Serebral Palside fizyoterapi nasıl yapılır?

Bütün çocukların anneleri ile yakın ilişkiye ihtiyaçları vardır. Öğrenme doğum ile başlar. Öğrenme, anne ve bebek arasında göz ile ve yüz yüze ilişki kurarak başlar. Annenin yüz ifadesi çocukla yakın mesafedeki ilişkisi ve bu durumun günlük yaşantı içinde sık tekrarı, fizyoterapi egzersizleri, sesler ve deri teması ile birleşerek çocukta olumlu etkiler yaratır. Buna karşılık yeterince ilgilenilmeyen bir çocuk ise daha yavaş ve daha az öğrenecektir.

Çocuğun fiziksel gelişimi için önemli bir diğer faktör de oyundur. Oyun, çevreyi keşfetmede eğlenceli bir durum olarak ifade edilebilir. Oyun ilginç ve hoşlanılabilir ise, belirgin bir çaba olmaksızın aktif olarak düzenli bir şekilde devam eder. Çocuk için oyunun esası zevk verici olmasıdır. Bu zevk, hem anne-baba hem de çocuk için geçerlidir. Çocuk yetişkinlere gülüyor, heyecanlanıyorsa oynuyor ve öğreniyordur. Çocukla egzersiz yapmak da oyunlar ile birleşirse aile ve çocuk için zevkli saatler haline getirilebilir.

Çocuk ile egzersiz yaparken ne yapmak istediğinizi gösterdikten sonra beklemek, başarılı olduğu durumlarda memnuniyetinizi ifade etmek, desteğe ihtiyacı olan durumları önceden kestirerek yardımcı olmak onu olumlu etkiler ve çaba harcamasını arttırır. Anne-baba dereceli olarak yardımları azaltmalıdır.

Ailelerin Yapmaması Gereken Hareketler

Hareket problemi olan bebekleri erken aylarda ana kucağına oturtmak sakıncalıdır.
Yürüteç bu bebekler için hem tehlikelidir hem de hareketleri kısıtladığı için önerilmez. Ayrıca yürüteçte uzun süre durmak ayak bileklerinde gerginliği arttırmaya yol açacağından kullanılması uygun değildir. Aynı şekilde hoppala da zamanından önce ve yanlış yük verileceği için özellikle kalça ve ayak bileği eklemleri için zararlı olacaktır.
Oturma, yürüme gibi işlevlere zamanından önce teşvik etmek ileride ortopedik sorunlara yol açabileceğinden çocuğun fizyoterapistine danışmadan yapılmamalıdır.
Çocuk için yararlı olmayan hareketler ileri dönemlerde çocuğun hareketleri ve becerilerini olumsuz yönde etkiler, eklemlerde kısıtlılığa ve şekil bozukluklarına yol açabilir. Aileler mutlaka fizyoterapistlerinin önerilerine göre davranmalıdır.
Tavşan zıplaması, normal çocukların etrafta hareket etmek üzere kullandıkları bir yöntemdir. Bu hareket bazen serebral palsili çocuklar tarafından da kullanılabilmektedir. Ancak spastik çocuk için bu hareket zararlıdır. Spastik çocukta kalça, diz ve ayak bileğinde bükülmeye eğilimi arttırır, ortopedik bozukluklar, hatta ayakta durma ve yürümede güçlükler meydana getirebilir.

Normal bebek doğduğunda refleks yürüme vardır. Yenidoğanda ayaklardan birinin tabanı herhangi bir yüzeye dokunduğunda diğer bacak bükülür ve yürüme görüntüsü verir. Bu refleks yaklaşık 4 hafta devam eder, daha sonra devam etmesi normal değildir. Kollarının altından tutulan serebral palsili bir çocukta bu refleks kaybolmadığı için aileler yürüme hareketi olarak değerlendirirler. Halbuki bu hareket yenidoğan çocuğun reflekslerinden farksızdır. Çünkü normal çocuk yürümeye başlamadan önce, emniyetli olarak her iki ayağı üzerinde durmayı öğrenir.

