Zoraki Kabul

Zoraki Kabul

Sosyal psikoloji araştırmalarında önemli bir paradigma oluşturan zoraki kabul ya da uyma (forced compliance), bir bireyin çeşitli dış etkenlerin etkisiyle, görüş, inanç ve tutumlarına zıt davranışta bulunmasıdır. Örneğin, Milgram'ın itaat deneyine katılan denekler, bu tür bir durumda bulunmaktadırlar. Bunun diğer bazı klasik Örnekleri, araştırmacının isteğiyle, deneklerin inançlarına aykırı fikirleri savunan bir dilekçeye imza atmaları, çekici bir oyuncakla oynamamaları veya kendilerini yiyecek veya içecekten mahrum etmeleridir.

Zoraki uyma paradigması, ilk bilişsel çelişki deneylerinin temel paradigmasıdır. Bu tür deneylerde denek, inançlarına aykırı bir davranış yapma durumuna sokulmakta ve daha sonra tutum veya motivasyonlarını bu davranışla bağdaşacak şekilde değiştirmektedir. Bu çalışmalarda, çelişkiyi giderme (azaltma veya indirgeme) süreci, davranış sonrasında yer alır ve çelişkiyi ortadan kaldırma çabası, tek bir davranışa dayanmaktadır.

Daha sonraki bazı çalışmalarda, deneklerin tutumları veya motivasyonlarıyla çelişen bir yerine iki davranış öngörülmüş ve bu düzenek, 'ikili zoraki uyma' olarak nitelendirilmiştir. Örneğin T tutumuna sahip bir denek, bu tutumla uyuşan (+) veya uyuşmayan (-) A ve B davranışlarını yapmış olabilir. Bilişsel çelişkinin söz konusu olabilmesi için bunlardan bir tekinin, sözgelimi A davranışının, deneğin T tutum veya motivasyonuyla çelişkili olması yeterlidir.

Buna ek olarak B davranışını alalım. B için iki ilişki dikkate alınmalıdır, B'nin hem A, hem de T ile ilişkisi. Nötr ilişkiler dikkate alınmazsa, iki davranış aralarında uyuşabilir ve bu durumda her ikisi de T ile çelişkilidirler (A ile B aralarında + ilişkili, T ile - ilişkili):

Deneycinin isteği üzerine hoş olmayan bir iş yapmak (A ) ve sonra bu işin hoş olduğu yönünde görüş belirtmek (B). Diğer durumda B davranışı A ile çelişkili olup T ile uyuşabilir (T ile B aralarında + ilişkili, A ile - ilişkili): A'yı yapmakla birlikte, bunun hoş olmadığı yönünde görüş belirtmek (B).

Bu tür deney düzeneklerinde, ikili zoraki uyma durumu söz konusudur ve bu deney koşulları, bilişsel çelişki teorisinin radikal versiyonlarının revizyonu bakımından önemli sonuçlar vermektedir. Nitekim bu çerçevede yapılan bir çalışmada (Joule, 1993), deneklerin çelişkisinin L koşulda daha büyük, II. koşulda ise daha az olacağı öngörülmekle birlikte, sonuçlar aksi yönde çıkmıştır. Buna göre çelişki oranının saptanmasında I. koşulda A ile T ilişkisinin, II. koşulda ise B ile T ilişkisinin dikkate alınmaması gerekmektedir.

Girandola da (1996, 1997), Festinger ve Carlsmith'in ünlü araştırmasının repliğini yaparak bu araştırmayı çelişki yaratan iki davranışla tekrarlamış ve tutumlarına aykırı iki davranış yapanların, bir davranış yapanlara kıyasla, daha az çelişki yaşadıklarını saptamıştır. (Kaynak: Beauvois, Joule & Monteil, 1993).

Kaynak

MsXLabs Üye Girişi