Türk Devletleri - Kırgızlar

Kırgızlar

Kırgızlar
Bir manascı

Cengiz Aytmatov

Toplam Nüfus 5 100 000 civarı

Önemli Bölgeler
Kırgızistan 5 100 000
Özbekistan 410 000
Çin Halk Cumhuriyeti 210,000 (?)
Tacikistan 81,000
Rusya Federasyonu 32,000
Kazakistan 40,000
Ukrayna 3,000 Dil(ler)
Kırgızca Din(ler)
İslam İlgili Etnik Gruplar diğer Türk Halkları

Kırgızlar, Çoğu Kırgızistan'da yaşamakta olan Türk kökenli toplum. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir. Çin tarihi kaynaklarında ise Kırgızlar ilk kez M.Ö. 201 yılında Hunlar zamanındaki olaylar anlatılırken ortaya çıkmakta ve Kırgızların bilinen ilk devletlerini M.Ö. 2. yüzyılda bugünkü Kırgızistan topraklarından doğuya ve kuzey doğuya uzanan bölgede, (Tanrı Dağlarının doğu ve kuzey doğusunda) kurdukları anlaşılmaktadır.

Kırgız sözcüğü

Kırgız sözünün çıkış yeri üzerine farklı iddialar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, Kırgız

Tarihte Kırgızlar

Ön-Kırgızlar

Çin ve Arap kaynaklarında mavi gözlü,kızıl saçlı-sarışın olarak geçen Kırgızlar en eski Türk halklarından biridir. M.Ö.250 yıllarında Yenisey vadisi boyunca uzanan bölgelerde bulunuyorlardı. Yenisey Irmağı boyunda göçebe bir hayat süren Kırgızlar, Milattan sonra birinci yüzyılda Hiung-nu devletini oluşturdular. Hiung-nuların dağılması üzerine Kırgızlar, Hakas Hanlığı'nı kurdular. Dördüncü yüzyılda kurulan kelimesinin "kırk-kız", ikincisi "kırk uuz" veya kırk kabile kelimelerinden türediğidir. Kırgızistan bayrağında güneş benzeri şeklin etrafındaki kırk ışık süzmesi buna ithafendir. Hakas Hanlığı, Baykal Gölü'nden Tibet’e kadar olan kısma hakim oldu. Günümüzdeki Hakas Kırgızları, bu dönemde ana kütleden koptular.
6. yüzyılda kurulan Göktürk Devleti ile mücadele eden Kırgızlar, Mukan Kağan döneminde Göktürklere bağlandılar. Göktürklerin Çin hakimiyeti altına girdiği 630-680 yılları arasında Kırgızlar tekrar müstakil olarak yaşadılar.

İkinci Göktürk devletinin kurulmasıyla yeniden Göktürklere bağlandılar. Kırgızlar bu dönemde sık sık yönetime ayaklandılar. Kırgızlar, Göktürk Kağanlığı'ndan sonra Uygur Kağanlığı hakimiyetine girdiler.

Çağdaş Kırgız Halkı'nın Doğuşu

Kırgızlar 840 yılında Türk tarih sahnesinde önemli bir adım attılar ve Ötüken ve çevresini ele geçirdiler. Bugünkü Kırgız kültürünün temelini oluşturdular.
Kırgızlar 840 yılında Orhun bölgesine giderek Uygur hakimiyetini ortadan kaldırdılar ve Orta Asya hakimiyetini ele geçirdiler. Türk Kağanlıklarının milli merkezi Ötüken olmak üzere Kırgız Kağanlığı kuruldu. Karahanlılar'ın tesiriyle İslam dinini kabul ettiler. Kırgız kaynaklarına göre, 10. yüzyılda 200 bin müslüman Kırgız ailesi vardı.