Yararlı bir tedavi programı yanlış hareketlerden sakınarak ve bunların sebeplerini anlayarak gerçekleşir. Çocuğun nasıl tutulduğu çok önemlidir. Yanlış tutuş ile kasılma ya da istemsiz hareketler artabilir, anormal hareketler açığa çıkabilir

Duruş ve Harekete Yardımcı Araçlar

Hamaklar:
Hamak; şiddetli spastisitesi olan, özellikle sırtüstü yatırıldığında vücudu çok sertleşen, başını kaldıramayan veya çeviremeyen ve yüzükoyun yatırıldığında dönemeyen çocuklarda yararlı bir kullanım aracıdır.Hamağın çocuğun hoşuna gitmesinin yanı sıra diğer yararları, çocuğun omzunun öne gelmesini desteklemek, başın geriye düşmesini önlemek, başın vücudun orta hattında durmasını sağlamaktır. Çocuğu hamak içinde farklı yönlere sallamak, yuvarlanma, oturma, oyuncakla oynama gibi beceriler cesaretlendirir. Oyun ile kombine tedavi için iyi bir fırsattır. Çocuğun pozisyonu 45 dakikada bir değiştirilmelidir.

Ana kucağı:

Hamakla aynı amaçlarla kullanılabilir. Bacaklarda çaprazlama eğilimi olan çocuklarda kalça altına küçük bir yastık konarak kalçası yükseltilebilir. Gerekiyorsa bacakların arasına da bir yastık konarak bacakların çaprazlaması önlenebilir.
Ana kucağında iken çocukta düzgün olmayan duruş (asimetrik pozisyon) ve çaprazlama devam ediyorsa ana kucağı kullanılmamalıdır.

Ev İçi Önerilen Pozisyonlar

Kucakta
Yüzükoyun yatış pozisyonu: Düzgün (simetrik) yatış daha kolay sağlanır, başını daha rahat kaldırabilir, sırtı düzelir, kalça ve bacakları düzeltme daha kolaylaşır, bacakların birbirine yaklaşması ve çaprazlama en azdır.
Bu pozisyonda güçlük çeken çocuklarda göğüs altına rulo şeklindeki yastık ya da üçgen kama şeklindeki yastıklar konarak pozisyonu devam ettirmek daha kolaylaşır.

Bu pozisyonda oyun oynarken kalça ve ayaklar düzeltilmeli, bacaklar dışa dönük tutulmalıdır. Kolları ile uzanma, oyuncağı yakalama cesaretlendirilmelidir.

Serebral Palsi Rehabilitasyonunda Ortez Kullanımı

Ortez, spastik çocukta kol veya bacağı belirli pozisyonda tutmak için uygulanan cihazdır.

Amaç:

- İşlevi arttırmak
- Şekil bozukluğu oluşumunu engellemek
- Eklemin uygun pozisyonda tutulmasını sağlamak
- Destek sağlamak
- Spastisiteyi yani aşırı kas gerginliğini azaltmak ve ameliyat sonrası kol veya bacağı korumaktır.

Ortez seçimi, çocuğun yaşına motor kontrol düzeyine,şekil bozukluğunun tipine ve çocuktan beklenen işlevsel bağımsızlık düzeyine göre değişir.
Gün içerisinde ne kadar süreyle ve nasıl kullanılması gerektiği fizyoterapistinin vereceği bilgilerle belirlenir.

Hareket Yeteneğini Artıran Araçlar

Çocuğun bağımsızlık düzeyine ve yaşına uygun olan harekete yardımcı cihazın seçimi gereklidir. Ayakta durma ve hareket etme çocuğun çevresini tanımasını ve zeka gelişimi arttırmada faydalıdır, çocuğun kendine güvenini kazanmasını sağlar.

Ortopedik Cerrahinin Tedavideki Yeri

Çocukta var olan şekil bozukluğunu düzeltmek, şekil bozukluğu oluşumunu engellemek, görünümü düzeltmek ve bağımsızlığını arttırmak amacı ile uygulanır. Yapılacak girişim kasın kemiğe bağlanma bölümüne, kemiğe ve sinire yönelik olarak planlanır. Çocuklar eşyalara tutunarak gezinmeye ya da yardımla da olsa yürümeye başlayıncaya kadar cerrahi girişimden kaçınılmalı, fizyoterapiye ağırlık verilmelidir. Gerekli görülürse botoks ve germeler yapılarak tedaviye devam edilmelidir. Uygun yaşlar 5 ila 8 yaş arasıdır. Çocuğun temizliği, bakımı ve kalça çıkığına yönelik yapılması gereken operasyonlar bunun dışındadır.
Eklem kısıtlılığını ve kasların aşırı gerginliğini önlemek için başvurulan yöntemler; sinir-kas ilişkisini düzenleyen bazı ilaçlar, düzeltici alçılar, ortozlar ve germe egzersizleridir.

