ve bir malvarlığı üzerinde kurulabilen yararlanma/kullanma hakkı da denebilen irtifak haklarından biridir.
İradi ikametgah:Bir kimsenin kendi isteğiyle seçtiği ikametgahtır.
İradi Temsil:Bir kimsenin kendisini irade ve isteğiyle tayin ettiği birine temsil ettirmesi, temsilin kişinin kendi iradesine dayanması.
İrat Senedi:Türk Medeni Kanunu'na göre, tarımsal gayrimenkuller, evler ve arsalar üzerine gayrimenkul mükellefiyeti olarak kurulan alacağı temsil eden, ipotek ile ipotekli borç senedi arasında bir kıymetli evrak türüdür.