920 yılında Moğol Kitan devleti, Kırgızları baskıya uğratarak, Tanrı dağları çevresine göç etmelerine sebep oldu. 1207 yılında Moğol hakimiyetini kesin kabul eden Kırgızlar, Moğol hakimiyetine giren ilk Türk halkı oldu. Yenisey nehri kıyılarında Göktürk harfleriyle yazılmış yazıtlar bıraktılar. Moğollarla çok yakın ilişki kuran Kırgızlar, fiziki olarak da Mongolid karakter kazandılar.

Kırgızlar, Moğollardan sonra Timur ve Özbek Hanlığı içerisinde yaşadılar. Daha sonra 17. yüzyılın sonlarına kadar "hanlık" seviyesinde varlıklarını devam ettirmişlerdir. 1870'lerde Hokand Hanlığı'yla beraber hareket eden Kırgızlar, Ruslar'ın Hokand Hanlığı'nı yıkmasıyla beraber Rus hakimiyetine girdi. 1863'te kurulan Orta Asya Rus Generalliği'ne bağlanan Kırgızlar, Rus çarına karşı sürekli ayaklanmıştır. Pek çok Kırgız kabilesi Afganistan'a ve Uygur bölgesine göçmüştür.
Kırgızlar, 1917'de Rusya'da meydana gelen ihtilal sebebiyle Orta Asya'da kurulan ve 1918 yılının sonunda yıkılan bağımsız Alaş Orda'ya katıldılar. Sovyet-Ruslar bölgeyi 1918'de tekrar ele geçirmiştir. 1920'de Kırgız bölgesini içine alan "Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" içerisinde yaşayan Kırgızlara bu dönemde Kara-Kırgız adı verilmiştir. Deşt-i Kıpçak bölgesi'nde yaşayanlara ise Kazak-Kırgızlar adı verilmiştir. 1924'te Kazak-Kırgızları ile Kara-Kırgızlar birbirinden kopmuştur. Kara-Kırgızlar yani günümüz Kırgızları, 1924'de "Kara-Kırgızları Özerk Oblastı" halkını oluşturmuşlardır ve 1926'da "Kırgızistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" nin kurulmasıyla Kırgızlar, ulusallaşmıştır.

Yaşadıkları Yerler

Dünya'da 5 milyonu aşan Kırgız halkı yaşamaktadır. 3.35 milyonu Kırgızistan'da, en büyük azınlık olarak 410 bini Özbekistan'da, 210 bini Çin'de, 81 bini Tacikistan'da, 32 bini Rusya'da, 40 bini Kazakistan'da ve 3 bini Ukrayna'da bulunmaktadır. Türkiye'de de 4.000e kadar Kırgız, başta Van'ın Ulupamir köyü olmak üzere İstanbul, Malatya gibi şehirlerde yaşamaktadırlar.

Din

Kırgızların % 99'u müslümandır. 8. yüzyılda ipek yolu ticareti nedeniyle islamla tanışmışlardır. Müslümanlığa geçiş ise bir anda olmamış, sünnet gibi adetlerin şaman kültürüne aşılanması ile zamanla sağlanmıştır. Sayıları az da olsa, ateistler -Sovyet Rusya etkisiyle, Tibet Budistleri ve eski kökleriyle şamanistler de Kırgız toplumunda bulunmaktadır.

Kültür

Kırgızlar, yakın dönemde yerleşik hayata geçmiş bir toplumdur. Bayraklarındaki güneş benzeri şekil, bunun bir özetidir ve Kırgız otlaklarının ortasında, ocağın dumanının dışarı çıkmasını sağlayan boşlukla özdeşleşmektedir.
Kırgızlar asıl olarak dağlarda yaşayan ve buna bağlı olarak da dünyanın en iyi çadırını geliştirmiş Türk toplumudur. Ülkenin büyük bir kesimi dağlarla çevrilmiş olan Kırgızistan'da halen dağda göçebe hayatı yaşayan Kırgızlar vardır. Eski Türklerde olduğu gibi yazın yaylada, kışın ise kışlakta yaşanılmaktadır. Rusya'nın işgaline uğradığında ilk defa yerleşik düzene geçmiştir.

Vikipedi

MsXLabs Üye Girişi