Kalça Çıkığı

Kalça çıkığı için en önemli risk faktörü kalça çevresindeki kaslarda spastisite ve kas dengesizliğidir. Bu durum ilerleyicidir. Kalça çevresindeki kaslara germe, gece pozisyonlama (yardımcı araçlar ile belirli şekilde tutma), botoks ve gerekirse cerrahi girişim uygulanır.

Spastik Çocuklarda Yürüme Tipleri:

Makaslama yürüyüşü: Daha çok tüm vücut tutulumu olan çocuklarda görülür.
Sıçrama yürüyüşü: Diplejiklerde gözlenir.
Çömelme (diz bükük) yürüyüşü
Oraklama şeklinde yürüyüş: Hemiplejiklerde gözlenir.

Gelişme Olasılığı Yüksek Olan Şekil Bozukluklar

Yenidoğan ve erken süt çocukluğu devresindeki reflekslerin devamı, ev içi yanlış pozisyonlama, erken oturtma gibi nedenlerle omurgada eğilmeler oluşabilmektedir.
Kalçada, kalçayı içe doğru büken kaslarda aşırı gerginliğe bağlı olarak bacaklar yanlara açılamaz. Çocuğun temizliği, bakımı ve bezlenmesi zorlaşır. Germe egzersizleri uygulanarak bu durum önlenmeye çalışılır.
Dizde bükülme ve ayakta durma esnasında geriye kaçma şeklinde bozukluklar gözlenebilir.
Ayağı aşağı çeken kaslardaki aşırı gerginlik nedeniyle parmak ucu basma, ayakta içe veya dışa dönme gözlenebilir. Germe egzersizleri, aktif egzersizler ve cihazlama ile bu durum önlenmeye çalışılır.
Kolda beklenen şekil bozuklukları ise omuzda içe dönme, dirsek, el bileği ve parmaklarda bükülmelerdir. Pasif egzersizler, aktif harekete teşvik, gerekli görülürse gece atelleri ve botoks ile düzeltilir.

Spastik Çocukların Eğitimi

Spastik çocuğun doğumundan itibaren bir çok sorunu vardır. Bu sorunlar aile ve çocuk için yaşamı güçleştirir. Bu nedenle erken tanı ve problemlerin en iyi şekilde tanımlanması çok önemlidir. Bilinçli ve bilimsel yaklaşımlar ve aile iş birliği spastik çocuğun yaşamını kolaylaştırır. Spastik çocukların bağımsız yaşam sürmeleri ve topluma kazandırılabilmeleri için problemlerinin en aza indirilmesi gerekir. Bu da çok yönlü rehabilitasyon programı (eğitim) ile gerçekleştirilebilir. Ancak rehabilitasyon programı serebral palsinin şiddetine, şekline ve diğer hastalıkların olup olmadığına bağlı olarak değişebilir. Rehabilitasyon programı düzenlenirken tüm bunlar düşünülerek program her çocuk için farklı olarak düzenlenir.

Rehabilitasyonun amacı:

Öncelikle çocuğun kendi kendine yetebilmesi için çalışmalar yapmaktır. Bu günlük yaşam egzersizleri olarak adlandırılır, günlük yaşam egzersizlerini başaramayan çocuk ileride bağımsız olabilmeyi öğrenemeyecektir. Bu nedenle ilk adım günlük yaşam egzersizlerini öğrenmektir. Bunlar giyinme, beslenme, tuvalet eğitimidir. Bütün bunları kazanabilmesi için çocuğun doğumundan itibaren aileye eğitim vermek ve spastik çocuğun eğitimi konusunda aile ile iş birliği içinde çalışmak gerekmektedir. Spastik çocuğun fiziksel engeli yanında görme, işitme, konuşma ve zeka problemleri olabilir.

