Dinozorlar

Dinozor
MsXLabs.org & Temel Britannica

Bazıları bugüne kadar yaşamış bütün hayvanların en irisi olan dinozorlar, milyonlarca yıl önce soyu tükenmiş sürüngenlerdir. İlk kez 230-225 milyon yıl önce yeryüzünde beliren bu hayvanlar Triyas, Jura ve Tebeşir (Kretase) dönemlerinde dünyanın her yanına yayıldılar ve 65 milyon yıl önce bütünüyle yok oldular.
Dinozorlar, uçabilen soyu tükenmiş sürüngenlerin ve bugünkü timsahların atalarıyla akrabadır. Günümüzden 280-225 milyon yıl önceki Permiyen Dönem'de yeryüzünde beliren ilk ataları, timsaha benzeyen ve daha çok suda yaşayan hayvanlardı. Bu hayvanların, yüzmelerine yardımcı olan uzun kuyrukları ve güçlü arka bacakları vardı. Evrim geçirerek karada yaşamaya başladıklarında, arka bacaklarının üzerinde doğrulup gövdelerini kuyruklarıyla dengeleyerek iki ayak üstünde yürümeyi öğrendiler. Sonradan bu hayvanlardan, kalça kemiklerinin düzenleniş biçimiyle birbirinden ayrılan iki dinozor grubu türedi: Kalça kemiklerinin yapısı sürüngenlerinkini andıran sürüngenimsi dinozorlar ve kuşlarınkini andıran kuşsu dinozorlar.

Sürüngenimsi Dinozorlar
Bu dinozorların bir bölümü etçil, bir bölümü ise otçuldu. Ataları gibi güçlü arka bacakları üzerinde yürüyen etçil dinozorların bazısı iri, hantal ve yırtıcı, bazısı da küçük ve çevik hayvanlardı. Örneğin ancak bir tavuk büyüklüğünde olan Compsognathus uzun arka bacaklarıyla çok hızlı koşabiliyordu. Hemen hemen insan boyutlarında olan Deinonychus ise, arka ayaklarının pençe gibi sivri ve kıvrık tırnaklarıyla kendisinden daha iri hayvanları avlayıp parçalayabiliyordu. Buna karşılık çok iri olan etçil dinozorların, dev gibi büyük ve hantal gövdeleriyle av peşinde koşamayacakları için yalnız leşle beslendikleri sanılıyor. Uzunluğu 15 metreyi bulan Tyrannosaurus, sürüngenimsi etçil dinozorların bilinen en iri örneğidir.
Sürüngenimsi otçul dinozorların ilk örnekleri Triyas Dönemi'nde yeryüzünde belirmeye başladı. Bu grubun en eski üyelerinden olan, 7 metre uzunluğundaki Plateosaurus'un çok uzun bir boynu vardı ve hem iki, hem dört ayak üzerinde yürüyebiliyordu. 27 metre uzunluğunda ve 80 ton ağırlığındaki Diplodocus ile uzunluğu 21 metreyi, ağırlığı 30 tonu bulan Apatosaurus (eskiden Brontosaurus) gibi uzun boyunlu, uzun kuyruklu dev otçul dinozorlar Plateosaurus'un evrimleşmesiyle ortaya çıktı.

Kuşsu Dinozorlar
Bu gruptaki dinozorların hepsi otçuldu ve başlangıçta sürüngenimsi dinozorlar gibi iki ayakları üzerinde yürüyorlardı. Hatta, ayakları kuş ayağına benzeyen bir grup soyları tükenene kadar iki ayak üzerinde yürümeyi sürdürdü. Bunların en ünlülerinden biri olan Iguanodon 19. yüzyıl başlarında fosili bulunan ilk dinozorlardan biridir. Tebeşir Döne-mi'nin sonlarında ortaya çıkan ve yeryüzünde geniş bir dağılım gösteren Corythosaurus gibi ördek gagalı dinozorlar da kuşsu ve otçul gruptandır.
Kuşsu dinozorların geri kalan üç grubu sonradan dört ayak üzerinde yürümeye başladı ve gövdeleri dikenli bir zırhla örtüldü. Stegosaurus'un ve yakın akrabalarının sırtında omurgalarını koruyan üçgen biçiminde dik çıkıntılar, kuyruklarında da uzun ve sivri dikenler vardı. Ankylosaurus ve akrabaları bodur yapılı hayvanlardı; gövdelerinin üstü başlarından kuyruklarına kadar uzanan, levha ve yumrulardan oluşmuş mozaik gibi bir zırhla kaplıydı. Triceratops gibi boynuzlu dinozorların ise başın gerisinde yer alan ağır kalkanları ve gergedanlarınki gibi daha çok savunmaya yönelik boynuzları vardı.

Dinozorların Yok Oluşu
Tebeşir Dönemi'nin sonunda bütün dinozorlar yeryüzünden silindi. Onlarla birlikte, o zamanlar yaşayan çok ilginç görünümlü yüzücü ve uçucu sürüngenler, ayrıca pek çok başka hayvan da anlaşılmayan nedenlerle yok oldu.
Bu hayvanların soylarının, iklim koşullarındaki ve yüzey biçimlerindeki bazı değişikliklere bağlı olarak yavaş yavaş tükendiği sanılmaktadır. Bu değişikliklere ne gibi olayların yol açtığı ise bilim adamlarınca hâlâ tartışma konusudur. Bir varsayıma göre, her şey dev bir göktaşının Dünya'ya çarpmasıyla başladı. Bu çarpmadan doğan toz ve duman bulutları güneş ışığının Dünya'ya ulaşmasını bir süre için engelleyebilir. Böylece fotosentez yapamayacakları için bitkiler ölür; bitki olmayınca otçul hayvanlar ve sonuçta otçulları yiyen etçil hayvanlar aç kalacağından pek çok hayvanın soyu tükenebilir.
Dinozorların yok oluşunu açıklamak üzere daha birçok varsayım geliştirilmiştir. Nedeni ne olursa olsun, 160 milyon yıl boyunca yeryüzünün kara yaşamına egemen olan bu hayvanlar yerlerini, memelilere bırakarak tümüyle yok olmuştur.

Ayrıca benzer diğer konular için bakınız:

MsXLabs Üye Girişi