Eğitimde amaç

: Fiziksel engelin, işitme, görme, konuşma, zeka sorunlarının getirdiği kısıtlılığı en aza indirebilmektir. Spastik çocuğun eğitimine ev programı ve aile eğitimi ile başlanır, daha sonra el göz koordinasyonu sağlanması ile devam edilir. Günlük yaşam egzersizleri verilir. Daha sonra işitme konuşma terapisi, zeka eğitimi yapılır.

Günlük Yaşam Egzersizleri

Normal çocuk gelişimi izlenerek spastik çocuğun bu gelişimi yakalaması için ailenin çaba göstermesi gerekir. Ancak spastik çocuğun sınırları iyi bilinmeli, normal bir çocukla kıyaslanmamalıdır.

Giyinme

: Çocuklar giyinmeden önce soyunmaya başlarlar. Daha fazla el hareketleri geliştiğinde de giyinmeye başlarlar. Çocuk bu giyinme işlemi sırasında spastik ise sertliği, atetoid ise istemsiz hareketleri nedeni ile çeşitli zorluklarla karşılaşırlar. Bu nedenle çocuğun kendi kendine giyinip soyunabilmesi için 2 önemli hareket vardır.
1) Kollarını, avuçlarını yüzüne bakacak şekilde gövdesinin önüne doğru getirebilmek,
2) Bir elle kavrayıp itme, kavrayıp çekme hareketlerini yapabilmek.

Beslenme:

Spastik çocuğun beslenme sorunları dudak, ağız, baş ve gövde kontrolünde, oturma dengesinde ve kalçasını yeterince bükmede yetersizlik, ellerini ağzına götürme yetersizliği ve el göz uyumunun eksikliği olarak ortaya çıkar. Beslenme sırasında çocuğu tutuş şekli çok önemlidir. Yanlış durum çocuğun emmesini ve dudaklarını kullanmasını güçleştirir. Yutma ve çiğnemenin öğretilmesi gelişme ve bağırsak düzeni için de önemlidir.
Ağızdan tükürük akması (hipersalivasyon): Salya kontrolünün öğretilmesi için yapılacak egzersizler beslenmenin öğrenilmesinde yardımcı olacaktır.

Tuvalet eğitimi:

Bir program dahilinde yapılır. Temizlik önemlidir, erken tuvalet eğitimi zararlıdır. Çocuk tuvalet eğitimi ile kendini dengeli ve güvende hisseder.

Spastik Çocuklarda Özel Eğitim

Ailelerin beklentileri ile çocuğun gerçekte yapabildikleri arasındaki farkı göstermek çok önemli bir amaçtır. Amaçlarımız kısa sürelidir ve çocuğun yakın zamanda öğrenebileceği davranışlardır. Ne çok basit, ne de çok fazladır. Çocukları acele etmeden, zorlamadan ve sabırla eğitmeliyiz.

Tanılarınız aynı da olsa unutmayın ki her çocuğun kalıtsal ve çevresel şartları farklıdır. Çocuğun çeşitli alanlardaki gelişmesi kendi bünyesi içinde birbirinden ayrı zamanlarda hızlanıp yavaşlayabilir. Hangi yaşta olursa olsun her çocuğun kendine özgü bir büyüme ve gelişme biçimi, gelişme temposu vardır.
Beyinde eğer bir bölüm görevini yapamıyorsa, bir diğeri o görevi üstlenebilmektedir. Hatta eğer öğrenme yollarından biri herhangi bir nedenle tıkanmışsa, yan yollar doğal olarak gelişebilmektedir.

Çevredeki ilginç ve parlak renkli uyarıcılar (resimler, posterler, takvimler) çocuğun görsel dikkatini çekmek amacı ile çeşitlendirilir. Çocuğun dikkatini çevredeki bazı nesnelere çekin. Belli bir anda tek duygu üzerine yoğunlaşmasını ve bilgi almasını sağlayın (bak, gör, dokun, kokla, tat, hisset).

Öğrenmenin doğal düzeni, sevecen insan ilişkileri ile ve nesnelere dokunmayı, onları hissetmeyi, tutmayı ve incelemeyi sağlayan görsel ve mekansal faaliyetlerle (su ve kumla, ya da köpeklerle, yap boz, pazıl, legolar, bilmece türü oyuncaklarla oynamak) veya bedenin mekan içinde algılanmasını sağlayan yuvarlanmak, emeklemek, tırmanmak gibi hareketlerle başlar.

Çocuklarınızla olan bitenler üzerine konuşun. Dil, beynin düşünme, öğrenme ve planlamaya ilişkin bir kontrol merkezi olarak gelişebilmesinin aracıdır.

Çocuğa, onu saran dünyayı ve çevresindeki eşyaları öğretirken, onları gösterin, dokunun, adlarını söyleyin. Aynı metodu kullanarak değişik insanları, hayvanları, kuşları, ağaçları öğretin. Aynı şekilde çocuğun kendi vücudunu da öğretebilirsiniz. Vücudun değişik parçalarını işaret ederek, o parçanın ne olduğunu söyleyerek öğretin ve çocuktan da sizin yaptıklarınızı yapmasını, söylediklerinizi söylemesini isteyin. İstediği şey hakkında konuşması ve o şeyin adını söylemesi için cesaretlendirin, teşvik edin. Söylediğinizi tekrar ettirerek yeni cümle kurmasını öğretin.

Çocuğunuz döke saça da olsa yemek yiyebilmeli, soyunup giyinebilmeli, oyuncaklarla kendi başına ilgilenip, en basitinden de olsa bir oyun kurabilmeli, evde bazı işler yapabilmelidir. Bütün bunlar zihinsel veya fiziksel engelin derecesine göre çok zor ve uzun sürede kazanılabilir, ama en ağır çocukların bile belli düzeylerde bir çok şeyi becerebildiklerini biliyoruz.
Her düzeydeki çocuk için evde yapmaya heves duyacağı bir takım işler vardır (çamaşır katlamak gibi). Çocuğa evde en basitinden de olsa mutlaka bazı sorumluluklar ve işler verilmeli ve başarabildiklerinde ödüllendirmeliyiz.

Konuşma Eğitimi

Dil bir iletişim sistemidir. İhtiyaçlarımızı, duygularımızı ve düşüncelerimizi başkalarına aktarmaya yarar. İnsan dilini kullanma potansiyeli ile doğar.
Fakat bunun gerçekleşmesi için insanlarla yakın ilişki içerisinde olunmalıdır. Çocuk için önemli olan biri onunla konuşmalı, o da buna cevap vermek için cesaretlenmelidir.
Bizler dili iletişim kurmak için olduğu kadar kendi kendimizle konuşmak (düşünmek) ve öğrenebilmek için de kullanırız.
Konuşma eğitiminde kullanılan araçlarda, görsel ve işitsel uyarıcılara daha fazla yer vermek uygun olur. Eğitim yaşantılarının canlandırarak verilmesi çocuğun daha çok ilgisini çekebilir. Canlandırma için kuklalar, küçük ev eşyaları, giysiler, küçük hayvan modelleri kullanılabilir.

• Her bir yüzüne resim yapıştırılmış küpler, ses çıkaran oyuncaklar, oyuncak müzik aletleri, sopaya dizilen renkli halkalar, renkli bloklar, vs. olabilir.
• Konuşmasını geliştirmek için çocuğa aşağıdaki faaliyetleri de öğretin*] Bir kaptaki suya üflemeyi, balon yapmak için sabun köpüğüne üflemeyi,
• Kağıt parçasına üfürerek ileriye doğru sürmeyi (bunun için hafif ince tüyler ve yapraklar da kullanılır)
• Öksürmeyi, esnemeyi, ağzı genişçe açmayı, dudaklarla çeşitli şekiller yapmayı,
• Sırıtmayı (iiiÉ diyerek), ağzı sıkıca kapamayı, dili dışarı çıkarmayı, dili buruna doğru uzatmayı,
• Dili çıkararak aşağı yukarı ve yanlara doğru uzatmayı, dili ağzın içinde köşeden köşeye dolaştırmayı,
• Dil ucunu dişlerin arkasına dayayarak kamburlaştırmayı (iii diyerek),
• Çocuğa aynı zamanda çiğneyip emebileceği yiyecek verin (sakız, akide şekeri gibi).
• Hiç konuşamayan veya çok az konuşabilen çocuk çevresinde olan varlıkların adlarını öğrenmelidir.

Bu sebepten çocuğa, etrafındaki insanların adlarını, kendi vücut parçalarını, etrafta herkesçe bilinen cisimleri, yiyecekleri vb. öğretmelisiniz.